بر‌اساس آمار شرکت ملی گاز ایران در سال ۲۰۱۷، میزان تولید گاز کشور روزانه ۸۰۰ میلیون متر‌مکعب بوده است و ایران قصد دارد تا سال ۲۰۲۱ میزان تولید خود را ۳۶۵ میلیون متر‌مکعب افزایش دهد. صادرات گاز طبیعی جزو اولویت‌های اول اقتصاد ایران است، اما بعد از موضوعاتی چون سرمایه‎گذاری در میادین نفتی، امنیت تامین تقاضای داخلی و توسعه صنایع مبتنی بر گاز قرار دارد.ایران دارای ۵۰ میدان مستقل گاز است که تنها ۲۳ میدان در حال حاضر توسعه یافته و در حال تولید است. بزرگ‌ترین‌ میدان گازی ایران، پارس جنوبی با ذخایری بالغ بر ۱۴ تریلیون متر مکعب گاز، ۴۰ درصد از ذخایر گازی ایران را تشکیل می‌دهد. در سال ۲۰۱۷، ایران ۱۳۰ میلیارد متر مکعب(معادل ۳۶۵ میلیون مترمکعب در روز) گاز از این میدان مشترک تولید کرده است. ایران برنامه دارد کار توسعه فازهای باقی‌مانده پارس جنوبی را ظرف دو سال آینده به اتمام و تولید سالانه گاز از پارس جنوبی را با حدود ۴۰ درصد افزایش به ۱۸۰ میلیارد متر مکعب برساند. با این حال بر اساس برآوردهای شرکت ملی نفت ایران، تولید از ذخایر گازی پارس جنوبی از سال ۲۰۲۳ احتمالا به دلیل رخ دادن پدیده‌ای با عنوان «نقطه شبنم» با افت شدیدی مواجه خواهد شد و برای مقابله با این پدیده نیاز است که سرمایه‌گذاری در پارس‌جنوبی ادامه یابد.

اما وضعیت در میادین نفتی نیز چندان مساعد نیست. بسیاری از چاه‌های نفت ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند. با توجه به اینکه چاه‌های نفتی سالانه با افت طبیعی ۸ درصدی مواجه هستند، ایران به شدت به تکنولوژی و سرمایه‌ خارجی برای تثبیت تولید خود نیازمند است. از این رو در سال ۲۰۱۵، تزریق ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌ خارجی به صنعت نفت و گاز و پتروشیمی کشور تعریف شد. با این حال تحریم‌های آمریکا علیه ایران به ممنوعیت مبادلات دلاری با ایران منجر شده است. بنابراین اگر موسسات مالی بزرگ قصد همکاری و سرمایه‌گذاری در ایران را داشته باشند، توسط خزانه‌داری آمریکا تحریم خواهند شد و این مانع بزرگی برای دستیابی ایران به سرمایه‌گذاری خارجی و تحقق جذب سرمایه ۱۰۰ میلیارد دلاری است.

  فشار تحریم‌ها

ایران در دوران برجام قراردادهایی با شرکت‌های خارجی منعقد کرد که بزرگ‌ترین‌ آنها انعقاد قراردادی برای توسعه فاز ۱۱پارس جنوبی با شرکت فرانسوی توتال و شرکت چینی سی‌ان‌پی‌سی بود. بر اساس این قرارداد، تولید گاز از این فاز پارس جنوبی به ۵۶ میلیون متر مکعب در روز می‌رسید. با این حال بعد از خروج آمریکا از برجام، شرکت توتال از قرارداد خارج شد و توسعه فاز ۱۱ به شرکت سی‌ان‌پی‌سی سپرده شد. اما شرکت‌های چینی به خصوص در دور قبلی تحریم‌ها، سابقه خوبی در میادین نفتی و گازی ایران به جا نگذاشته‌اند. به‌عنوان مثال، چند شرکت چینی در میدان نفتی آزادگان مشغول به کار شدند و بدون هیچ دلیل موجهی توسعه این میدان را به تاخیر انداخته و در نهایت توسط ایران از این میدان اخراج شدند. همچنین شرکت‌های چینی که دارای منافعی در آمریکا هستند، ممکن است تمایلی برای سرمایه‌گذاری در ایران نداشته باشند.

محمد‌حسین عادلی، دبیر کل سابق مجمع کشورهای صادرکننده گاز بر این باور است که تحریم‌ها یکی از دلایل اصلی شکست ایران در سیاست‌ صادرات گاز بوده است. با این حال، دلایل دیگری به غیر از موانع خارجی در رسیدن به این هدف وجود دارد، از جمله می‌توان از «روند طولانی رسیدن به توافق در مورد تصمیمات بزرگ در ایران» و «دیدگاه غالب مصرف گاز در داخل» نام برد.

بنابراین حتی بدون در نظر گرفتن تحریم‌های اخیر دولت ترامپ علیه ایران، پیش از آن نیز امید چندانی برای جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی در راستای توسعه صنعت نفت و به خصوص گاز ایران وجود نداشت. شرکت‌های خارجی خصوصی دارای منابع مالی برای ایجاد تحرک و تحول در صنعت نفت ایران هستند، صنعت نفت و گاز ایران نیز دارای جذابیت‌ها و پتانسیل‌های فراوانی برای شرکت‌های خارجی است. با این حال جذب سرمایه‌گذار خارجی نیازمند یک چارچوب قانونی مناسب و یک پروسه تصمیم‌گیری کارآمد و سریع و همچنین ثبات سیاسی است. علاوه بر این، رسیدن به چنین هدفی نیازمند بهبود روابط خارجی و حل اختلافات بین‌المللی و بهبود روابط به خصوص با کشورهای همسایه است. بدون جذب سرمایه خارجی ایران شانس کمی برای توسعه و تولید از میادین نفتی و گازی خود دارد و احتمالا نتواند برنامه‌های صادرات گاز خود را دنبال کند.

  برنامه‌هایی برای صادرات

ایران قصد دارد صادرات گاز خود را افزایش دهد. انعقاد قراردادی با پاکستان برای انتقال ۵/ ۲۱ میلیون متر مکعب گاز به این کشور که به ساخت خط‌لوله‌ای در ایران از پارس جنوبی تا نزدیکی‌های مرز پاکستان در سال ۲۰۱۳ منجر شد یکی از این پروژه‌ها است. با این حال تحریم‌های آمریکا و لابی‌های عربستان سعودی موجب شده که پاکستان تاکنون با وجود نیاز شدید به گاز ایران، برای ساخت این خط لوله در خاک خود اقدام نکند. هرچند در حال حاضر با قدرت گرفتن حزب «تحریک انصاف» و روی کارآمدن عمران خان به‌عنوان نخست‌وزیر در پاکستان، امیدها نسبت به نهایی شدن پروژه صادرات گاز ایران به این کشور افزایش یافته، اما همچنان تحریم‌های آمریکا مانعی در این مسیر محسوب می‌شود. از این رو ممکن است تحت فشارهای آمریکا، پاکستان ترجیح دهد که پروژه‌های جایگزین خط لوله آی‎پی را دنبال کند.

همچنین  هرچند وقت یکبار بحث صادرات گاز به اروپا مطرح می‌شود، با این حال اتفاق نظری در این خصوص وجود ندارد. برخی کارشناسان انتقال گاز به اروپا را اقتصادی نمی‌دانند و برخی نیز بر این باورند که به دلیل امنیت سیاسی که چنین پروژه‌ای به همراه دارد، ایران باید صادرات گاز به اروپا را کلید بزند. با این حال اختلاف نظرات داخلی تنها مانع پیش‌روی انتقال گاز به اروپا نیست. بازار اروپا در حال حاضر در دست روسیه قرار دارد و ایران برای صادرات گاز به اروپا باید با روسیه رقابت کند. از سوی دیگر ایران برای انتقال گاز به اروپا باید خط‌لوله‌ای بسازد که از کشورهای مختلفی عبور کند و این کار را دشوار می‌کند. علاوه بر این دو، ایران مذاکراتی برای صادرات گاز به عمان در دست دارد و همچنین اخیرا صادرات گاز به عراق را در حجم اندک آغاز کرده است. با این حال ممکن است، آینده این دو پروژه گازی تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا قرار گیرد. واشنگتن در حال حاضر معافیت ۴۵ روزه از تحریم واردات گاز و برق از ایران به بغداد داده و در تلاش است که روابط عراق و ایران را محدود کند.

فشارها که به عقب ماندن ایران در جذب سرمایه و توسعه میادین گازی منجر شده و همچنین مقاصد صادرات گاز ایران را محدود کرده در حالی است که تولیدکنندگان بزرگی چون روسیه و آمریکا سرمایه‌گذاری‌های کلانی در صنعت گاز خود انجام داده‌اند. اگر این کشورها بتوانند به تسلط و نفوذ خود در بازارهای جهانی و منطقه‌ای ادامه دهند، شانس ایران برای یافتن مشتریانی برای گاز خود کمتر می‌شود. بنابراین اگر ایران همان‌طور که در برنامه‌های بلندمدت سیاسی خود تاکید می‌کند، مایل است که سهمش از بازار گاز را از کمتر از یک درصد به ۱۰درصد برساند، در ابتدا باید به دنبال راهکاری برای جذب سرمایه خارجی باشد و این امر نیز تنها با کاهش تنش‌های سیاسی و حل مناقشات با همسایگان کشور شدنی است.

 

اخبار مرتبط