چرا مصرف انرژی ایران با اقتصادهای بزرگ دنیا برابر است؟
سه عامل افزایش میانگین مصرف
درحالی‌که اقتصاد ایران تقریبا یک‌دهم اقتصاد آلمان است، مصرف انرژی دو کشور تقریبا به یک اندازه است؛ البته بخش بزرگی از انرژی در ایران به‌خاطر مدیریت غلط و بهره‌وری پایین در همان مرحله تولید و توزیع از بین می‌رود. شرک بی‌پی در گزارش جدید سالانه خود می‌گوید ایران در سال گذشته میلادی ۳۴/ ۱۲ «اگزا ژول» (معادل ۱۵/ ۲ میلیارد بشکه نفت‌خام) انرژی مصرف کرده که نسبت به سال قبل آن ۳/ ۴ درصد افزایش نشان می‌دهد.
متوسط رشد مصرف سالانه انرژی در ایران طی ۱۰ سال گذشته ۲/ ۳ درصد بوده که دو برابر متوسط رشد مصرف جهانی است؛ درحالی‌که متوسط رشد اقتصادی سالانه ایران در ۱۰ سال گذشته بنابر آمارهای بین‌المللی و مرکز پژوهش‌های مجلس تقریبا معادل صفر بوده است. تنها چند کشور انگشت‌شمار مانند آمریکا، چین، هند، روسیه، ژاپن و کانادا مصرف انرژی بالاتری از ایران طی سال گذشته میلادی داشته‌اند و مصرف انرژی در ایران تقریبا با کره جنوبی، ژاپن و برزیل برابری می‌کند و از بسیاری از کشورهای پیشرفته مانند بریتانیا، فرانسه و ایتالیا با اختلاف چشمگیری بالاتر است.
علت بخش مهمی از بالا بودن مصرف انرژی در ایران به از بین رفتن سالانه ۱۷ میلیارد متر مکعب گاز در همان مرحله تولید، راندمان بسیار پایین بخش صنعتی، خودروها، همچنین نیروگاههای برقی حرارتی ایران (زیر ۳۸ درصد) و از طرفی اتلاف ۱۰ درصد برق تولیدی ایران و بیشتر از این میزان گاز تولیدی در مرحله انتقال و توزیع است که این موضوعات ربطی به مردم و فرهنگ استفاده از انرژی آنها ندارد، اگرچه مصرف انرژی بخش خانگی ایران نیز بسیار بالا است.
براساس برآورد شرکت بی‌پی ۵/ ۹۷ درصد مصرف انرژی ایران از محل انرژی‌های فسیلی است که تقریبا یک‌سوم آن سهم نفت و دو‌سوم سهم گاز و مقدار اندکی نیز زغال‌سنگ است. انرژی‌های پاک (تولید برق از نیروگاههای آبی و انرژی‌های تجدیدپذیر) و هسته‌ای روی هم رفته تنها ۵/ ۲ درصد سهم در کل مصرف انرژی ایران دارند. به‌خاطر مصرف بالای سوخت‌های فسیلی، میزان تولید دی‌اکسید‌کربن در ایران طی سال گذشته ۶۷۰ میلیون تن بوده و جمهوری اسلامی در هفتمین جایگاه بزرگ‌ترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای جهان قرار گرفته است. میزان رشد سالانه تولید گازهای گلخانه‌ای در ایران طی ۱۰ سال گذشته ۵/ ۲ درصد، یعنی تقریبا ۵/ ۲ برابر متوسط جهانی بوده است.
صنعت برق ایران
سهم برق هسته‌ای از کل انرژی مصرفی ایران در سال گذشته تنها ۲/ ۰ درصد (دوهزارم) بوده و طی سال‌های گذشته تغییری نکرده است. اما با بارندگی‌های پارسال، تولید برق از نیروگاههای آبی رشدی بالای ۱۵۳ درصدی تجربه کرده که طی بیش از یک دهه گذشته بی‌سابقه است. علت رشد تولید برق از نیروگاههای آبی، احداث سدهای جدید نیست و آمارهای وزارت نیرو نیز نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته ظرفیت نامی بخش نیروگاههای آبی تغییر چندانی نکرده است.
علت اصلی رشد این بخش، بارندگی‌های پارسال بوده که موجب سرازیر شدن سیلاب‌ها و خسارات سنگین به مناطقی از کشور شد، اما همزمان سدهای کشور را نیز پر کرد. ایران همچنین تولید برق از منابع تجدیدپذیر را پارسال بیش از ۱/ ۱۲ درصد افزایش داد، اما سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کل انرژی مصرفی ایران هنوز هم بسیار اندک است.
ایران همزمان با توافق هسته‌ای و برچیده شدن تحریم‌ها اعلام کرد تا سال ۱۴۰۰، تولید انرژی‌های تجدیدپذیر (بادی، خورشیدی و ...) را ۴۰ برابر کرده و به ۵ هزار مگاوات می‌رساند، اما پیشرفت بسیار اندکی داشت و حتی سطح تولید طی پنج سال گذشته دو برابر نیز نشد. کل تولید برق ایران پارسال به نزدیک ۳۱۹ تراوات ساعت رسید که تنها ۶/ ۰ تراوات ساعت آن از منابع تجدیدپذیر بود.
کل تولید برق ایران در سال گذشته تنها ۴/ ۱ درصد رشد داشت، درحالی‌که رشد مصرف سالانه برق ایران حدود ۵ درصد است و مقامات ایران امسال هشدار داده‌اند اگر مردم مصرف برق را کاهش ندهند با خاموشی مواجه خواهند شد. تقریبا ۸۹ درصد برق ایران در نیروگاههای حرارتی با مصرف محصولات نفتی، گاز و زغال‌سنگ و کمتر از ۱۰ درصد نیز از نیروگاههای آبی تولید می‌شود.
عوامل اصلی افزایش مصرف
علی بخشی، رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران درمورد جزئیات گزارش بی‌پی گفت: نمی‌توان گفت داده‌های این گزارش اشتباه است، اما تمام دلایل میانگین بالای مصرف برق در ایران نسبت به بسیاری از کشورها به این موارد بازنمی‌گردد. اینکه تلفاتمان در شبکه توزیع به‌شدت بالاست کاملا درست است. در گذشته میزان تلفات در شبکه برق حدود ۱۷ تا ۱۸ درصد بود که بعدها با پیاده‌سازی چند طرح کاهش تلفات در کشور این عدد به حدود ۱۱ درصد رسید. با این حال تلفات ۱۱ درصدی برق ایران که در بخش توزیع حادث می‌شود عدد قابل‌توجهی است، زیرا با استانداردهای جهانی که حدود ۵ درصد است اختلاف زیادی دارد.
بخشی در ادامه گفت: از سوی دیگر راندمان‌های نیروگاههای ما به‌شدت پایین است و این هم نکته درستی است. بخش عمده‌ای از سوخت مصرفی نیروگاههای کشورمان تبدیل به انرژی‌های الکتریکی نمی‌شود و حجم قابل‌توجهی از انرژی را از همین مسیر از دست می‌دهیم. اما چند نکته باید اضافه کرد. وقتی ما در مورد انرژی و راندمان نیروگاه‌ها صحبت می‌کنیم در واقع راندمان نیروگاه‌ها اثری در مصرف برق ندارد و عملا تبدیل گاز یا مازوت یا هر سوخت دیگر به برق را تحت‌تاثیر خودش قرار می‌دهد. او افزود: عملا حجم تولید برقی که با راندمان پایین از گاز حاصل می‌شود، تلفات را بالا می‌برد. اما از آنجا که گاز به برق تبدیل می‌شود و ما درمورد مصرف برق صحبت می‌کنیم، دیگر راندمان نیروگاه‌ها تاثیرگذار نیست، اینها در تبدیل انرژی تاثیرگذار هستند.
بخشی با اشاره به اینکه بعد از اینکه برق تولید می‌شود، حجم قابل توجهی در بحث تلفات رخ می‌دهد گفت: در بخش خانگی متاسفانه مصرف برق به‌شدت غیرمنطقی و بالاست. ملاحظه می‌کنید که راندمان تجهیزات خانگی ما به‌شدت پایین است. این موضوعی است که شاید مهم‌تر از راندمان نیروگاه‌ها در مصرف برق باشد. درحال‌حاضر کولرها و یخچال‌هایی که به‌صورت عام در کشور استفاده می‌شوند، به‌شدت راندمان‌های پایینی دارند و تلفات و ظرفیت تبدیل انرژی‌شان به‌شدت ضعیف است. همین باعث می‌شود میانگین مصرف خانگی‌مان به‌شدت افزایش پیدا کند. او ادامه داد: به علاوه اینکه فرهنگ استفاده از انرژی را هم خیلی رعایت نمی‌کنیم، حتما دیده‌اید که در زمستان‌ها خانه‌ها را آنقدر گرم می‌کنیم که مجبور می‌شویم با باز کردن پنجره آن را جبران کنیم و در تابستان‌ها آنقدر خانه‌ها را خنک می‌کنیم که مجبور می‌شویم برای حفظ تعادل دما، باز هم پنجره را باز کنیم. این بخش فرهنگی قطعا نیاز به اصلاح دارد.
بخشی در یک جمع‌بندی اظهار کرد: اگر بخواهم به‌صورت خلاصه به دلایل مصرف بالای انرژی نسبت به سایر اقتصادهای بزرگ دنیا اشاره کنم باید گفت یک بخش آن مربوط به تلفات توزیع است که از فرسوده بودن تجهیزات و سطح ولتاژ برق حادث شده است. بخش دوم راندمان بسیار پایین تجهیزات خانگی است، به‌خصوص دستگاه‌های سرمایشی که به‌شدت راندمان‌شان پایین است. نکته آخر فرهنگ استفاده از وسایل سرمایشی و گرمایشی است. ترکیب این سه مورد باعث شده میانگین مصرف بالای انرژی در کشور بالا باشد. درمورد بحث راندمان نیروگاه‌ها هم باید گفت درست است و به‌شدت پایین است اما قبل از تولید برق این موضوع صحت دارد. در واقع آن بخش را ما در حجم مصرف برق لحاظ نمی‌کنیم و آن ظرفیتی است که در واقع گاز یا مازوت را هدر می‌دهیم.
