«دنیای‌اقتصاد» چشم‌انداز حضور شرکت‌های بین‌المللی در بخش انرژی ایران را بررسی کرد
احتمالات بازگشت شرکت‌های نفتی به ایران
«دنیای‌اقتصاد» در گفت‌و‌گو با ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه شرکت مشاوره نفت و گاز FGE به بررسی احتمالات پیرامون شکل همکاری‌ها میان ایران و شرکت‌های خارجی پرداخت. ناصری معتقد است که شرکت‌های خارجی در زمینه تجارت محصولات صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ایران و همچنین در بحث انتقال دانش و تکنولوژی و فروش خدمات خود به‌عنوان پیمانکار اشتیاق زیادی دارند. این کارشناس ارشد حوزه انرژی اما شانس چندانی برای مشارکت و جذب سرمایه‌گذاری از سوی این شرکت‌ها در پروژه‌های نفت و گاز ایران قائل نیست. او می‌گوید که این‌بار با رفع تحریم‌ها، امکان جذب سرمایه‌های خارجی یا مشارکت شرکت‌های بین‌المللی در پروژه‌های نفت و گاز ایران سخت‌تر از گذشته است و با چالش‌های بیشتری روبه‌رو خواهد شد.
سناریو‌های همکاری با شرکت‌های بین‌المللی
با افزایش امیدواری‌ها بر سر مساله توافق هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۴ و ایالات‌متحده، احتمال لغو تحریم‌ها و بسیاری از محدودیت‌هایی که پس از خروج ایالات‌متحده از برجام بر صنعت نفت ایران تحمیل شد، بار دیگر تقویت شده است. البته لغو تحریم‌ها برای صنعت نفت ایران تنها به این معنا نیست که ایران بار دیگر می‌تواند نفت خود را در بازار جهانی به فروش برساند، هر‌چند این امر شاید یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بازگشت به توافق هسته‌ای باشد. یکی دیگر از مسائل مهمی که درباره توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها می‌تواند جلب توجه کند بحث همکاری با شرکت‌های بین‌المللی نفت و گاز و پتروشیمی است که طی سال‌های اخیر فرصت همکاری و حضور در صنعت انرژی ایران را به‌واسطه تحریم‌ها از دست داده‌اند. بخشی ازعقب‌ماندگی صنعت نفت ایران را نیز می‌توان حاصل همین امر دانست و نیاز به سرمایه‌گذاری، مشارکت و همکاری با شرکت‌های نفتی بین‌المللی، امروزه برای توسعه هر‌چه بیشتر و به‌روزرسانی تکنولوژی‌ها و توان عملیاتی صنعت نفت ایران بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. البته این مساله چالش‌های فراوانی را نیز در کنار خود دارد. تجربه ایران در قراردادهای همکاری با شرکت‌های بین‌المللی چندان تجربه شیرینی نبوده است و برای مثال می‌توان به آخرین آنها اشاره کرد که با بازگشت تحریم‌ها شرکت‌های فرانسوی و چینی طرف قرارداد با ایران مجبور به خروج از بازار نفت ایران شدند. «دنیای‌اقتصاد» برای بررسی این امر با ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه شرکت مشاوره نفت و گاز FGE گفت‌و‌گو داشت. ناصری معتقد است چشم‌انداز حضور کمپانی‌های بین‌المللی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ایران را می‌توان در سه بخش تقسیم و بررسی کرد. او می‌گوید این سه بخش را می‌توان تحت‌عنوان بحث سرمایه‌گذاری و مشارکت در پروژه‌های صنعت نفت و گاز ایران، بحث تجارت و خرید محصولات صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ایران و همچنین حضور شرکت‌های بین‌المللی به‌عنوان پیمانکار در پروژه‌های ایران بررسی کرد.
بدبینی‌ها پیرامون مشارکت و سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی
مساله مشارکت و سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت ایران بحث بسیار ریشه‌دار و طولانی است، پس از توافق برجام نیز می‌توان گفت یکی از پرحاشیه‌ترین بخش‌هایی بود که در رابطه با تغییر شکل روابط اقتصادی و تجاری ایران در برابر دنیا مطرح شد. به‌رغم آنکه همسایگان ایران از قبیل عراق و امارات و حتی عربستان‌سعودی در پروژه‌های بسیاری در زمینه سوخت‌های فسیلی با مشارکت و سرمایه‌گذاری غول‌های نفتی غربی یا شرکت‌های بزرگ دیگری از کشورهایی چون چین و مالزی استفاده می‌کنند، ایران به‌نظر می‌رسد چندان علاقه‌ای به این مساله ندارد، البته شاید این امر دو سویه باشد و شرکت‌های نفتی نیز چندان میلی به انجام سرمایه‌گذاری در ایران ندارند.
ایمان ناصری با اشاره به مساله تمایل به سرمایه‌گذاری پس از توافق برجام و تفاوت‌های آن در شرایط کنونی می‌گوید: «ایران در بحث جذب سرمایه‌گذاری خارجی مشکلاتی خواهد داشت، چراکه شرکت‌های بین‌المللی پس از توافق قبلی هسته‌ای ایران و ۱+۵ استقبال زیادی کردند و تیم‌های زیادی نیز از سوی این شرکت‌ها برای اظهار تمایل به مشارکت در پروژه‌ها به ایران آمدند، اما در نهایت این سطح مشارکت و سرمایه‌گذاری بسیار پایین بود.»
این کارشناس نفتی معتقد است در آن زمان۲ مساله وجود داشت که باعث پایین بودن سطح مشارکت شرکت‌های نفتی خارجی شد. پس از برجام، بحث اول نگرانی از بازگشت تحریم‌ها و تعلیق سرمایه‌های آنان در پروژه‌های متوقف‌شده به‌خاطر بازگشت احتمالی تحریم‌ها بود. ناصری معتقد است چالش دوم برای این شرکت‌ها هم شرایطی بود که از سوی ایران برای همکاری به آنها ارائه می‌شد یا انتظاراتی که از طرف ایران وجود داشت نیز کار را تا حدودی برای جذب سرمایه‌های بین‌المللی دشوار کرد.ناصری معتقد است در حال‌حاضر احتمالا هر ۲ چالشی که در گذشته وجود داشت باز‌هم سایه سنگینی بر روی کل مساله بیندازد. او در این‌باره عنوان کرد: «حالا احتمالا شرایط سخت‌تر هم باشد. از یک‌سو شرکت‌های بین‌المللی در حال‌حاضر حتی سختگیرانه‌تر و با شک و تردید بیشتری به این موضوع که چقدر سرمایه‌گذاری در ایران می‌تواند برای آنان امن باشد نگاه می‌کنند. به هر روی، ریسک تنش‌های سیاسی و بازگشت تحریم‌ها از زمان توافق قبلی بیشتر شده است.» البته ایران نیز در این میان با تجربه‌ای که از همکاری‌های قبلی به‌دست آورده می‌داند که باید سختگیر‌تر از گذشته عمل کند. ناصری می‌گوید: «با توجه به تجربه‌ای که ایران در همکاری با توتال و شرکت ملی نفت چین پس از برجام به‌دست آورده، سختگیرانه‌تر عمل خواهد کرد. در آن زمان ایران انتظار داشت که این شرکت‌ها به‌رغم بازگشت تحریم به فعالیت خود در ایران ادامه دهند یا حداقل طرف چینی به‌کار خود ادامه دهد. اما این شرکای بین‌المللی بعد از تحریم‌ها از پروژه‌های ایران خارج شدند و از مشارکت در پروژه‌های صنعت نفت و گاز و پتروشیمی منصرف شدند.» ناصری معتقد است که به همین دلیل ایران در صورت لغو تحریم‌ها و بازگشت شرکت‌های بین‌المللی، سختگیرانه‌تر از گذشته به انتخاب شرکای بین‌المللی خود بپردازد.
احتمال حضور شرکت‌های خارجی به‌عنوان پیمانکار
مدیر بخش خاورمیانه شرکت نفت و گاز FGE مستقر در لندن، بحث مشارکت در تجارت و خرید و فروش محصولات بخش انرژی ایران را متفاوت می‌داند. او می‌گوید: «شرکای تجاری بر‌خلاف بحث مشارکت، به سرعت به صنعت نفت ایران بازمی‌گردند و خرید خود از محصولات نفت، گاز و پتروشیمی ایران را از سر می‌گیرند.»بخش دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد مساله حضور این شرکت‌ها به‌عنوان پیمانکار در پروژه‌های بخش انرژی و انتقال تکنولوژی به صنعت نفت ایران است. ایمان ناصری در این زمینه نیز انگیزه زیادی برای شرکت‌های بین‌المللی قائل است و می‌گوید: «در بحث توسعه زیرساخت‌ها هم بخش عمده‌ای از تمایل شرکت‌های بین‌المللی پس از توافق برجام به عرضه و فروش تکنولوژی و البته فروش خدمات پیمانکاری به پروژه‌های ایرانی بود؛ چراکه آنها به خوبی می‌دانند پتانسیل توسعه در ایران زیاد است و ترجیح می‌دهند در قراردادهای خدمات صنعت نفت با ایران همکاری کنند و تکنولوژی‌ها و کالاها و خدمات خود را از این طریق به ایران عرضه کنند.»
