عربستان صادرکننده خالص گاز می‌شود؟
بلوف ریاض درباره میدان شیل گازی
ریاض که در حال‌حاضر همه گاز تولیدی در داخل را مصرف می‌کند و هیچ صادرات (و وارداتی) ندارد، در همین زمان قصد دارد به یک صادرکننده خالص از طریق توسعه این میدان که بزرگ‌ترین میدان شیل گازی در عربستان است، تبدیل شود. چنین اهدافی از منظر ساموئل واتکینز، تحلیلگر اویل‌پرایس تلاشی برای لابی با سازمان ملل بوده تا اهمیت دورشدن سریع‌‌تر از سوخت‌‌های فسیلی را پایین بیاورد. علاوه‌بر این، واتکینز با محاسباتی نشان می‌دهد که میزان تولید گاز این میدان در سال ۲۰۳۶ که گفته می‌شود ۲/ ۲ میلیارد فوت‌مکعب در روز هدف‌‌‌گذاری شده، حتی برای جایگزین‌شدن نفت‌کوره نیروگاه‌های برق عربستان هم کافی نخواهد بود، با این حال عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی این کشور در روزهای گذشته یکی از اهداف توسعه این میدان ۱۱۰ میلیارد دلاری را تبدیل‌شدن عربستان به بزرگ‌ترین صادرکننده هیدروژن جهان دانسته بود. بهنظر می‌رسد این ادعاها با تکیه بر توسعه جفوره بیشتر گمراه‌‌کننده باشد تا نشانگر یک واقعیت.
بلندپروازی عربستان در جفوره
به گفته ساموئل واتکینز از اویل‌پرایس، درخواست سعودی آرامکو برای مشارکت شرکت‌های داخلی و بین‌‌المللی جهت ساخت پروژه واحد آب شیرین‌‌کن در میدان گازی شیل جفوره، ادعاهای این پادشاهی حوزه خلیج‌فارس را مبنی بر قرارگرفتن در خط‌مقدم گذار انرژی جهانی به سمت انرژی پاک‌‌تر از طریق کاهش انتشار کربن مورد توجه قرار می‌دهد. مانند بسیاری از بزرگ‌ترین ادعاهای ریاض در مورد صنعت نفت، این ادعا در مورد حرکت عربستان به سمت انرژی پاک‌‌تر نیز بسیار گمراه‌‌کننده است و همچنین بهنظر می‌رسد با تلاش‌‌های ادعایی این کشور برای لابی‌کردن با سازمان‌ملل برای کم‌‌اهمیت جلوه‌دادن نیاز دورشدن سریع از سوخت‌‌های فسیلی همراستا باشد. این کشور در اوایل سال۲۰۲۰ با هیاهوی زیادی اعلام کرد که حداقل ۱۱۰ میلیارد دلار برای پروژه گاز جفوره هزینه خواهد کرد، با این هدف که تا سال۲۰۳۰، پس از ایالات‌متحده و روسیه، سومین تولید‌کننده گاز در جهان شود و در آن زمان به یک صادرکننده خالص گاز تبدیل شود. این در حالی است که عربستان فعلا نه صادراتی در حوزه گاز دارد و نه واردات. در واقع همه گاز تولیدی این کشور در داخل مصرف می‌شود. همان‌طور که حتی آرامکو متوجه شده است عربستان‌سعودی ذخایر فراوان آب‌شیرین ندارد- مدیر اجرایی آن، امین ناصر، در همان اوایل این واقعیت را دید و گفت: «ما غنی از آب نیستیم» - این شرکت به‌جای آن از آب دریا برای فرآیند حفاری فرکینگ در میدان شیل گازی خود استفاده خواهد کرد، بنابراین به‌دنبال قراردادهای جدید برای تاسیس یک واحد آب شیرین‌‌کن است. به گفته سعودی‌‌ها، میدان جفوره حدود ۲۰۰تریلیون فوت‌مکعب گاز دارد، رقمی که باید در چارچوب تمام تخمین‌‌های دیگر ذخایر انرژی عربستان در نظر گرفته شود، اما برای بحث در این مورد وانمود می‌کنیم که این رقم درست است. در همین حال، طبق آمار منتشر شده در سال۲۰۱۹، آرامکو دارای ذخایر گاز طبیعی ۵/ ۳۱۹تریلیون فوت‌مکعبی است. این رقم نسبت به ۳/ ۳۰۲تریلیون فوت‌مکعب یک سال قبل و حتی رقم ۸/ ۲۳۳تریلیون فوت‌مکعبی چند سال قبل به طرز شگفت‌انگیزی افزایش یافته است. با این وجود، مجددا فرض می‌کنیم که این رقم نیز درست است. برنامه این است که آرامکو در سال ۲۰۲۴ تولید خود را از جفوره آغاز کند و تا سال ۲۰۳۶ به ۲/ ۲میلیارد فوت‌مکعب تولید گاز در روز برسد. در سال ۲۰۱۸، درست قبل از افزایش ذخایر گاز و بدون اینکه جفوره تولیدی داشته باشد، آرامکو حدود ۹/ ۸ میلیارد فوت‌مکعب در روز تولید می‌کرد.
سوزاندن نیم میلیون بشکه نفت‌کوره در روز
ریچارد برنز، تحلیلگر انرژی متقابل برای شرکت مشاوره انرژی جهانی Energy Aspects در لندن، به اویل‌پرایس گفت که با این میزان گازی که در آن زمان در ترکیب انرژی عربستان‌سعودی تولید و استفاده می‌‌شد، همچنان از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ میزان نفت‌کوره بسیار آلاینده‌‌ای که این کشور در تولید برق خانگی استفاده می‌کرد، از ۴۰۰ هزار بشکه در روز به ۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت. این حرکت فرضی به سمت گاز، به نوبه خود، بخشی از تلاش گسترده‌‌تر عربستان‌سعودی برای تظاهر به حرکت به سمت برنامه انرژی پاک‌‌تر بود. بخش مهمی از این، بیانیه‌‌‌‌ای بود مبنی بر اینکه هدف آن تبعیت از سقف جهانی سازمان بین‌‌المللی دریانوردی (IMO) برای کاهش گوگرد موجود در سوخت دریایی از ۵/ ۳درصد به ۵/ ۰درصد است که تاریخ هدف آن پایان سال ۲۰۲۰ بود.
به‌‌رغم اظهارات عبدالعزیز الجدیمی، معاون ارشد عملیات پایین‌دستی آرامکو عربستان در آن زمان مبنی بر اینکه دارایی‌های پالایشی کامل این شرکت قبلا ۸۵درصد مطابق با IMO بود، عربستان‌سعودی یکی از معدود مکان‌‌‌هایی در جهان بود که در واقع به گفته برنز، نفت‌کوره وارد کرد. این بدان معناست که عربستان می‌تواند به‌طور مشروع اعلام کند که در حال کاهش تولید خود از محصول آلاینده نفت‌کوره است.
دلیل اصلی جایگزینی فزاینده نفت‌کوره وارداتی به‌جای نفت‌کوره تولید داخل، موقعیت مکانی بود، زیرا در حال‌حاضر بخش عظیمی از نفت‌کوره تولید داخل عربستان در مناطقی تولید می‌شود که فاصله زیادی با مناطق پرجمعیتی دارند که به سوزاندن آن برای تولید برق نیاز است، بنابراین برای سعودی‌‌ها راحت‌‌تر و کم‌‌هزینه‌‌تر است که نفت‌کوره را به مکان‌‌‌هایی که می‌توان به راحتی از آن برای تولید برق استفاده کرد، وارد کرد به‌جای اینکه یک شبکه لجستیکی پرهزینه برای انتقال آن از جایی‌که در عربستان تولید می‌شود به جایی که مورد نیاز است، ایجاد کرد. این ناتوانی ظاهری در انتقال نفت‌کوره از یک طرف کشور به سمت دیگر زمانی جالب‌توجه است که به این موضوع نگاه کنیم که سعودی‌‌ها دقیقا موفق شدند این کار را برای نفت‌خام انجام دهند و خط لوله ۷۴۶مایلی شرق به غرب کشور را در دهه ۱۹۸۰ ساختند.
بزرگنمایی سعودی درباره صادرات گاز
بنابراین اگر باقی عوامل دیگر را برابر فرض کنیم، برای جفوره یک‌میلیارد فوت‌مکعب گاز معادل ۱۶۷/ ۰میلیون بشکه معادل نفت است، بنابراین ۲/ ۲میلیارد فوت‌مکعب در روز (تولید آینده جفوره) برابر با ۳۶۷۴/ ۰ میلیون بشکه معادل نفت یا ۳۶۷ هزار و ۴۰۰ بشکه است، بنابراین کل مقدار گاز جدید پیش‌‌بینی شده از جفوره حدود ۴/ ۳۶۷بشکه در روز است. این مقدار حتی اگر تولید گاز آرامکو از قبل ثابت بماند، برای پوشش حجم فعلی نفت‌کوره بسیار آلاینده‌‌ای که برای تولید برق در عربستان سوزانده می‌شود، کافی نیست، با این حال بر اساس برآوردهای صنعتی مستقل در مورد تغییر جمعیت عربستان‌سعودی و متعاقب آن تغییر الگوهای تقاضای برق، این پادشاهی احتمالا به تولید گاز حدود ۲۳ تا ۲۵میلیارد فوت‌مکعب در روز طی ۱۵ سال آینده نیاز خواهد داشت تا بتواند تقاضای سوخت برای تولید برق و سوخت مورد نیاز صنعت خود را پوشش دهد. به این ترتیب، تبدیل‌شدن عربستان به صادرکننده خالص گاز با اتکا به تولید جدید از جفوره بهنظر دور از دسترس می‌رسد. در این میان، عربستان به اهداف ادعایی خود بسنده نکرده و یکی از اهداف توسعه میدان ۱۱۰ میلیارد دلاری جفوره را تولید هیدروژن آبی عنوان کرده است. به گفته شاهزاده عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی این کشور بخش زیادی از این پروژه صرف تولید هیدروژن آبی از گاز خواهد شد. بن‌سلمان در کنفرانس اقلیمی ابتکار سبز سعودی که در روزهای گذشته برگزار شد، گفت: «ما در زمینه هیدروژن آبی بزرگ‌ترین ماجراجو هستیم. ذخایر گازی فوق‌‌العاده‌‌ای در جفوره وجود دارد که از آن برای تولید هیدروژن آبی استفاده خواهیم کرد. عربستان‌سعودی می‌خواهد بزرگ‌ترین صادرکننده هیدروژن جهان شود. بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان قصد دارد حدود چهار میلیون تن هیدروژن تا سال ۲۰۳۰ تولید و صادر کند.»
