مراسم مجازی بزرگداشت استاد شجریان برگزار شد
هویت فرهنگ مردم ایران
به گزارش «ایسنا» در بخشی از این مراسم شاهین فرهت، آهنگ‌ساز و موسیقیدان با بررسی عملکرد این خواننده از دو منظر تکنیکی و موزیکالیته، یادآور شد که محمدرضا شجریان به لحاظ تکنیکی یکی از بزرگ‌ترین و تواناترین خوانندگانی است که موسیقی آوازی ایرانی به خود دیده است. فرهت توضیح داد: بخشی از این تکنیک چه در نوازندگی و چه در خوانندگی از طریق تمرین و ممارست به‌دست می‌آید و مقدار زیادی از آن هم مادرزادی است. در حقیقت تکنیک محمدرضا شجریان برآمده از نبوغی است که با ممارست به پختگی رسیده است. این موسیقیدان سپس درباره بررسی ابعاد هنری صدای محمدرضا شجریان به لحاظ موزیکالیته، یادآور شد که این بررسی، در دو حوزه تکنیک و تمبر صدایی اتفاق می‌افتد:«خواننده باید تکنیک داشته باشد تا بتواند احساس موزیکال خود را بیان کند. علاوه بر آن تمبر صدایی و سونوریته آن هم باید دلنشین باشد که محمدرضا شجریان تا حدودی این خصلت را دارا نبود؛ یعنی تمبر صدایی او در مقایسه با بنان، حسین قوامی، محمودی خوانساری و... آن لطافت را نداشت؛ اما اشراف او به ردیف موسیقی و احاطه او به این بخش، ضعف در حوزه تمبر صدایی را جبران می‌کرد.» این آهنگ‌ساز گفت: «شجریان اهل مطالعه بود و احاطه‌اش به ردیف موسیقی خوب بود. او به موسیقی ایرانی و گوشه‌های بسیار کوچک موسیقی وارد بود؛ بنابراین به دانش موسیقایی ایرانی احاطه داشت.»
پاسدار هویت فرهنگی
در این مراسم اصغر دادبه، از چهره‌های عرصه ادبیات، عرفان و فلسفه اسلامی هم به ارائه نظرات خود با موضوع «شجریان و هویت فرهنگ مردم ایران» پرداخت. دادبه در بخشی از صحبت‌هایش سخن از رابطه توأمان شعر و موسیقی به میان آورد و تاکید کرد که محمدرضا شجریان به خوبی می‌دانست کدام شعر را در کدام دستگاه بخواند که تاثیرگذار باشد. وی افزود: «غیر از مساله التذاذ که حاصل هنر است و این لذت فقط یک لذت آنی نیست، بلکه نتایج آن عاطفی است و حتی فراتر از عاطفی، می‌توان به نقش تربیتی و آموزشی هنر اشاره کرد. افلاطون می‌گوید: مهم‌ترین راه تربیت این است که با شعر و موسیقی انجام شود و در این مسیر زمینه ساز فهم و شعور می‌شود. بنابراین خواننده‌ای که در این مسیر گام بگذارد، بسیار در تربیت موثر است.» دادبه تاکید می‌کند: «بسیاری از مردم ما با شعر و ادبیات بیگانه بودند و به‌واسطه آوازهای محمدرضا شجریان شعر یاد گرفتند و به‌طور طبیعی تربیت ذهنی شدند.» این استاد ادبیات افزود: «شجریان به‌دلیل هوشمندی که داشت ارتباطش را با مردم قطع نکرد و خواننده گروه خاصی نشد. در حقیقت جوانان با ارتباط برقرار کردن با اثرش، به شعر اصیل ایرانی روی آوردند. کنسرت‌هایی که محمدرضا شجریان در جهان، برگزار کرد، باعث شد که بسیاری از مردم جهان موسیقی ایران و در نتیجه شعر و ادبیات فارسی را بشناسند.» در ادامه برنامه تقی آزاد ارمکی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران درباره شجریان و فرهنگ ایرانی صحبت کرد و گفت: شجریان از دوگانه موسیقی مبتذل و موسیقی خیال پردازانه حد وسط را گرفت و موسیقی را ارتقا داد.
این جامعه‌شناس توضیح داد: شجریان طی سه چهار دوره وارد جامعه می‌شود و فاصله می‌گیرد و این رفت‌وآمدها، مدافعان و منتقدانی را ایجاد می‌کند. او شاگردانی داشته که برخی از آنها سبک استاد را رها می‌کنند و به دنبال سبک‌های دیگر می‌روند که اتفاق خوبی است و اینکه آنها مولفه‌های شجریان را مورد توجه قرار داده‌اند. زمانی که با اراده و اعتراض شجریان، صداوسیما مورد نقد قرار می‌گیرد، مدعیان موسیقی بدلی، ربناخوان می‌شوند. این ورود سیاسیون و بدل‌ها به عرصه‌های مختلف است که به نوعی فرهنگ را مضمحل می‌کند. ظاهرا دیگران نیز می‌خوانند اما برخلاف شجریان آن اصالت لازم را ندارند.
منبع الهام آیندگان
در این مراسم بیژن کامکار که در تهران حضور ندارد و ویدئویی را به برنامه فرستاده بود، متنی را با عنوان «شجریان مثل هیچکس نیست» خواند.
این خواننده و نوازنده که با محمدرضا شجریان در آثاری چون مجموعه آلبوم «چاووش» همکاری داشته است، از شجریان به‌عنوان «ابر مرد آواز ایران» یاد کرد. اشراف کامل به حفظ ارزش‌های اصیل و دقت در انتخاب و تلفیق شعر و موسیقی و به کارگیری تمام تحریرهای آواز ایرانی با بهره‌گیری از ادوات موسیقی، از ویژگی‌های محمدرضا شجریان در متن بیژن کامکار برشمرده شد. این هنرمند تاکید کرد که هنر محمدرضا شجریان در موسیقی و آواز، منبع الهام و استفاده آیندگان قرار خواهد گرفت. بیژن کامکار گفت: «محمدرضا شجریان هیچ‌گاه مدعی نشد که سبکی را آورده است بلکه از همه سبک‌ها و تکنیک‌های خواننده قدیمی به‌عنوان ردیف استفاده می‌کرد.»
از زبان شاگردان
حسام‌الدین سراج، خواننده و از شاگردان محمدرضا شجریان دیگر سخنران این مراسم بود که ویدئویی ضبطی را فرستاده بود.
به اعتقاد سراج، محمدرضا شجریان «نابغه آواز ایران» بود و به‌عنوان شاهد این ادعای خود، به مُدولاسیون یا مرکب خوانی‌های این هنرمند در ردیف آواز ایرانی اشاره کرد.
او گفت: استاد شجریان کار خودش را در دو بخش به نمایش گذاشت؛ اجرای موسیقی و آواز و تصنیف ایرانی به نحو احسن و مبارزه برای احیا و اشاعه موسیقی و فرهنگ ایرانی. انتخاب شعر مناسب، تسلط بر ردیف موسیقی ایرانی، طراحی مناسب شعر و ملودی و... از ویژگی‌های محمدرضا شجریان در کلام حسام‌الدین سراج برشمرده شد.
سراج تاکید کرد: «سال‌ها باید روزگار بگذرد تا پدیده‌ای مانند استاد شجریان پدید بیاید.»
همچنین حمیدرضا نوربخش، خواننده و از شاگردان محمدرضا شجریان در صحبت‌های خود درباره این استاد آواز ایرانی، به آثاری اشاره کرد که هنوز به‌صورت رسمی از وی منتشر نشده است و ابراز امیدواری کرد که این آثار با کیفیت مناسب در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. به گفته وی این آثار بالغ بر ۴۰۰- ۵۰۰ ساعت است. نوربخش در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به اهمیت آوازهای محمدرضا شجریان، توضیح داد: وقتی قطعه یا تصنیفی خوانده می‌شود، نمره بیشتر به آهنگ‌ساز تلعق می‌گیرد؛ هر چند خواننده هم نقش مهمی دارد. اما آنچه ۱۰۰ درصد تولید خواننده است، آوازهای اوست. آواز کاری است که مستقیم روی شعر انجام می‌گیرد و غالبا بداهه است. در چنین شرایطی خواننده شعری را انتخاب و در لحظه به‌صورت بداهه اجرا می‌کند. در برخی آثار این آواز به شکلی ارائه شده که گویا با شاعر نوعی همذات‌پنداری شکل می‌گیرد و موسیقی کلام کشف می‌شود. وحید تاج آخرین هنرمندی بود که درباره ویژگی‌های هنری و شخصیتی محمدرضا شجریان صحبت کرد. او از نسل آخر شاگردان استاد است که ابتدا خاطراتی را از کارگاه‌های او یادآور شد. این خواننده درباره استفاده محمدرضا شجریان از سنت آوازی ایران، چنین اظهار کرد: «استاد شجریان از نوازندگان و خواننده‌های قبل‌تر خود بسیار آموخته بودند. از ساز جلیل شهناز، حسن کسایی و احمد عبادی در آوازشان بهره برده بودند. بسیاری از حرکت‌های آوازی ایشان زمانی که ملودی را بر شعر سوار می‌کردند، الهام گرفته از نوازندگان بود و این اتفاق در زمانی رخ می‌داد که فضای مجازی نبود و به سختی می‌توانستند یک کاست نوار یا صفحه را پیدا کنند.» او با اشاره به تاثیرپذیری محمدرضا شجریان از سید حسین طاهرزاده و غلامحسین بنان، خاطرنشان کرد که طاهرزاده از خوانندگانی بود که تبحر هم اندازه‌ای به شعر و موسیقی داشت و این دو را در کفه ترازو مساوی می‌دید. وحید تاج در پایان در پاسخ به پرسشی درباره نقش نوازندگانی که با محمدرضا شجریان همکاری کردند و چهره‌هایی چون مشکاتیان، لطفی و علیزاده در بیشتر شناسانده شدن هنر وی، گفت که «همراهی این بزرگان و بزرگانی نظیر آنها صد درصد در ارائه یک اثر ماندگار و جاندار اثرگذار بوده است.»
