معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی توانیر در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» مطرح کرد
فرمول تامین برق پایدار
به اعتقاد آنها، این عدد نشان می‌دهد سهم مشترکانی که در دایره پرمصرفان جا داشتند. تغییر یافته و آنها به جمع خوش‌مصرفان پیوسته‌اند. اما به‌گواه ناظران هنوز هم مشترکان بدمصرفی هستند که به هر حال می‌خواهند بنا بر رفاه موردنظرشان برق بیشتری مصرف کنند. این موضوع باعث می‌شود آنها از یارانه پنهان بیشتری برخوردار باشند. معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی توانیر در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» جزئیات پیشنهادی افزایش تعرفه این مشترکان را تشریح کرد؛ به گفته مصطفی رجبی مشهدی عدالت اقتضا می‌کند به‌صورت عادلانه یارانه به دهک‌های مختلف تعلق گیرد و همه از امکانات مساوی برخوردار باشند. او معتقد است باید رویکرد اصلاح تعرفه با سازوکار برخورد با مشترکان پرمصرف دنبال شود، زیرا این موضوع می‌تواند بخشی از کسری درآمد یا اصلاح بودجه برای صنعت برق را به‌دنبال داشته باشد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
آیا افزایش نرخ برق در کاهش مصرف برق تاثیرگذار بوده است؟ از محل افزایش قیمت برق چقدر درآمد به‌دست آمده و نسبت به سال گذشته چه تغییراتی ثبت شده است؟
براساس مصوبه دولت از اول اردیبهشت‌ماه امسال ۷ درصد افزایش قیمت برق برای همه مشترکان لحاظ شد؛ همچنین به‌طور خاص برای مشترکان خانگی در مناطق مختلف، از عادی گرفته تا گرمسیرهای مختلف، ۱۶ درصد علاوه بر این ۷ درصد برای افرادی که بیش از الگو مصرف برق داشته باشند، افزایش قیمت در دستور کار قرار گرفت. روند تدریجی افزایش ۷ درصدی قیمت‌ها در تمام بخش‌ها از جمله صنعت، کشاورزی و خانگی اعمال شد، اما بعد از اعمال افزایش قیمت شاهد یک اتفاق مهم بودیم؛ مصرف برق در بخش‌های صنعت و کشاورزی افزایش یافت اما در بخش خانگی بالغ بر ۸۰ درصد مشترکان زیر الگو مصرف برق داشتند. مطابق با آمارها، حدود ۲۳ میلیون مشترک خانگی مشمول ۷ درصد افزایش قیمت شدند و از این میزان ۸ میلیون مشترک با اصلاح مصرف زیر الگو برق مصرف کردند. بنابراین می‌توان گفت تقریبا ۳۰ درصد از مشترکان علاوه بر اینکه زیر الگو برق مصرف کردند، نسبت به سال گذشته مصرف برق کمتری داشته‌اند.
این دسته از مصرف‌کنندگان، پاداش خوش‌مصرفی یا مدیریت مصرف هم دریافت کردند؛ این پاداش حدود ۱۰۶میلیارد تومان برای ۴ ماه گرم سال بود که پرداخت شد. همچنین آمارها حکایت از آن دارد که متوسط رقم ماهانه قبض‌های خوش‌مصرفان برای چهارماه گرم سال، ۱۲هزار و ۵۰۰تومان بود و برای افرادی که بیش از الگو مصرف برق داشته‌اند هم ۷۰ هزار تومان برآورد می‌شود. همچنین به سایر مشترکان ۳۵۰ میلیارد تومان پاداش پرداخت شد. اگر بخواهم به‌صورت واضح‌تر به پرسش شما پاسخ دهم باید بگویم، بخش خانگی حدود ۳۴درصد مصرف کشور را تشکیل می‌دهد، به لحاظ تعداد مشترکان هم با ۳۰ میلیون مشترک از تمام بخش‌ها سهم بیشتری دارد و تاثیرات اقدامات فرهنگی و اطلاع‌رسانی و همین نوع قبض که برای پرمصرف‌ها افزایش بیشتری را قائل شده تاثیرگذار بوده در اینکه تعدادی از مشترکان مصرف خود را به زیر الگو بیاورند و علاوه بر آن بتوانند از مصارف غیرضرور در این چهارماه خودداری کنند. نتیجه این شده که مصرف برق نسبت به سال گذشته در این طیف از مشترکان ۳۰ درصد کاهش را تجربه کند.
در طول چند سال گذشته، ۵۰۰ ساعت به‌عنوان پیک تابستانه معرفی شد و سیاست‌گذاران نیرو همواره برای عبور این ساعت‌ها تدابیر ویژه‌ای را در نظر داشته‌اند. آیا برای ۵۰۰ ساعت پیک تابستانه سال آینده اقداماتی در دستور کار قرار دارد؟
یکی از مسائلی که هر سال با آن مواجه هستیم؛ چهارماه گرم سال است که به‌دلیل افزایش دما به مدت ۵۰۰ ساعت پیک مصرف اتفاق می‌افتد. برای عبور از این دغدغه، در بخش نیروگاه‌ها، شبکه انتقال، توزیع و تامین برق به سرمایه‌گذاری نیاز است. اما این مهم به‌دلیل اینکه محدودیت‌هایی برای اصلاح تعرفه برق وجود دارد که البته به‌دنبال برطرف کردن آنها هستیم، به‌صورت کامل صورت نگرفته است و به همین دلیل راهکارهایی عموما تشویق‌محور از سوی سیاست‌گذاران نیرو تعبیه شده است. به‌طور مثال به صنایع می‌گوییم مصرف‌شان را در چهار ساعت از روز کاهش دهند تا بتوان با کمک برنامه‌های مشابه تشویقی که برای مدیریت مصرف بخش کشاورزی و ادارات هم در نظر گرفته شده است، از ۵۰۰ ساعت اوج بار عبور کنیم. درحال‌حاضر سیاست‌های قیمت‌گذاری در تعرفه برق به‌نحوی نیست که جنبه بازدارندگی برای تمام مشترکان داشته باشد. مثلا برای بخش صنعت باید برنامه‌ای تشویقی تعریف کرد و همکاری مستمر را با آنها ادامه داد تا حالت داوطلبانه‌ای که پیش‌بینی شده است، گاهی با توصیه مقامات استانی محقق شود.
یکی از سیاست‌های وزارت نیرو این بود که قبل از پیک ۹۸، نامه‌هایی به امضای وزیر نیرو برای استانداران ارسال شد. در جزئیات این نامه یک سقف حداکثری که منعطف بود برای استان‌های مختلف در نظر گرفته شده بود تا در ماه‌های گرم سال مطابق با این الگو رفتار کنند. اگر مصرف تابستانی آنها کمتر از الگو بود، معادل میزان صرفه‌جویی که انجام داده بودند، منابعی به استان تزریق می‌شد تا در طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی استان‌ها بتوانند هزینه کنند. اینکه شخصیت‌های استانی خود را مکلف بدانند که در تامین برق تابستان مشارکت کنند، می‌تواند در مدیریت پیک تابستانه کارآمد باشد؛ این روند باید تا زمان کاهش تبعات محدودیت‌های خاموشی تابستان ادامه داشته باشد تا خاموشی‌ها به حداقل برسد. خوشبختانه در سال ۹۸، خاموشی ناشی از کمبود تولید برنامه‌ریزی شده به هیچ‌عنوان اتفاق نیفتاد.
از ثمرات این اتفاق این بود که مدیریت مصرف قابل اندازه‌گیری و پایش بود و با اخطارهای آنی که به شرکت‌های توزیع برق مناطق مختلف مخابره می‌شد تا آنها بتوانند بار را تامین کنند، این اثر را گذاشت که هماهنگی‌های لازم بین شرکت مدیریت برق ایران و معاونت توزیع به‌حداکثر ممکن برسد. یعنی متناسب با ذخیره‌ای که در شبکه برق وجود داشت، هر زمان که این ذخیره کاهش می‌یافت، میزان مدیریت مصرف افزایش پیدا می‌کرد. در این میان، در حوزه صادرات هم توانستیم به تمام تعهدات خود پایبند و وفادار باشیم و به کشورهای عراق، افغانستان و پاکستان صادرات برق را ادامه دهیم. مطابق با آمارها صادرات برق تاکنون نسبت به سال ۹۷، حدود ۷/ ۲درصد افزایش داشته است.
آیا استراتژی شما در کاهش میزان مصرف برق پرمصرف‌ها هم تاثیر گذاشت؟ در این رابطه آماری وجود دارد که بدمصرف‌ها تا چه اندازه مصرف خود را کاهش دادهاند؟
میزان مشترکانی که در سال‌های گذشته زیر الگو مصرف داشتند، ۷۳ درصد بود و اکنون این عدد به ۸۴ درصد رسیده است. این آمار نشان می‌دهد سهم مشترکانی که پرمصرف بودند در مصرف برق کمتر شده و به خوش‌مصرف‌ها اضافه شده است. اما با این حال مشترکانی هستند که می‌خواهند از رفاه و به‌تبع آن از برق بیشتری برخوردار باشند. سازوکارهای ما فعلا برای افزایش قیمت این گروه تا ۲۳ درصد تعبیه شده است، اما قطعا باید به‌دنبال راهکارهایی باشیم که پرمصرف‌ها بتوانند قیمت واقعی برق را پرداخت کنند. یکی از راه‌حل‌هایی که به‌دنبال آن هستیم، چه برای مشترکان خانگی و چه سایر مشترکان در بخش‌های مختلف، این است که گروهی از مشترکان که استفاده از برق در ساعت‌های پیک برایشان ارزش دارد را آمارگیری کنیم. قیمتی که صنعت برق برای آنها پرداخت خواهد کرد، معادل حداقل قیمتی است که برای تجدیدپذیرها پرداخت می‌شود. مردم هم علاقه‌مند هستند از توسعه تجدیدپذیرها حمایت کنند.
این موضوع را باید در نظر داشت که صنعت برق در ساعات اوج بار تقریبا بیش از ۱۰ برابر متوسط قیمت که برای مشترکان خانگی حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان است، برق خریداری می‌کند. برای آنهایی که می‌خواهند بیش از الگوی تعیین‌شده برق مصرف کنند، دو وضعیت پیش می‌آید. نخست اینکه این دسته از مشترکان به احداث نیروگاه تجدیدپذیر و سرمایه‌گذاری در این نیروگاه‌ها مبادرت ورزند یا اگر این اقدام را انجام ندادند با پرداخت تعرفه برق متناسب با انرژی‌های تجدیدپذیر، در توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور مشارکت کنند. این یکی از پیشنهادها برای بودجه ۹۹ است که اگر در سازوکار قانون‌گذاری و در دولت پیش برود، می‌تواند هم راهکاری بازدارنده برای کاهش مصرف باشد و هم می‌تواند حامی نیروگاه‌های تجدیدپذیر شود. این دسته از مشترکان می‌توانند برای افزایش تعرفه‌ها هدف قرار گیرند.
آیا قرار است روند متعادل‌سازی نرخ برق و سیاست افزایش بهای برق برای سال آینده هم ادامه پیدا کند؟
مطابق با سیاست‌های دولت که وزارت نیرو آن را دنبال کرده است، نرخ تعرفه برق سالانه ۷ درصد افزایش پیدا می‌کند و سالانه این روند تدریجی افزایش قیمت‌ها ادامه خواهد داشت. علاوه‌بر آن ۱۶ درصد افزایش تعرفه‌ها برای تمام ماه‌های سال ادامه خواهد داشت. باید مردم مراقبت کنند که همان روش کاهش مصرف برای ماه‌های گرم، برای سایر ماه‌ها نیز ادامه داشته باشد. اما اگر مصرف بیش از الگو باشد مشمول ۲۳ درصد افزایش تعرفه خواهند شد. سیاست تشویقی هم برای همین چهار ماه خواهد بود. این سیاست فعلی صنعت برق است؛ اما موضوعی که به‌دنبال آن هستیم این است که برای ۵۰۰ ساعت محدودیت تامین برق در سال، مصرف‌کنندگانی که بیش از الگوهای تعیین‌شده به مصرف برق نیاز دارند، هزینه واقعی برق یا قیمت تجدیدپذیر را پرداخت کنند.
فعالان صنعت برق چهار ابرچالش مکانیزم ناکارآمد قیمت‌گذاری، کسری بودجه، کاهش سرمایه‌گذاری و افزایش بدهی دولت به بخش‌خصوصی را به‌عنوان گلوگاه‌های صنعت برق معرفی می‌کنند. سیاست‌گذاران نیرو برای این چالش‌ها چه تدابیری اندیشیده‌اند؟
به لحاظ یارانه انرژی، صنعت برق حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان برق پرداخت می‌کند. طبق قانون مابه‌التفاوت قیمت تمام‌شده و قیمت‌های تکلیف‌شده برای فروش برق، به‌عنوان طلب وزارت نیرو از دولت باید دریافت شود. سازوکاری که سال ۹۷ از آن به‌خوبی استفاده شد، این بود که بخشی از بدهی به تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان تجهیزات را با اوراق تسویه تهاتر کنیم. با این اقدام حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان تسویه شد که این موضوع برای اولین بار اتفاق افتاد که روند پرداخت بدهی‌های صنعت برق افزایشی نبود. البته این مساله به این معنا نیست که ما بدهی نداریم. اگر موفق نشویم سالانه این میزان از بدهی را تسویه کنیم، این بدهی‌ها افزایش می‌یابد و برای سال‌های بعد انباشت خواهد شد. یکی از راه‌هایی که از طریق آن می‌توان بدهی‌ها را پرداخت کرد، استفاده از اوراق تسویه است که در قانون بودجه جانمایی شد. در این میان، برخی از محدودیت‌ها وجود دارد که آهنگ جذب یا استفاده از این ظرفیت قانونی بودجه را کُند کرده است.
بخشی از آن به اصلاح قیمت برق بازمی‌گردد؛ به این معنا که سازوکارهایی برای اصلاح تعرفه پیش‌بینی می‌شود که دایره‌ای از دهک‌های پایین جامعه هستند که از انرژی کمتری استفاده می‌کنند؛ قاعدتا این طیف یارانه کمتری دریافت می‌کنند. عدالت اقتضا می‌کند که به‌صورت عادلانه یارانه به دهک‌های مختلف تعلق گیرد و همه از امکانات مساوی برخوردار باشند. قطعا باید رویکرد اصلاح تعرفه با سازوکار برخورد با مشترکان پرمصرف دنبال شود. این موضوع می‌تواند بخشی از کسری درآمد یا اصلاح بودجه برای صنعت برق را به‌دنبال داشته باشد. یکی از موضوعات دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که ما درحال‌حاضر، بخشی از برق را برای تامین برق صنایع جدیدی که پا به عرصه صنعت کشور می‌گذارند، اختصاص می‌دهیم. اگر صنعت برق توانایی این سرمایه‌گذاری را نداشته باشد، باید طرح‌های صنعتی آینده را تکلیف کنیم تا برای خود نیروگاه بسازند. درحال‌حاضر بخش‌هایی مانند نفت و برخی از فولادی‌ها هستند که نیروگاه دارند؛ اما باید زمینه را فراهم کنیم تا آنها بتوانند بخشی از نیاز مصرف خود را تولید کنند و حتی اگر تولید مازاد داشتند آن را به شبکه برق انتقال دهند.
سال‌های گذشته این سازوکارها بود و وزارت صمت در این ارتباط تعهداتی داد؛ اما عملا در این برنامه‌ریزی‌ها توفیق لازم به‌دست نیامد و صنعت برق، بار مصارف صنایع نوپا را با خرید تضمینی برق که درحال‌حاضر ۳ برابر قیمت برقی است که به مردم فروخته می‌شود، به دوش کشید. راهکار سومی که می‌تواند اولویت اصلی کشور باشد، حداکثر استفاده از ظرفیت‌های موجود است. خوشبختانه امسال برای استفاده از این ظرفیت‌ها، در نیروگاه‌های موجود اقداماتی برای افزایش تولید صورت گرفت. از جمله اینکه مدیا یا خنک‌کننده هوایی برای نیروگاه‌ها نصب شد. به هر حال این مسائل سرمایه‌گذاری هستند که نسبت به سرمایه‌گذاری ساخت یک نیروگاه هزینه کمتری می‌برد و اثرگذاری بیشتری دارد. آخرین مطلب بحث مدیریت مصرف است. وزارت نیرو برای مدیریت مصرف امسال هم برنامه مدونی را تدوین کرده است که به‌زودی تصویب و ابلاغ می‌شود. اقداماتی که سال گذشته برای مدیریت مصرف انجام شد و تجربه خوبی را نصیب سیاست‌گذاران نیرو کرد دوباره تکرار خواهیم کرد. موضوعی که روی آن متمرکز شده‌ایم و وزیر نیرو هم روی آن تاکید دارند استفاده از استارت‌آپ‌ها برای مدیریت مصرف برق است.
عدد تعیین شده حدود هزار مگاوات است که مطابق با آن بتوانیم با استفاده از ظرفیت‌های استارت‌آپی این میزان را کاهش دهیم. درحال‌حاضر با سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور جلساتی برگزار شده و آنها هم قول همکاری‌هایی را دادهاند. قرار است تسهیلاتی برای این موضوع در نظر گرفته شود. با توجه به ایده‌ها و کسب‌وکارهای نوینی که خارج از دل صنعت برق تعریف خواهد شد، می‌توان به کاهش مصرف و مدیریت مصرف از این مسیر هم امیدوار بود. دستورالعمل‌هایی هم وجود دارد که در بخش خانگی و تجاری تعریف شده است که براساس آنها بتوانیم از تجمیع‌کنندگان برق به‌صورت محلی یا منطقه‌ای در مقیاس وسیع استفاده کنیم. سال ۹۸ این کار با دو استان سیستان‌وبلوچستان و خراسان رضوی تجربه شد که از طریق آنها سرجمع ۱۹۴ مگاوات ساعت صرفه‌جویی صورت گرفت.
