فاز اول توافق پکن و واشنگتن چه اثری بر درآمدهای نفتی کشور دارد؟
سایه روشن صلح تجاری برای ایران
در این میان اما تاثیر این توافق بر شرایط اقتصادی ایران کمی پیچیده به‌نظر می‌رسد. هرچند توافق تجاری بین پکن و واشنگتن قیمت نفت را می‌تواند در بازارهای جهانی افزایش داده و به رشد درآمدهای نفتی ایران (مانند دیگر کشورهای صادرکننده نفت) کمک کند؛ اما تحریم‌ها ممکن است شرایط متفاوتی را پیش‌روی کشور قرار دهند. در بیش از یک‌سال گذشته تحت‌تاثیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، صادرات نفت کشور تقلیل رفته و درحال‌حاضر چین تنها خریدار رسمی نفت ایران است.
در این میان، پکن و واشنگتن درحالی در آستانه یک توافق مهم و اثرگذار قرار دارند که به‌دنبال حمله تروریستی آمریکا که به شهادت سردار سپهبد قاسم سلیمانی و پاسخ موشکی ایران منجر شد، روابط ایران و آمریکا بیش از گذشته بحرانی شده است. به‌طوری‌که آمریکا حداقل به شکل نمادین تحریم‌های بیشتری را علیه اقتصاد و اشخاص ایرانی وضع کرده است. بنابراین این احتمال وجود دارد که در بحبوحه مذاکرات تجاری «قطع خرید نفت از ایران» به یک برگ اثرگذار در مبادلات تجاری چین و آمریکا بدل و فشار واشنگتن به پکن برای قطع خرید نفت از ایران بیش از گذشته شود.
چین؛ محور صادرات نفت ایران
آمریکا اولین مرحله تحریم علیه صادرات نفت ایران را آبان سال گذشته وضع کرد و با این اقدام تنها به معدودی کشور آن هم به شکل کنترل شده اجازه خرید نفت از ایران را داد. تحت‌تاثیر این موضوع صادرات نفت‌خام و میعانات گازی ایران که تا پیش ازخروج از برجام به ۸/ ۲ میلیون بشکه در روز می‌رسید، افت کرد و به حدود یک تا یک‌ونیم میلیون بشکه در روز در پاییز و زمستان سال گذشته رسید. اما رسیدن صادرات نفت ایران به چنین سطحی برای ترامپ راضی‌کننده نبود، او در اردیبهشت سال جاری با لغو تمام معافیت‌ها گام نهایی تحریم‌ها را با هدف به صفر رساندن جریان صادرات نفت ایران برداشت. به‌دنبال این اقدام همه خریداران نفت ایران به غیر از چین خرید رسمی و قانونی نفت خود را متوقف کردند.
با وجود فشارهای آمریکا اظهارات مقامات کشورمان و بسیاری از گزارش‌ها از تداوم فروش نفت ایران با استفاده از شیوه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها خبر می‌دهند. با این حال هیچ برآوردی از میزان فروش نفت کشور وجود ندارد. در حال حاضر برخی میزان فروش نفت کشور را ۳۰۰ هزار بشکه و برخی حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز اعلام می‌کنند. فوربس مدعی است که بخش مهمی از این نفت به جای فروش به پالایشگاه‌ها به شرکت‌های بازرگانی فعال در تجارت نفت واگذار می‌شود. این شرکت‌ها می‌توانند مبدا تولید نفت فروخته شده را پنهان کنند. فوربس بر این باور است که تحت‌تاثیر این‌گونه مبادلات احتمال دارد که علاوه بر چین نفت ایران به هند و ترکیه نیز عرضه شود.
با این حال فشار تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران قابل کتمان نیست و حتی چین نیز که به خرید نفت خود ادامه داده، واردات خود را به شکل قابل‌توجهی کم کرده است. براساس آمار منتشر شده از سوی موسسه اس‌اند‌پی گلوبال پلاتس، صادرات نفت ایران به چین در نیمه دوم سال ۲۰۱۹ حدود ۲۲۵ هزار بشکه در روز بوده است، درحالی‌که در نیمه اول این سال بیش از ۴۰۰ هزار بشکه در روز برآورد می‌شود. همچنین در سال ۲۰۱۸ به‌طور متوسط چین روزانه حدود ۶۵۰ هزار بشکه از ایران نفت خریداری می‌کرده است. آن‌طورکه پلاتس گزارش می‌دهد، در یک سال گذشته بخش اعظم صادرات نفت ایران به چین در انبارهای نفتی واقع در بندر دالیان ذخیره شده است. این منبع اطلاعاتی بر این باور است که عمده این نفت از طریق امارات و مالزی که مراکز محبوبی برای انتقال کشتی به کشتی نفت در جهان هستند، انجام شده است. از این‌رو برخی منابع میزان خرید نفت چین از ایران در دوران تحریم را بیش از ارقام گفته شده می‌دانند. آنها در این راستا به افزایش صادرات نفت‌خام مالزی به چین همزمان با افزایش فشارها بر ایران اشاره می‌کنند و بر این باورند که بخشی از نفت ایران در قالب نفت مالزی به چین ارسال می‌شود.
نفت بخرید تحریم می‌کنیم
در این میان، انتظار می‌رود چین و ایالات‌متحده در چهارشنبه پیش‌رو گام اول را برای رسیدن به صلح برداشته و توافق اولیه تجاری را در کاخ سفید امضا کنند. پلاتس بر این باور است که همزمانی این موضوع درحالی‌که آمریکا در تلاش برای افزایش هرچه بیشتر فشار بر ایران است، ممکن است شرایط را برای پکن به‌عنوان تنها خریدار رسمی نفت و میعانات گازی ایران کمی پیچیده کند. پلاتس در این خصوص به اظهارات اخیر وزیر خزانه‌داری آمریکا اشاره کرده و آن را نشان از افزایش فشارها به چین در آستانه توافق تجاری برای قطع خرید نفت از ایران دانسته است. استیو منوچین با بیان اینکه بخش عمده صادرات کنونی نفت ایران به چین انجام می‌شود، مدعی شده که درحال همکاری با پکن برای قطع خرید نفت ایران است. وزیر خزانه‌داری آمریکا با بیان اینکه با مقامات چینی در این باره مذاکره کرده‌ام، گفته است: «آنها هیاتی را برای دیدار و مذاکره با ما و مقامات وزارت‌خارجه به آمریکا فرستادند. مقامات چینی اطمینان داده‌اند که تمامی خریدهای نفت این کشور از ایران توسط شرکت‌های دولتی قطع شده است. با این حال ما درحال همکاری نزدیک با چینیها برای اطمینان از قطع تمامی تبادلات نفتی دو کشور هستیم.» منوچین تهدید کرده است که هر کشوری (حتی چین و اتحادیه اروپا) به صادرات نفت ایران کمک کنند با تحریم‌های این کشور روبه‌رو خواهند شد. او تحریم شرکت بزرگ کشتیرانی چین در ماه‌های اخیر را سندی بر جدیت واشنگتن برای مقابله با متخلفان از تحریم‌های آمریکا دانسته است. در ماه سپتامبر یعنی حدود سه ماه پیش آمریکا تعدادی شرکت چینی از جمله بزرگترین شرکت کشتیرانی جهان را که زیرمجموعه غول چینی کاسکو محسوب می‌شود، به‌دلیل آنچه کمک به صادرات نفت ایران نامید، تحریم کرد. برایان هوک، نماینده ویژه وزارت‌خارجه آمریکا در امور ایران بعد از این تحریم‌ها گفت: «چین حالا میداند که ما با هرگونه فعالیت قابل‌تحریم، به‌ویژه واردات نفت‌خام از ایران مقابله خواهیم کرد.»
روی روشن توافق تجاری
باوجود اینکه آمریکا تاکنون از هیچ اقدامی برای کاهش صادرات نفت ایران کوتاهی نکرده، جریان صادرات نفت کشور ادامه داشته است. بنابراین در شرایط کنونی نیز بعید به نظر می‌رسد فشارهای این کشور به چین به قطع جریان صادرات نفت کشور منجر شود و ایران راه خود را برای فروش نفت (هرچند در مقادیری کمتر از گذشته) پیدا خواهد کرد. از این‌رو، توافق تجاری می‌تواند روی روشنی هم برای جریان درآمدهای نفتی ایران داشته باشد. به این معنا که یک توافق تجاری مناسب می‌تواند اقتصاد جهان را از رکود خارج کند و به‌دنبال آن چشم‌انداز تیره تقاضای نفت رفع شود. بنابراین بزرگترین مانع رشد قیمت‌ها طی یک سال گذشته برداشته خواهد شد. در یک سال گذشته تنها به‌دلیل چشم‌انداز تیره تقاضا، عواملی چون تنش‌های ژئوپلیتیک و کاهش عرضه نفت چه از سوی ایران و ونزوئلا و چه به‌دلیل توافق نفتی اوپک‌پلاس نتوانست موجب افزایش قیمت‌ها شود. در سال ۲۰۲۰ نیز به‌دلیل ضعف تقاضا، پیش‌بینی می‌شود بازار حداقل در نیمه اول سال با مازاد عرضه مواجه شود. بنابراین یک توافق تجاری به‌عنوان محرکی برای رشد تقاضا عمل خواهد کرد و می‌تواند قیمت‌ها را به سطوح بالاتری بکشاند، موضوعی که می‌تواند به افزایش درآمدهای نفتی ایران منجر شود.
