صنعت برق چگونه از پتانسیل‌های بازار سرمایه استفاده می‌کند؟
مکانیزم تامین مالی از بورس
مرور تجربه کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد تامین نقدینگی بنگاه‌های بزرگ عمدتا از گذرگاه بازار سرمایه عبور می‌کند و بانک‌ها بیشتر به تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط می‌پردازند. اما در ایران دقیقا عکس این روند اتفاق افتاده است. شرکت‌های بزرگ به‌دلیل داشتن دارایی زیاد و قدرت لابی‌گری بیشترین استفاده را از منابع بانکی کشور می‌برند و در این میان کوچک و متوسط‌ها سرشان بی‌‌کلاه مانده و عملا نتوانسته‌اند از منابع بانکی بهره چندانی ببرند. بسیاری از پیمانکاران و فعالان صنعت برق با کمبود نقدینگی و دست‌اندازهای متعدد در راه تامین مالی منابع روبه‌رو شده‌اند. در این میان رشد بورس و هجوم نقدینگی به بازار سرمایه این پرسش را مطرح می‌کند که آیا می‌توان روی پتانسیل‌های بازار سرمایه در جهت تامین منابع مالی پروژه‌های برق حساب باز کرد؟ فعالان صنعت برق معتقدند چالش‌های پیش‌روی بخش‌خصوصی در حوزه تامین مالی باید از بازار سرمایه برطرف شود. البته به اعتقاد آنها در سال‌های گذشته به دلیل اینکه بورس در تامین مالی بنگاه‌ها گستردگی و عمق کافی نداشته ناتوان بوده است. اما حالا به واسطه رشد سریع بازار سرمایه این فرصت ایجاد شده است که بورس نقش بیشتری در تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی ایفا کند.
«اکونیرو» در گفت‌وگو با حمیدرضا صالحی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران به‌دنبال این پرسش رفته که صنعت برق با چه مکانیزم‌هایی می‌تواند نقدینگی مورد نیاز خود را از بازار بورس تامین کند؟ همچنین از رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران این سوال پرسیده شده که چرا صنعت برق تاکنون نتوانسته از پتانسیل‌های بورس در جهت تامین نقدینگی بهره لازم را ببرد؟ پرسش مطرح شده دیگر این است که آیا در گذشته تجربه‌های موفقی از حضور شرکت‌های برقی در بازار بورس برای تامین مالی وجود داشته است؟
صالحی معتقد است استفاده از ظرفیت بورس نه‌تنها باعث کاهش فشار بر بانک‌ها و هدایت منابع آنها به سمت شرکت‌های کوچک و متوسط می‌شود، بلکه به مدیریت بهتر ریسک سرمایه‌گذاری و افزایش شفافیت در بنگاه‌های بزرگ هم کمک خواهد کرد. به اعتقاد او تصمیم بخش‌خصوصی صنعت برق و ورود به بورس، نقدینگی موجود در بازار سرمایه را به سمت رونق تولید و رشد اقتصادی سوق می‌دهد و وضعیت بهتری از مصرف نقدینگی در کشور ایجاد خواهد شد. در چنین شرایطی جلوی بسیاری از ریسک‌ها گرفته خواهد شد.
به گفته صالحی تا به حال بنگاه‌های اقتصادی در ایران بانک‌محور بوده و برای تامین منابع مالی خود به بانک‌ها رجوع می‌کردند ولی با فرصت پیش‌آمده در بازار سرمایه آنها می‌توانند در رویه‌های سابق خود تجدیدنظر کنند. البته باید موانع موجود مانند وضعیت تضامین تغییر کند که برای آن باید بخش‌خصوصی با فرابورس ایران و دیگر سیاست‌گذارها وارد مذاکره شود. به اعتقاد رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران بازار سرمایه به‌واسطه اتکا به حجم وسیعی از منابع مالی خرد از طریق توسعه مشارکت عموم مردم و با اتکا به ابزارهای نوین، توان تامین مالی بالایی دارد که می‌تواند کمک شایانی به اجرای پروژه‌های عظیم در کشور از جمله در حوزه برق داشته باشد. این درحالی است که منابع سرگردان نیز به بازار سرمایه هدایت خواهند شد، مشروط بر آنکه معرفی ظرفیت‌های این بازار به عموم افراد جامعه از سوی دولت دنبال شود.
فرصت‌های طلایی
صالحی معتقد است بازار سرمایه تا به امروز کاملا از ظرفیت بخش‌خصوصی صنعت برق استفاده نکرده است. او در ادامه گفت: با توجه به اینکه شرکت‌های بسیار خوبی در بخش ساخت تجهیزات و در بخش پیمانکاری صنعت برق وجود دارد، این شرکت‌ها می‌توانند خود را در بورس عرضه کنند و این ظرفیت را دارند تا اقبال مردم را جذب کنند. برای مردم این موضوع بسیار مهم است که بدانند سهمی که در بورس خریداری می‌کنند متعلق به چه بخشی است و اهلیت آن چقدر است تا اعتماد کنند و نقدینگی خود را تزریق کنند تا صاحب ارزش‌افزوده‌ای شوند. ما در بخش‌خصوصی صنعت برق افراد بسیار نخبه‌ای داریم که از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بودند و توانسته‌اند این صنعت استراتژیک را به جایی برسانند که امروز در خودکفایی کامل قرار دارد. این موضوع نشان می‌دهد اهلیت در صنعت برق اثبات شده است. به اعتقاد رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران، اگر این بخش شناخته‌شده در بورس خود را عرضه کند، صف خرید برای سهام این شرکت‌ها طولانی خواهد شد. چرا که اهلیت برای افرادی که تازه می‌خواهند به بورس وارد شوند در صنعت برق وجود دارد.
صالحی با اشاره به اینکه باید دید چگونه می‌توان از فرصت طلایی به‌وجود آمده در جهت تامین منابع مالی یا حضور شرکت در بورس استفاده کرد ادامه داد: اتاق ایران با متولیان فرابورس جلسه‌ای گذاشت. در این جلسه با طرح این پرسش کلی که «بخش‌خصوصی چگونه می‌تواند از ظرفیت بازار سرمایه استفاده کند؟» موضوعات مهم را با آنها در میان گذاشتیم.
او افزود: در این نشست کارشناس فرابورس عنوان کرد تامین‌مالی بنگاه‌ها در بازار سرمایه معمولا به دو روش انتشار اوراق سرمایه‌گذاری یا انتشار اوراق بدهی قابل انجام است. رایج‌ترین نوع اوراق سرمایه‌گذاری در ایران همان سهام جدیدی است که شرکت‌ها در زمان افزایش سرمایه منتشر می‌کنند؛ یعنی شرکتی که سهامی عام است و قبلا سهامش در بورس عرضه شده تصمیم می‌گیرد نقدینگی موردنیاز برای طرح‌های توسعه‌ای خود را از طریق افزایش سرمایه تامین کند پس به میزان نقدینگی موردنیاز، سهام جدید منتشر می‌کند. این کار به‌خصوص اگر با سلب حق‌تقدم از سهامداران قبلی همراه باشد می‌تواند به تامین‌مالی مستقیم شرکت از محل جذب نقدینگی سهامداران جدید منجر شود.
صالحی ادامه داد: قبل از تبیین این نکته کارشناس فرابورس درباره تفاوت تامین منابع مالی برای بنگاه‌ها از طریق بانک و بازار سرمایه گفت که در بازار سرمایه مبالغ بالاست؛ یعنی از ۶۰ تا ۷۰ میلیارد تومان به بالاست؛ در وام با دوره تنفس هر ماه اصل پول و بهره بانکی به‌صورت اقساط دریافت می‌شود ولی در بازار سرمایه اصل پول در آخر بازپرداخت می‌شود؛ مساله دیرکرد در زمان تامین سرمایه از بازار سرمایه خیلی نمره منفی دارد. در این حالت شرکت‌ها اوراقی نظیر اوراق اجاره، مشارکت، استصناع، صکوک، منفعت، مرابحه یا اوراقی رهنی منتشر می‌کنند و این اوراق در بورس به‌صورت عمومی عرضه می‌شود.
به گفته رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران، اوراق سرمایه‌گذاری برای خریدار آنها مالکیت ایجاد می‌کند و به همین دلیل دامنه سود یا زیان آنها می‌تواند گسترده‌تر باشد و به همین دلیل ریسک بیشتری دارند. اما اوراق بدهی به منزله بدهی شرکت منتشرکننده اوراق بوده و وی ملزم به بازپرداخت بدهی براساس شرایط اعلام شده در زمان انتشار اوراق است به همین دلیل ریسک و طبعا سود بالقوه کمتری دارند. انتشار اوراق بدهی شبیه وام گرفتن از بانک‌ها است با این تفاوت که به جای یک بانک، هزاران خریدار اوراق به بنگاه موردنظر وام داده‌اند.
او افزود: اما این تنوع‌بخشی لزوما به رفع نیاز مالی بنگاه‌ها نمی‌انجامد بلکه آنچه از خود شیوه‌های تامین مالی مهم‌تر است، متناسب کردن ابزارهای تامین مالی با نیاز بنگاه‌ها و تسهیل شرایط استفاده از آنهاست. صالحی درباره انواع اوراق و مکانیزم آن گفت: اوراق اجاره، مرابحه، خرید دین، رهن و ... که در نهایت مکانیزم همه شبیه به هم است. اما بهترین اوراق برای بخش‌خصوصی اوراق اجاره است که به دو طریق تامین دارایی و تامین نقدینگی انجام می‌شود.
