نخستین مجوز صدا و سیما برای سریال شبکه خانگی صادر شد
تعویض سکاندار با چراغ خاموش
اگرچه زمینه‌سازی چنین تغییراتی از مدت‌ها پیش در قالب انتقاد از محتوای مجموعه‌های ساخته‌شده برای وی.او.دی‌ها آغاز شده بود، در یک ماه گذشته با افزایش زمزمه‌هایی درباره ضرورت تغییر مرجع صدور مجوزها جدی شد؛ شروع مبحثی جدید که با واکنش انفعالی مسوولان سازمان سینمایی در قبال پیشروی صدا و سیما، این گمان را که سرانجام وزارت ارشاد در این زمینه کوتاه خواهد آمد، تقویت کرده بود. همچنین بسیاری این سخن بهمن حبشی، مدیرکل دفتر نظارت بر تولید فیلم سازمان سینمایی را که «به‌دلیل تعداد بالای مجوزهای صادرشده و مشکل سریال‌سوزی، سازمان سینمایی تا اطلاع ثانوی دیگر مجوز جدیدی برای سریال‌های خانگی صادر نخواهد کرد» به نوعی چراغ سبز برای صدا و سیما و خالی کردن زمین برای تحرک بیشتر این نهاد ارزیابی کرده بودند. اکنون با عینیت یافتن چنین دگرگونی‌ای بار دیگر بحث بین هواداران و مخالفان این تغییرات بالا گرفته است. از جمله انتقادها شفاف نبودن این تفویض مدیریت و سازوکار آن است که موجب شده بسیاری از سازندگان سریال‌ها دچار سردرگمی شوند. به‌عنوان نمونه علی ژکان، کارگردان در گفت‌وگویی با «ایلنا» درباره سریال «بازی‌خانه» که قرار بود برای شبکه نمایش خانگی تولید کند، گفته است که وقتی برای نتیجه پیگیری‌های مربوط به تولید این اثر به وزارت ارشاد رفته، مسوولان مربوطه گفتند از تیرماه مسوولیت بررسی به سازمان صداوسیما واگذار شده و دیگر وزارت ارشاد متولی امر نیست. این در حالی است که به‌صورت قانونی صداوسیما نیز ساز و کار اجرای صدور مجوز را اعلام نکرده و سازندگان مجموعه‌ها ناگزیرند منتظر و معطل بمانند.
مغایرت با قانون
اخیرا حمید خواجه‌نژاد، مدیر روابط عمومی معاونت سیما در توییتی به اظهارنظر صریح درباره موضع صداوسیما نسبت به سریال‌سازی و تفکیک بین تولیدات سریالی و سینمایی پرداخته است. وی با مشخص کردن مرز بین این ساختارها نوشته: «اساسا وزارت ارشاد در حوزه سینما وظیفه دارد و تعهدی در حوزه سریال‌سازی نداشته، همان‌طور که تلویزیون در ساخت فیلم سینمایی ورود نکرده است.» گذشته از اینکه مثال‌های نقضی از ورود سیما به حوزه ساخت فیلم سینمایی یافت می‌شود، به نظر می‌رسد این سخن از نظر قانونی نیز فاقد وجاهت است؛ زیرا بر اساس آخرین مصوبه قانونی که در حوزه محصولات سمعی و بصری و فعالیت‌های ویدئویی وجود دارد، شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال ۷۱ ماموریت اعطای مجوز در حوزه ویدئویی را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داده است و با توجه به اینکه این مصوبه تاکنون تغییری نیافته، این مسوولیت همچنان بر عهده وزارت ارشاد خواهد بود.
مهدی کوهیان، تهیه‌کننده سینما و حقوقدان در حوزه رسانه علاوه بر تاکید بر این مصوبه که تولیدات ویدئویی را شامل می‌شود در این باره توضیح می‌دهد: «در ذیل این مصوبه، موارد دیگری را نیز شورا تصویب کرده است. یکی از آنها در مورد برنامه‌های خارجی است که می‌گوید ورود برنامه‌های تصویری در قالب ویدئو و نظایر آن (نظایر آن شامل هرچیز دیگری شده که برنامه تصویری قلمداد می‌شود.) از خارج از کشور نیز صرفا با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت می‌گیرد. به استثنای نوارها و فیلم‌هایی که توسط صداوسیما وارد می‌شود؛ یعنی آن چیزهایی که صداوسیما برای خودش وارد می‌کند، از این موضوع مستثناست. در بند ۲ مصوبه نیز گفته شده که تولید و تکثیر برنامه‌های ویدئویی فقط با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت می‌گیرد. یعنی اینجا هم تصریح شورای عالی انقلاب فرهنگی تولید و تکثیر برنامه‌های فرهنگی با مجوز ارشاد است.»
این حقوقدان همچنین می‌افزاید: «بندهای این مصوبه به این معناست که هم پروانه فعالیت وی‌او‌دی‌ها از سوی ارشاد صادر می‌شود و هم تولیدکنندگان برای تهیه برنامه‌های وی‌او‌دی و هم واردکنندگان باید از وزارت ارشاد مجوز دریافت کنند. به این ترتیب هیچ مرجع دیگری صالح به رسیدگی در این خصوص و صدور مجوز برای آنها نیست. تاکنون هم هیچ جای دیگری چنین مصوبه حقوقی ندارد که بر مبنای آن ارگان دیگری مسوول این کار باشد.»
مشکلات محتوایی
گذشته از ایرادات قانونی، به نظر می‌رسد تصمیم به تغییر ساختاری مدیریت شبکه خانگی با فلسفه وجودی آن مغایرت داشته باشد؛ زیرا از روز نخست این شبکه بنا بود خلأهایی را که صدا و سیما در تولید محتوا دارد، جبران کند نه اینکه تبدیل به نسخه بدل آن با همان کیفیت شود. بسیاری از منتقدان بر این باورند در حالی برنامه‌های سیما به ویژه مجموعه‌های تلویزیونی روز با افت کیفی مواجه است و این رسانه به‌دلیل کمبود بودجه و برخوردهای سلیقه‌ای موجب کاهش مخاطب شده، دستاندازی به حوزه‌ای که توانسته با نوعی نظارت همراه با تساهل، اعتماد خانواده‌ها را جلب کند، نه‌تنها سودمند نیست که دستاندازی برای تولید آثار مناسب ایجاد خواهد کرد. شاید سریال طنز «موچین» را بتوان مصداق بارزی برای چنین رویکردی دانست.
این مجموعه که ساختاری به‌شدت شبیه طنزهای تلویزیونی دارد و اتفاقا از همان ترکیب بازیگران نیز در آن استفاده شده، پیش‌تر و در شورای پروانه ساخت آثار غیرسینمایی سازمان سینمایی مورد بررسی قرار گرفته بود و به گزارش خبرگزاری مهر بنابر گفته یکی از اعضای این شورا، پروانه ساخت برای آن صادر نشده بود. پس از آن عوامل «موچین» مجوز تولید را از زیرمجموعه‌های سازمان صداوسیما دریافت کردند. این مجموعه به‌عنوان اولین سریال شبکه خانگی که از طرف صداوسیما مجوز ساخت گرفته است، به لحاظ ساختاری و ضعف شدید قصه به‌نظر می‌رسد به همان راهی دارد می‌رود که بسیاری از سریال‌های تلویزیونی در این سال‌ها رفته‌اند؛ راهی که با خواسته بسیاری از مخاطبان فاصله دارد.
