نگاهی به جایگاه گاز طبیعی در اقتصاد روسیه
اقتصاد روسیه وابستگی قابل‌توجهی به صنایع نفت و گاز دارد، به طوری که در سال ۲۰۱۲ درآمدهای حاصل از نفت و گاز بیش از نیمی از درآمد بودجه‌‌‌ای فدرال روسیه را به خود اختصاص داد. لازم به ذکر است که در همان سال سهم گاز طبیعی از کل تولید ناخالص داخلی روسیه معادل ۲/ ۳درصد یعنی حدود ۴۶میلیارد دلار بوده است. طبق محاسبه آژانس بین‌المللی آماری «فیچ»، درآمدهای بودجه دولت روسیه از طریق فروش نفت و گاز این کشور در سال ۲۰۲۱ در مقایسه با سال گذشته افزایشی تقریبا ۷۰درصدی داشته و به ۱۲۵ میلیارد دلار رسیده است. بخش بالادستی گاز روسیه تقریبا در دست شرکت دولتی گازپروم است، به طوری که حدود ۷۴درصد کل تولید گاز طبیعی روسیه را به خود اختصاص داده است. دولت روسیه سال ۲۰۰۶ انحصار صادرات گاز این کشور را به شرکت روسی گازپروم واگذار کرده بود که به دنبال درخواست شرکت‌های روسی نواتک و روسنفت برای در اختیار گرفتن مجوز صادرات گاز به خارج از روسیه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در اواخر سال ۲۰۱۲ دستور داد انحصار شرکت روسی گازپروم در صادرات ال‌‌‌ان‌‌‌جی روسیه به تدریج پایان یابد. در زنجیره استخراج، صادرات و مصرف طبیعی گاز طبیعی روسیه، وزارتخانه‌‌‌های متعددی مشارکت دارند. وزارت منابع طبیعی مسائل مربوط به صدور مجوز فعالیت، نظارت بر انطباق فعالیت‌‌‌های انجام‌شده با مجوز‌‌‌های صادرشده و جریمه‌‌‌های مالیاتی برای نقض مقررات زیست‌محیطی را برعهده دارد.
وزارت دارایی مسوولیت سیاست‌‌‌های مالیاتی بخش انرژی، وزارت توسعه اقتصادی مسوولیت رگولاتوری و تعرفه و اصلاحات بخش انرژی و وزارت انرژی مسوولیت سیاستگذاری انرژی را بر عهده دارند. همچنین سازمان‌های نظارتی مثل کمیسیون انرژی فدرال با هدف تنظیم قیمت فروش گاز طبیعی، کمیسیون انرژی منطقه‌‌‌ای با هدف تنظیم قیمت خرده‌فروشی گاز طبیعی و کمیسیون سیاست دولت در بازار نفت با هدف تعیین سیاست برای تنظیم بازار گاز نیز در این امر مشارکت دارند. در روسیه، گاز طبیعی همراه با نفت غالبا سوزانده می‌شود که به آن گاز فلر می‌‌‌گویند. روسیه در جهان رتبه اول را در سوزاندن گاز فلر دارد. طبق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۲۰، روسیه، عراق، آمریکا و ایران، بیشترین میزان سوزاندن گازهای همراه در دنیا را به خود اختصاص دادند. همچنین این کشورها مجموعا حدود ۴۵درصد از کل میزان سوزاندن گازهای همراه در دنیا را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
گاز طبیعی مایع
روسیه سرمایه‌گذاری زیادی برای توسعه LNG می‌کند به طوری که قصد دارد تا سال ۲۰۳۰، ۲۰درصد بازار LNG دنیا را در اختیار بگیرد. اگرچه چشم‌‌‌انداز تجارت جهانی گاز تا حد زیادی به توسعه فناوری LNG و GTL وابسته است، با این وجود تا چند دهه آینده تجارت جهانی گاز همچنان به خطوط لوله وابسته خواهد بود. ضمن اینکه استفاده از خط لوله برای صادرات تا فاصله مکانی قابل‌توجهی اقتصادی‌‌‌تر بوده و نسبت به LNG و GTL هزینه کمتری را دارد. آژانس بین‌المللی انرژی با در نظر گرفتن فاکتورهای ریسک بازار و پیش‌بینی محدودیت‌های فنی و اقتصادی موجود در عرضه و واردات LNG، پیش‌بینی حدود ۲۰ میلیارد مترمکعب افزایش واردات LNG در سال ۲۰۲۲ را کرده است.
مصرف
روسیه بخش اعظمی (۷۰ درصد) از عرضه گاز خود را در داخل مصرف می‌کند. حدود ۶۰درصد گاز طبیعی عرضه‌شده به بازار داخلی روسیه در بخش الکتریسیته مصرف شده و پس از آن مصرف خانگی، پتروشیمی و صنعت حمل‌ونقل به ترتیب با ۱۰، ۹ و ۸/ ۷درصد از کل گاز عرضه‌شده به بازار بزرگ‌ترین بخش‌‌‌های مصرف‌کننده گاز طبیعی در روسیه هستند. آنچه مسلم است این است که باید با انجام اقدامات بهینهسازی در کلیه زمینه‌‌‌های مصرف، مصرف گاز طبیعی کاهش یابد و با اجرای طرح‌‌‌های توسعه‌‌‌ای و تسریع طرح‌‌‌های تولید گاز، سطح تولید افزایش یابد و با انتصاب گزینه‌‌‌های مختلف استفاده از گاز طبیعی برای تولید ارزش افزوده بیشتر در صنایع عمده، پتروشیمی، نیروگاه‌‌‌ها و صادرات از طریق خط لوله یا LNGیا تبدیل به محصولات باارزش نظیر CNG ، GTL و LPG از این سرمایه خدادادی نهایت بهره‌‌‌وری را نمود. از طرفی برای تولید نیرو، گاز طبیعی از زغالسنگ ارجح‌‌‌تر است، به دلیل اینکه نشر دی اکسید کربن ناشی از سوخت گاز طبیعی نصف زغالسنگ و همچنین تولید سولفور آن تقریبا صفر است، به طوری که برای تولید نیرو به دلیل افزایش قیمت‌های کربن و همچنین وجود محدودیت‌هایی جهت نصب و انعقاد قرارداد راه‌اندازی تاسیسات جدید، گاز جایگزین زغالسنگ می‌شود. حتی آمارهای موجود نیز نشان می‌دهد که هزینه تولید برق از گاز طبیعی همچنان پایین‌‌‌تر از دیگر منابع از جمله خورشیدی، بادی، زمین گرمایی و حتی نیروگاه زغالسنگ است.
صادرات
روسیه بزرگ‌ترین صادر‌کننده گاز جهان است. این کشور به دلیل نزدیکی به مناطق عمده مصرف گاز از جمله بازار گاز اروپا بیش از ۹۰درصد صادرات خود را از طریق خط لوله انجام می‌دهد. حدود ۷۰درصد صادرات گاز روسیه به کشورهای آلمان، ترکیه، بلاروس و ایتالیا بوده، ضمن اینکه مقصد بخش اعظم گاز روسیه (حدود ۷۶ درصد) کشورهای اروپای غربی هستند. در بخش تجارت بین‌الملل، ارز‌‌‌آوری حاصل از صادرات گاز از یک‌سو و توانایی جذب سهم قابل‌توجهی از بازارهای انرژی منطقه، از دیگر سو، بر اهمیت این صنعت در رشد اقتصادی می‌‌‌افزاید. روسیه می‌تواند به پشتوانه توانمندی در انتقال گاز و با برنامه‌‌‌ریزی، سهم قابل ملاحظه‌‌‌ای از بازار انرژی کشورهای دور را نیز به خود اختصاص دهد. مبادلات گازی با کشورها افزون بر افزایش قدرت اقتصادی، دیگر مؤلفه‌‌‌های قدرت ملی و منطقه‌‌‌ای را بهبود می‌دهد و سبب ارتقای قدرت سیاسی و امنیتی کشور می‌شود.
واضح است که فناوری‌‌‌های نو در تولید، انتقال و توزیع گاز و انتخاب سیاست‌‌‌های بهینهسازی مصرف سوخت در بخش‌‌‌های خانگی و صنعتی و برقراری توازن در عرضه و تقاضای گاز و سرمایه‌گذاری برای کسب سهم بیشتر از بازارهای جهانی گاز، برنامه‌‌‌ریزی برای رشد و توسعه را از طریق الگوهای جدید که شامل همه ویژگی‌‌‌های بومی و منطقه‌‌‌ای است ضروری می‌‌‌سازد. در کشور روسیه به دلیل وسعت جغرافیایی، دسترسی به آب‌های آزاد، موقعیت استراتژیک و وجود منابع انسانی، فرصت‌‌‌های متعددی برای توسعه صنعت گاز وجود دارد؛ این امر می‌تواند زمینه‌ساز گسترش و توسعه واحدهای صنعتی انرژی‌بری نظیر صنایع فولادسازی، آلومینیوم، مس، سرب و روی و زنجیره ارزش آنها و همچنین پایه‌ای مستحکم برای ایجاد صنایع مدرن تلقی شود. با توجه به صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله یا با ایجاد واحدهای تولید LNG, GTL, LPG, CNG موجب اشتغال‌آفرینی مستقیم و غیرمستقیم نیروهای متخصص زیادی خواهد شد. همچنین تبدیل گاز به برق و صادرات آن علاوه بر ایجاد اشتغال، موجب رونق صنعت و اقتصاد می‌شود و در بلندمدت روسیه را به کانون صنایع پتروپالایشگاهی جهان تبدیل می‌کند.
