خروج دوحه از اوپک، منافع تهران در بازار نفت را تهدید می‌کند؟

استقبال پالایشگران از خروج قطر

دنیای اقتصاد : حدود یک هفته از زمانی که مقامات قطری اعلام کردند « این کشور به عضویت ۵۸ ساله خود در سازمان کشورهای صادرکننده نفت از ابتدای سال جاری میلادی پایان خواهد داد» می‌گذرد. این خبر بهت زیادی به همراه داشت و پس از آن تحلیل‌های بسیاری درخصوص چرایی اتخاذ چنین تصمیمی از سوی یکی از قدیمی‌ترین اعضای اوپک مطرح شد. بسیاری خروج دوحه از اوپک را به ضعف اوپک در کنترل بازار نفت ربط دادند و اعلام کردند از این پس شاهد خروج تعداد بیشتری از اعضای این سازمان خواهیم بود. برخی نیز اعلام کردند که تصمیم دوحه سیاسی و به دنبال تیره شدن روابط این کشور با همسایگان عربی‌اش بوده است. با این حال قطر وجود هرگونه انگیزه سیاسی برای اتخاذ چنین تصمیمی را رد می‌کند و می‌گوید: «این تصمیم کاملا استراتژیک و در راستای افزایش تمرکز بر منابع گازی و رشد تولید گاز بوده است.» با وجود متفاوت بودن دلایل، اما هیچ‌کدام دیگری را نقض نمی‎‌کنند و تمام این دلایل احتمالا همزمان پروژه خروج قطر از اوپک را کلید زده‌اند.

گذشته از چرایی اتخاذ چنین تصمیمی از سوی دوحه، باید دید این موضوع چه تاثیری بر منافع ایران خواهد داشت. ایران و قطر هر دو عضو اوپک هستند، اما مهم‌تر‌ از آن این دو کشور مرز مشترک آبی با هم داشته و در بزرگ‌ترین‌ میدان گازی جهان یعنی پارس‌جنوبی با یکدیگر شریکند. شاید افزایش تمرکز این کشور بر رشد تولید گاز از این میدان مشترک دلیل خروج قطر از اوپک نباشد، اما به احتمال زیاد خروج قطر به افزایش تولید گاز این کشور منجر خواهد شد. این موضوع دستمایه یکی از گزارش‌های خبری پایگاه خبری اس‌اند‌پی گلوبال پلاتس شده است. پلاتس بر این باور است که تصمیم دوحه برای خروج از اوپک با استقبال پالایشگران آسیایی مواجه خواهد شد، زیرا در حالی که آنها از خرید میعانات گازی ایران به دلیل تحریم‌ها منع شده‌اند، افزایش تمرکز بر ذخایر گازی قطر به معنای افزایش عرضه میعانات گازی این کشور به بازار آسیا و جایگزینی آن با محصول مشابه ایرانی خواهد بود.

جایگزینی میعانات‌گازی ایران

به گزارش پلاتس، بسیاری از پالایشگاه‌ها و شرکت‌های پتروشیمی آسیا در حال حاضر در تقلای یافتن راهی برای خرید میعانات گازی هستند، چراکه با شروع تحریم‌های آمریکا علیه ایران از ۵ نوامبر از خرید نفت و میعانات گازی ایران منع شده‌اند و در عین حال قطر به‌عنوان تنها تامین‌کننده کنونی میعانات گازی بازار روزانه ۳۰۰ هزار بشکه از این محصول برای فروش دارد.

این در حالی است که بسیاری از منابع آسیایی گفته‌اند میعانات گازی شیرین(DFC) و میعانات گازی کم‌سولفور (LSC) قطر، در حال حاضر خوراک بسیار مهم و نایاب برای تولید برخی محصولات پتروشیمی و ترکیبات بنزین است. بنابراین تصمیم قطر برای خروج از اوپک با استقبال پالایشگران آسیایی مواجه شده، چراکه این حرکت می‌تواند موجب افزایش تمرکز دوحه روی تولید گاز و میعانات گازی از میدان الشاهین (نام قسمت قطری پارس‌جنوبی) شود.

موانع تحریمی دسترسی پالایشگاه‌های آسیایی به میعانات گازی ایران موجب شده که آنها به‌طور فزاینده‌ای به نفت سبک تولیدی قطر وابسته شوند. کره‌جنوبی در حالی که در ماه‌های اخیر واردات میعانات گازی از ایران را به شدت محدود کرده، واردات انواع میعانات گازی (DFC و LSC) قطر را افزایش داده است. کره‌جنوبی سال‌ها واردکننده عمده میعانات گازی ایران بوده اما این کشور در ماه‌های اکتبر و سپتامبر خرید این محصول از ایران را به صفر رساند. در مقابل این کشور در ماه سپتامبر ۸۱/ ۷ میلیون بشکه و در ماه اکتبر ۲/ ۵ میلیون بشکه میعانات از قطر وارد کرده که به ترتیب ۵۹درصد و ۲۴درصد بیشتر از مدت مشابه سال پیش بوده است.

در جای دیگر یک پالایشگاه چینی که از سال ۲۰۱۵ به دنبال وقوع آتش‌سوزی تعطیل شده بود، قرار است این هفته مجددا وارد مدار تولید شود. این پالایشگاه سالانه ۴میلیون تن میعانات گازی مصرف می‌کند و پیش از آتش‌سوزی نیاز خود را از ایران تامین می‌کرد. ممکن است این پالایشگاه چینی اکنون برای تامین میعانات گازی خود به قطر رو بیاورد.

عقب‌ماندن ایران در پارس‌جنوبی؟

قطر سالانه ۸۰ میلیون تن گاز مایع(LNG) و روزانه نزدیک به یک میلیون بشکه ال‌پی‌جی و میعانات گازی تولید می‌کند. تولید نفت‌خام قطر نیز بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز است. قطر از سال ۱۹۶۱ به اوپک پیوسته بود اما به دلیل تولید تنها ۶۰۰ هزار بشکه نفت در روز سال‌ها به‌عنوان کوچک‌ترین عضو این سازمان شناخته می‌شد. با این حال مجموع تولید مایعات نفتی این کشور (ال‎پی‌جی، میعانات گازی، نفت‌خام و...) بسیار بیشتر از این مقدار و نزدیک به ۲ میلیون بشکه در روز است. علاوه بر این دوحه در بازار گاز همواره حرف مهمی برای گفتن دارد. این کشور سال‌ها بزرگ‌ترین صادرکننده گاز مایع (LNG) جهان محسوب می‌شده است، هرچند این جایگاه در حال حاضر به دلیل افزایش تولید ال‌ان‌جی در برخی دیگر از نقاط جهان از جمله استرالیا و آمریکا در معرض تهدید قرار دارد. استرالیا ماه گذشته بیشتر از قطر ال‌ان‌جی صادر کرد و توانست جایگاه بزرگ‌ترین‌ صادرکننده گاز مایع را از آن خود کند.

کسب جایگاه برتر در بازار گاز مایع تنها با برداشت از بزرگ‌ترین میدان گازی جهان عملی شده است. این میدان گازی که بین ایران و قطر مشترک است، در بخش ایرانی پارس‌جنوبی و در بخش قطری الشاهین نامیده می‌شود. قطر سال‌ها پیش از ایران برداشت از پارس‌جنوبی را آغاز کرده، اما در حال حاضر تولید روزانه دو کشور در یک سطح قرار دارد.  این کشور همچنین بخش مهمی از نفت خود را نیز از لایه نفتی پارس‌جنوبی برداشت می‌کند و چند سال پیش برداشت تجمعی یک میلیارد بشکه‌ای نفت از این میدان را جشن گرفت. در حالی که ایران سال‌گذشته به تولید نفت از این میدان در سطح ۱۵ هزار بشکه در روز دست یافته است.

امید می‎رفت با اجرایی شدن برجام، ایران گام‌های مهمی در برداشت گاز، میعانات گازی و حتی نفت از لایه نفتی پارس‌جنوبی بردارد. در این راستا، ایران بزرگ‌ترین‌ قرارداد نفتی خود در دوران پسابرجام را با توتال فرانسه برای توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی به امضا رساند. همچنین قرار بود توتال از این فاز نصب سکوهای تقویت فشار در پارس‌جنوبی را آغاز کند، اقدامی که در خلیج فارس کاملا نو بود و می‌توانست موجب کاهش عقب‌ماندگی‌ ایران از قطر در این میدان گازی شود. حتی مذاکراتی برای توسعه لایه نفتی با شرکت مرسک که بعدا با توتال ادغام شد، انجام شده بود. با این حال، بازگشت تحریم‌ها نه‌تنها به مسکوت ماندن مذاکرات منجر شد، بلکه خروج توتال از فاز ۱۱ پارس‌جنوبی را نیز به همراه داشت.

بنابراین هرچند بسیاری خروج قطر از اوپک را به تیرگی روابط دوحه و ریاض مربوط می‌دانند، اما در شرایط کنونی این تصمیم احتمالا تنگناهای ایران را در میدان گازی پارس‌جنوبی بیشتر خواهد کرد.