احیای برجام بازار تانکرها را زنده خواهد کرد؟
اثر نفتی ایران در بازار جهانی نفتکش‌ها
این شرکت معتقد است با بازگشت نفت ایران به بازار به صورت رسمی، بسیاری از نفتکش‌های فرسوده‌ای که اکنون برای دور زدن تحریم‌ها از آنان استفاده می‌شود به سمت اسقاط شدن خواهند رفت و با توجه به خروجی احتمالی نفت ایران به سمت بازارها، شرکت ملی نفتکش به کشتی‌های حمل نفت خام جدیدی نیاز خواهد داشت. این شرکت می‌گوید که از نظر تئوری شاید شرکت ملی نفتکش توان پوشش نفت صادراتی ایران را که احتمالا در حدود ۲ میلیون بشکه در روز خواهد بود را داشته باشد اما از نظر عملی موانعی وجود دارد که می‌تواند باعث رونق بیشتر بازار نفتکش‌ها شود. از این موانع می‌توان به قدیمی بودن برخی کشتی‌ها و عدم همخوانی آنها با استانداردهای تحویل‌گیرندگان و مساله ذخیره‌سازی میعانات روی آب توسط ایران اشاره کرد. گیبسون در گزارش هفتگی خود می‌گوید این مساله به رغم آن که می‌تواند دردسرهایی برای توافق کاهش تولید اوپک پلاس و حجم عرضه آن ایجاد کند، اما برای نفتکش‌ها اتفاق خوبی است و حاشیه سود آنان در بازار را هم ممکن است تا حد زیادی تقویت کند. این کارگزار کشتی همچنین عنوان کرده است که با لغو تحریم‌ها در بخش مشاغل مرتبط با نفتکش‌ها هم اتفاقات مثبتی رخ خواهد داد و شغل‌های بیشتری ایجاد خواهد شد.
گفت‌وگوهای وین و امیدواری‌ها
لغو یا کاهش احتمالی تحریم‌های اقتصادی علیه ایران می‌تواند تاثیر عمیقی بر بازار نفتکش‌ها از خود بر جای بگذارد. بسیاری از کشتی‌هایی هستند که در حال حاضر درگیر تجارت نفت ایران هستند که تجارتی غیرقانونی محسوب می‌شود، کشتی‌هایی هستند که در حال فرسوده شدن هستند. از این رو می‌توان گفت که از نظر مشکلات مضاعفی که به دلیل عرضه بیش از تقاضا در بازار نفتکش‌ها به وجود آمده، احتمالا با کاهش تحریم‌ها و فروش رسمی نفت از سوی ایران بهبود چشمگیری در این بازار به وجود آید.
شرکت کارگزاری کشتی گیبسون که به عنوان کارگزار و واسط میان مالکان و اجاره‌کنندگان کشتی و میان فروشندگان و خریداران عمل می‌کند، در آخرین گزارش هفتگی خود عنوان کرد: «جو بایدن در طول رقابت کمپین انتخاباتی خود این مساله را روشن کرد که به دنبال آن است تا ایالات متحده آمریکا را بار دیگر به برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام (JCPOA) بازگرداند.» بالاخره این وعده جو بایدن نخستین نشانه‌های عملی و واقعی خود را در میدان نشان داد و طی هفته گذشته ایران و ایالات متحده نخستین اقدامات کلی و عمومی برای برقراری تعامل مجدد و بازگشت به توافق هسته‌ای را انجام دادند. البته در این میان هیچ مذاکره مستقیمی میان ایران و ایالات متحده صورت نپذیرفت و در واقع دیگر اعضای باقی مانده در توافق برجام به عنوان واسطه میان این دو کشور در مذاکرات عمل کردند. با این وجود طرفین از سازنده بودن مذاکرات و لزوم طرح بحث‌های دیگری نیز سخن گفتند.
به گفته این شرکت کارگزار کشتی تاکنون هیچ یک از طرفین اعلام نکرده‌اند که انتظار حل سریع مساله را دارند و ممکن است مذاکرات ماه‌ها طول بکشد تا یک توافق حاصل شود. در جریان این مذاکرات ایران خواهان آن است که ایالات متحده آمریکا پیش از اقدام برای بازگشت به برجام، همه تحریم‌ها را لغو کند. ایالات متحده هم از سوی دیگر خواهان آن است که ایران به طور قطع پیش از لغو تحریم‌ها یا همزمان با کاهش آنها، گام‌هایی را برای محدود کردن برنامه هسته‌ای خود و بازگشت به تعهدات برجامی بردارد.
آن‌گونه که هلنیک شیپینگ نیوز در گزارش خود مطرح کرده است، مساله‌ای که در این میان می‌تواند وضعیت را پیچیده‌تر کند، انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران است که در ماه ژوئن (روزهای پایانی خرداد ماه) برگزار خواهد شد و شخص جدیدی که احتمالا از جناح محافظه‌کارتر و تندروتر خواهد بود برنده این انتخابات خواهد شد. به طور کل می‌توان گفت به‌رغم آنکه به نظر می‌رسد مسیر کاهش تحریم‌ها دشوار و با موانع زیادی رو‌به‌رو است مشخص است که هر دو طرف خواهان دستیابی به یک توافق هستند.
توافق برای نفتکش‌ها به چه معناست؟
در چنین شرایطی حصول این توافق چه معنایی می‌تواند برای نفتکش‌ها و بازار کشتی‌ها داشته باشد؟ باید گفت که در این وضعیت، فروش بیشتر نفت از سوی ایران در نتیجه حصول توافق هسته‌ای و کاهش یا لغو تحریم‌ها، به معنای محموله‌های بیشتر در بازار است و در سمت دیگر ایران نیز ناوگان کشتیرانی بزرگی دارد. به سادگی از این گزاره‌ها می‌توان نتیجه گرفت که طبیعتا با عرضه نفت بیشتر از سوی ایران، کشتی‌ها و نفتکش‌های بیشتری درگیر فرآیند صادرات نفت ایران خواهند شد.
همچنین سوالات و نکاتی درباره کشتی‌هایی که مستقیما متعلق به ایران نیستند و در تجارت ایران فعال هستند هم وجود دارد. برآوردهای شرکت گیبسون نشان می‌دهد ۸ درصد از ناوگان نفتکش‌های بسیار بزرگ (VLCC Very Large Crude Carrier) و همچنین ۵ درصد از ناوگان نفتکش‌های سوئز گذر (Suezmax) که با توجه به ویژگی‌های فیزیکی کانال سوئز قادر به عبور و بارگیری در آن هستند، درگیر تجارت غیرقانونی و غیررسمی نفت هستند. البته این کارگزار کشتی می‌گوید که ارقام تخمینی شامل کل کشتی‌هاست که برخی از آنها هم شناورهای متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران ( NITC- National Iranian Tanker Company) هستند. شرکت گیبسون می‌گوید با وجود این مسائل در صورت لغو تحریم‌ها، این شناورها نخواهند توانست از انجام بیمه قانونی فرار کنند و با توجه به مشخصات سنی آنها، احتمالا به اجبار و در راستای منافع ایجاد یک ناوگان نفتکش گسترده‌تر، اسقاط خواهند شد.
آیا ناوگان کنونی توان حمل و نقل نفت ایران را دارد؟
شرکت کارگزاری کشتی گیبسون تخمین می‌زند که ایران با فرض الگوهای تجاری مشابه با سال ۲۰۱۸ میلادی؛ برای صادرات ۲ میلیون بشکه در روز خود، تقریبا به ۲۵ VLCC و ۲۰ نفتکش سوئز گذر نیاز دارد. آنها در گزارش خود عنوان کرده‌اند، با وجود اینکه شرکت ملی نفتکش ایران از نظر تئوریک و روی کاغد نفتکش‌های VLCC زیادی برای انجام خدمات تجاری خود دارد؛ اما دلایل عملی هم در این میان وجود دارد که ناوگان شرکت ملی نفتکش ایران به تنهایی قادر به حمل و نقل نفت صادراتی ایران در جهان پساتحریم‌ها نیست و ناوگان آن برای پیشبرد تجارت نفتی ایران کافی نخواهد بود.
در ادامه این گزارش عنوان شده است: « در آخرین دور کاهش تحریم‌ها (دوران برجام)، مقداری زمان لازم بود تا ذخیره‌سازی انجام شده در شناورهای ایران خصوصا در مورد میعانات کاهش یابد و بخشی از ناوگان شرکت ملی نفتکش ایران همچنان مشغول این مساله بودند، در حالی که همزمان بسیاری از محموله‌ها اغلب به جای تحویل با تناژ ایرانی به صورت تحویل روی عرشه یا همان فوب (FOB) به فروش می‌رسیدند.» گیبسون عنوان کرده است که همچنین باید در نظر داشت میانگین سنی ۱۵ ساله بیشتر ناوگان شرکت ملی نفتکش قادر به تحقق محدودیت‌های سن کشتی‌ها در برخی از تحویل‌گیرندگان محموله‌ها نیستند. بنابراین، به معنای عملی، ناوگان نفتکش‌های ایران به صورت گسترده‌تر شاهد افزایش فرصت‌های شغلی از بازگشت ایران به بازار نفت است، در حالی که ناوگان کشتی‌های غیرقانونی فرسوده‌ای که برای دور زدن تحریم‌ها از آن استفاده می‌شد، شاهد حذف فرصت‌های شغلی خود خواهد بود و فشار برای اسقاط آنها افزایش می‌یابد.
اثرات چندگانه بازگشت نفت ایران
در بخش پایانی این گزارش شرکت کارگزار نفتکش گیبسون به عوامل دیگری از جمله مساله بازار جهانی نفت نیز پرداخته است. این شرکت نوشته است: «با این حال، هرگونه افزایش در صادرات نفت خام ایران توانایی بالای گروه اوپک پلاس در کاهش محدودیت‌های مرتبط با تولید نفت را تهدید می‌کند. با وجود اینکه احتمالا بازگشت قریب‌الوقوع فروش نفت ایران بر استراتژی اوپک پلاس برای ماه مه تا جولای تاثیری نخواهد گذاشت، اما این ائتلاف نفتی باید از احتمال نیاز به سازگار کردن ایران با توافق کاهش تولید در صورت تسهیل تحریم‌ها آگاه باشد.» این گفته گیبسون از آنجا نشات می‌گیرد که ایران در کنار ونزوئلا و لیبی از توافق تاریخی کاهش تولید معاف است و محدودیت‌های تولیدی اوپک و غیر اوپک مشمول نفت ایران نمی‌شود. در ادامه این گزارش عنوان شده است که به نظر می‌رسد، ایران توانایی افزایش صادرات نفت خام و میعانات گازی تا حدود ۲ میلیون بشکه در روز را دارد که به شکل جدی می‌تواند بر روی حجم خروجی کشورهای عضو اوپک پلاس اثر بگذارد.
این نهاد در پایان گزارش خود عنوان کرده است: «به طور خلاصه، بازگشت نفت ایران به بازار برای نفتکش‌ها حاشیه سود مثبتی ایجاد خواهد کرد، اما در صورتی که این بشکه‌های اضافه نفت از جاهای دیگر جهان بیایند، وضعیت بازار حتی بهتر هم خواهد شد.»
