«دنیای‌اقتصاد» نقش گاز طبیعی در سیاست‌های ترکیه را بررسی کرد
سوخت گازی؛ رویای عثمانی اردوغان
آن گونه که به نظر می‌رسد، با توجه به افزایش قدرت تامین گاز ترکیه در دریای سیاه و احتمالا در دریای مدیترانه، اردوغان قصد دارد از تجارت گاز ترکیه به عنوان سلاحی سیاسی علیه رقبای داخلی و منطقه‌ای خود استفاده کند. از همین رو به نظر می‌رسد ترکیه قراردادهای گازی جدیدی در آینده با روسیه و آذربایجان به عنوان مهم‌ترین شرکای اردوغان خواهد بست. اما آنچه در زمین دیپلماسی رخ دهد، تحت عنوان یک معادله چند‌مجهولی می‌تواند تعیین‌کننده نقش قطر، کردستان عراق، ایران و آمریکا در آینده گازی ترکیه باشد. به هر روی، آنچه در این میان قطعی به نظر می‌رسد، اهمیت و نقش سیاسی بسیار بالای گاز برای سیاست‌های ثبات‌زدا و خیال‌پردازانه اردوغان در راستای بازیابی قدرت و مرزهای امپراتوری عثمانی است.
آنکارا به دنبال کاهش وابستگی گازی
رویکرد تهاجمی آنکارا در زمینه تبدیل شدن به یک بازیگر بازار انرژی، البته جنبه‌های تبلیغاتی زیادی هم برای رجب طیب اردوغان دارد. نهاد رگولاتوری بخش انرژی ترکیه (EPDK) برای جلب توجه بیشتر به ذخایر گازی احتمالی‌شان در مدیترانه شرقی و دریای سیاه اعلام کرده است که گاز دریایی استخراج شده دریای سیاه، از ابتدای اکتبر در بازار معاملات آتی گاز استانبول عرضه خواهد شد. خبر راه‌اندازی بازار معاملات آتی را مصطفی ییلماز، رئیس نهاد ناظر بازار انرژی این کشور اعلام کرد. این رخدادها پس از آن صورت می‌گیرد که رجب طیب اردوغان هفته گذشته از اکتشاف گازی جدیدی رونمایی کرد. اکتشاف ۱۳۵ میلیارد مترمکعبی که در چاه آماسرا-۱ میدان گازی ساکاریا در دریای سیاه انجام شد. دولت ترکیه در سال ۲۰۲۰ هم از کشف ۴۰۵ میلیارد مترمکعب در چاه تونا-۱ میدان گازی ساکاریا خبر داده بود. اگر این ارقام واقعی باشند و بخشی از پروپاگاندای دولت اردوغان نباشد، می‌توان گفت ترکیه گام بزرگی برای کاهش وابستگی در بخش انرژی خود برداشته است. هر چند منتقدان اردوغان در ترکیه معتقدند این اعداد و ارقام به هیچ عنوان قابل اعتماد نیستند و دولت ترکیه قصد دارد بهره‌برداری سیاسی و جناحی از تبلیغات پیرامون قدرت بخش گاز و انرژی این کشور انجام دهد. دولت اردوغان می‌گوید تا سال ۲۰۲۳ بین ۳ تا ۵ میلیارد مترمکعب به خطوط لوله تزریق می‌شود و این رقم در هر سال پس از آن هم ۱۵ تا ۲۰ میلیارد مترمکعب افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند واردات گاز ترکیه را به میزان ۳۰ درصد کاهش دهد و این کشور با تکیه بر گاز طبیعی خود و جریانی که از سه خط لوله ترک استریم (از کراسنودار روسیه به لولبورگاس)، خط لوله قفقاز جنوبی (باکو- تفلیس - ارزروم) و خط لوله ترانس آناتولین به این کشور وارد می‌شود گاز خود را تامین کند.
قراردادهای گازی رو به پایان
در این میان شرکای گازی ترکیه در موضعی متفاوت قرار خواهند گرفت و قراردادهای جدید آنها برای صادرات گاز به این کشور دچار پیچیدگی‌های فراوانی خواهد بود. حدود ۳۰ درصد قراردادهای بلندمدتی که این کشور برای واردات گاز و بر اساس قیمت نفت بسته است، در سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به پایان می‌رسند و باید توجه داشت که با افزایش چشمگیر قیمت نفت، هزینه‌های بسیار بالایی به دولت ترکیه برای این دست قراردادها تحمیل می‌شود. دو مورد از این قراردادها که امسال و سال آتی به پایان می‌رسند، واردات ۶/ ۶ میلیارد مترمکعب گاز از جمهوری آذربایجان و ۸ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه است. از سوی دیگر ترکیه علاوه بر روسیه و آذربایجان، از ایران نیز گاز طبیعی را از طریق خط لوله وارد می‌کند. قرارداد ۲۵ سالهای که آن هم در سال ۲۰۲۶ (۱۴۰۵) به پایان می‌رسد. دولت ترکیه همچنین از الجزایر، نیجریه، قطر و ایالات متحده هم گاز LNG وارد می‌کند.
در چنین شرایطی و با کشف ذخایر گازی گسترده، موضع ترکیه در مذاکرات آتی با کشورهای شریک تقویت خواهد شد. به طور مثال، وزیر انرژی ترکیه در ماه‌های اخیر بارها و بارها از تغییر شکل قیمت‌گذاری گاز در قراردادهای آینده گفته و خواهان تعیین قیمت گاز بر اساس بهای روز شده است؛ بهایی که احتمالا بر اساس معاملات بازار آتی گاز این کشور تعیین خواهد شد و دیگر دولت ترکیه به خرید گاز بر اساس قیمت نفت تن نخواهد داد.
البته ذکر این نکته لازم است که شروع جریان پیدا کردن گاز تولید داخل در ترکیه، حداقل تا سال ۲۰۲۳ طول خواهد کشید و تا رسیدن به حجمی قابل‌توجه احتمالا چند سال دیگر هم طول بکشد و تا آن زمان احتمالا ترکیه به میزان کنونی نیازمند واردات باقی خواهد ماند.
به نظر می‌رسد ترکیه برای واردات گاز خود در آینده نگاه ویژه‌ای به روسیه، به عنوان شریک استراتژیک و جدید خود دارد و از سوی دیگر در راستای سیاست‌های اردوغان، او جمهوری آذربایجان را به سایر کشورها ترجیح می‌دهد. همچنین با بهبود روابط آنکارا- اربیل ممکن است ترکیه درباره واردات گاز از اقلیم کردستان جدی‌تر بیندیشد؛ خصوصا آنکه در سالهای اخیر در عملیات‌های نظامی خود با هدف سرکوب حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) که در کوهستان‌های مرزی اقلیم و ترکیه مستقر هستند، مطلقا ناموفق بوده و به دنبال آن است تا با درگیر کردن منافع اقتصادی حزب دموکرات کردستان و بارزانی‌ها، آنان را به جنگ خود با پ.ک.ک وارد کند.
در این میان شانس ایران برای تمدید قرارداد با ترکیه شاید کمتر از سایر کشورها باشد، خصوصا آنکه نیاز این کشور برای تامین گاز از طریق خط لوله، توسط دو شریک اساسی اردوغان یعنی پوتین و علی‌اف تامین می‌شود. از سوی دیگر هم گاز LNG ارزان‌قیمت شرکت‌های آمریکایی هم از میانه سال ۲۰۲۰ در حال قبضه کردن بازار انرژی این کشور است و به نظر می‌رسد، دولت ترکیه میل بیشتری به واردات LNG از قطر و آمریکا دارد. البته برای تحقق این مساله دیدار روزهای آینده اردوغان و بایدن تعیین‌کننده خواهد بود و با توجه به اینکه دولت بایدن نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت شناخته، ممکن است دولت ترکیه بخواهد از روابط تجاری و بالاخص گازی خود با آمریکا به عنوان اهرم فشاری بر دولت بایدن استفاده کند.
رویای بازیابی عثمانی و نقش گاز طبیعی
رجب طیب اردوغان که رویای احیای امپراتوری عثمانی را در سر می‌پروراند، حالا در دورانی که وضعیت نامناسبی بر اقتصاد ترکیه حاکم شده و نارضایتی مردم این کشور تشدید شده است، در پی استفاده‌های سیاسی از منابع گازی جدید خود است. انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در سال ۲۰۲۳ برای اردوغان بسیار مهم است و به رغم آنکه تمامی جریانات مخالف خود از احزاب لیبرال و اسلام‌گرا گرفته تا اپوزیسیون چپ و کردها را در ترکیه سرکوب کرده، اما حزب عدالت و توسعه (AK Party) به رهبری او در تلاش است تا از اکتشافات گازی برای خود سرمایه‌ای سیاسی دست و پا کند و هواداران ناراضی از وضعیت اقتصادی خود را به آینده امیدوار کند. البته وضعیت فاجعه‌آمیز اقتصاد و صنعت گردشگری این کشور از یک سو و سرکوب‌های سیاسی و مسائل حقوق بشری از سوی دیگر کار اردوغان را برای به دست آوردن حمایت مردمی از هر زمان دیگری دشوارتر کرده است.
در بخش روابط بین‌المللی اما مساله گاز برای آ.ک پارتی بسیار مهم‌تر است. سیاست‌های تهاجمی و تحریک‌آمیز دولت ترکیه در مدیترانه شرقی برای اکتشاف و استخراج گاز یکی از مهم‌ترین چالش‌های دولت اردوغان در حوزه روابط بین‌الملل است. از یک سو با ادامه استراتژی تنش‌آمیز گازی دولت ترکیه، صف‌بندی بزرگی در اروپا علیه اردوغان شکل گرفته است. دولت ترکیه سرسختانه بر ادامه عملیات اکتشاف گازی خود در آب‌های ملی جمهوری قبرس - که از اعضای اتحادیه اروپا است- اصرار دارد. ترکیه با نصف کردن دریای مدیترانه مرزهای آبی خود را بدون هیچ مبنای قانونی تا یونان ادامه داده است و کشتی‌های اکتشاف گازی خود را با اسکورت ناو‌های جنگی به مدیترانه شرقی و آب‌های ملی قبرس و یونان می‌فرستد.
اتخاذ چنین سیاستی فشار و تحریم‌های بسیار زیادی از سوی اتحادیه اروپا متوجه ترکیه کرده است و ترکیه در ناتو هم دچار مشکلات بسیار زیادی شده است. حالا فرانسه که خود را قدرتی مدیترانه‌ای می‌‌داند، نشان داده به هیچ عنوان رفتارهای ضد ثبات ترکیه که در پوشش سیاست گازی آنها در مدیترانه دنبال می‌شود را نمی‌پذیرد. مصر، یونان و اسرائیل هم به اشکال مختلف عنوان کرده‌اند روند رفتارهای دولت ترکیه در مدیترانه را تحمل نخواهند کرد.
آنچه تاکنون عیان است، نقش گازطبیعی و دیپلماسی انرژی در سیاست‌های کلان اردوغان برای تحقق رویای زنده کردن امپراتوری عثمانی است. رویایی که تاکنون دستاوردی نداشته است. بلندپروازی‌های بی‌پایان اردوغان هم به ثروت ناشی از تولید گاز و هم به سرمایه سیاسی آن برای تحقق نیاز دارند.
