اروپایی‌ها برای تولید برق بدون آلودگی چه الگویی دارند؟
دود مازوت در چشم نیروگاهها
با کاهش دما و پایداری هوا در بسیاری از کلان‌شهرهای کشور، مساله آلودگی هوا به یکی از دغدغه‌های مردم تبدیل شده است. به همین دلیل دوباره بحث مازوت‌سوزی نیروگاهها در اثر افزایش مصرف خانگی گاز طبیعی و کاهش سهم نیروگاهها از این سوخت، به یکی از مهم‌ترین عناوین رسانه‌ها بدل شده است. نکته بسیار کلیدی در مورد مازوت‌سوزی نیروگاهها این است که بیشتر نیروگاه‌های بخار که در ماه‌های سرد سال به‌طور معمول ناگزیر به جایگزینی مازوت به جای گاز می‌شوند، دولتی و در تملک وزارت نیرو هستند. این نیروگاه‌های دولتی که اغلب از راندمان پایینی برخوردار بوده و مصرف سوخت بالایی هم دارند، در روزهای سرد سال و با افزایش مصرف گاز، چاره‌ای به جز استفاده از سوخت مایع به‌عنوان سوخت اصلی خود ندارند.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگویی با «باشگاه خبرنگاران جوان» از تبدیل سوخت نیروگاهها از گاز به مازوت و سوخت کارخانه‌های بزرگی مثل سیمان، از گاز به نفت کوره به‌عنوان مهم‌ترین دلایل افزایش آلاینده‌ها در شهرهای صنعتی یاد کرده و گفته است: «دست ما برای بستن نیروگاه‌هایی که مازوت مصرف می‌کنند، بسته است، چرا که با این کار با کمبود شدید برق مواجه می‌شویم. متاسفانه مازوت مازادی را که تولید می‌شود نمی‌توانیم صادر کنیم و هیچ کشوری هم به دنبال گرفتن آن حتی به‌صورت رایگان نیست، به همین دلیل پیشنهاد دادیم گاز مورد نیاز کارخانه‌هایی که در نزدیکی شهر‌ها قرار دارند تامین شود و فقط کارخانه‌ها و نیروگاه‌هایی که فاصله زیادی با شهر‌ها دارند از مازوت استفاده کنند.»
استاندار استان مرکزی هم در اظهارنظری که در سرمقاله روزنامه عطر یاس منتشر شد عنوان کرد نیروگاه شازند اکنون و در زمستان به دلیل افزایش مصرف گاز خانگی و برودت هوا به‌طور موقت ۵/ ۶ میلیون لیتر در شبانه‌روز مازوت مصرف می‌کند، هر چند فقط مجاز به مصرف روزانه ۲ میلیون لیتر است.
در شرایطی که تقریبا همه مسوولان ارشد استانی و کشوری نسبت به استفاده نیروگاهها از سوخت مازوت ابراز نگرانی کرده‌اند، سیدصادق نیکوسپهر، عضو کمیسیون بازار برق سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با تاکید بر این نکته که نیروگاه‌های بخار کشور عمدتا نیروگاه‌های اصلی شبکه شامل شازند، نکا، رامین، شهید مفتح همدان، بخش بخار نیروگاه شهید رجایی، نیروگاه شهید منتظری اصفهان و بخش بخار نیروگاه منتظر قائم هستند، اذعان می‌کند: این نیروگاهها بیشتر نزدیک شهرهای بزرگ هستند و به همین دلیل سوخت مصرفی و میزان آلایندگی آنها در فصول سرد زیر ذره‌بین برخی سازمان‌ها است. عمده تولید برق ما در چنین فصولی با توجه به محدودیت‌های گاز بر مبنای گازوئیل است.
وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: اگر مخازن گازوئیل نیروگاهها در طول ماه‌های گرم سال که قادرند به‌طور کامل از گاز استفاده کنند، پر شده باشد، در زمستان با مشکل کمتری برای تامین سوخت خود مواجه‌اند. اما متاسفانه این ذخیره‌سازی در سال ۱۳۹۹ به درستی انجام نشد و ما امسال خیلی زودتر از سال گذشته با بحران تامین سوخت نیروگاه‌های کشور مواجه شدیم. با وجود این هنوز هم وزارت نیرو عدد دقیقی از میزان گاز تحویل شده به نیروگاهها در طول هر روز و نیز میزان مصرف گازوئیل آنها را اعلام نمی‌کند. آنچه واضح است اینکه به دلیل یکسان بودن قیمت انواع سوخت برای نیروگاهها، نیروگاهها هیچ انگیزه‌ای برای استفاده از سوخت مازوت ندارند، چه بسا وقوع برخی هزینه‌های بهره‌برداری جانبی هنگام استفاده از مازوت انگیزه استفاده از این سوخت را کاهش دهد. اما وقوع بحران تامین سوخت همزمان با افزایش پیک زمستان و عدم کاهش میانگین مصرف روز در این فصل باعث شده است استفاده از مازوت در برخی نیروگاه‌های بخار اجتناب‌ناپذیر باشد.»
به هر حال آغاز بحران کمبود سوخت نشان می‌دهد نیروگاه‌های کشور دو ماه سخت برای تامین سوخت و تولید برق در پیش خواهند داشت. نیکوسپهر به این مساله اشاره کرد و گفت: محدودیت سوخت، به اعمال قوانین جدید در بازار برق منجر می‌شود. در حقیقت به جای اینکه این محدودیت بر اساس آرایش نیروگاهها منجر به درآمدزایی آنها شود، عملا کاهش قیمت برق را در پی دارد. این موضوع همواره مورد اعتراض بخش خصوصی بوده و در حال حاضر هم به‌صورت جدی‌تر در مجموعه وزارت نیرو و هیات تنظیم بازار برق در حال پیگیری است.
در حقیقت این شرایط به شکلی منطقی باید به کاهش عرضه به دلیل محدودیت جدی در دسترسی به سوخت و افزایش قیمت برق منجر شود اما متاسفانه شرایطی که به واسطه محدودیت سوخت در دستورالعمل‌های هیات تنظیم بازار برق اعمال می‌شود، کاهش قیمت برق و متضرر شدن نیروگاهها را در پی دارد. نیکوسپهر بر این باور است که دولت به این دلیل که از یک جهت هویت خریدار بازار برق را دارد و از طرف دیگر هم قانون‌گذاری را عهده‌دار است، این انگیزه را می‌تواند داشته باشد که با اعلام محدودیت سوخت، شرایط را برای خرید ارزان‌تر برق و تامین منافع اقتصادی خود فراهم کند. البته اشاره به این موضوع به معنی وقوع این کار توسط دولت نیست. وی تاکید می‌کند: در این خصوص کارگروه ویژه‌ای در سندیکا تشکیل شده و همچنین در طول چند ماه اخیر نمایندگان سندیکا در کارگروه مشترک با شرکت مدیریت شبکه برق کشور و شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی و دبیرخانه هیات تنظیم بازار برق روی این موضوع کار می‌کنند. در حال حاضر منتظریم که معاونت راهبری شرکت مدیریت شبکه و معاونت بازار گزارش مشترکی را به کارگروه ارائه دهند تا شرایط موجود کمی شفاف‌تر شود. پس از آن تلاش می‌کنیم با همفکری کارگروه، پیشنهادهایی را برای بهبود وضعیت حاکم ارائه دهیم.
واقعیت این است که عدم شفافیت در حجم سوخت عرضه شده به نیروگاهها، نه تنها از ایجاد یک تصویر شفاف از راندمان، قیمت تمام‌شده برق تولیدی و میزان مصرف سوخت هر نیروگاه جلوگیری می‌کند، بلکه به مانعی برای تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی محدودیت سوخت در ماه‌های سرد سال هم بدل شده است. در شرایطی که افزایش آلودگی شهرهای صنعتی به یک چالش جدی برای کشور بدل شده، قطعا می‌توان بر اساس تجربه معمول و معقول دنیا، با تامین نیاز برق کشور بر اساس بهره‌مندی از نیروگاه‌هایی که آلایندگی کمتری دارند، از حجم بحران تا اندازه‌ای کاست. هر چند به نظر می‌رسد وزارت نیرو راهکار کاهش روشنایی معابر و کاهش مصرف سوخت از مسیر کاهش مصرف برق را راهکار بهتری می‌داند. باید دید که کارگروه مشترکی که بین سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق، شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی و هیات تنظیم بازار برق ایجاد شده است می‌تواند یک گام موثر و بلند برای روشن کردن میزان سوخت مورد نیاز نیروگاهها در فصول سرد، نحوه جایگزینی آنها و همچنین میزان سوخت عرضه‌شده به وزارت نیرو بردارد.
نسخه اروپایی تولید برق بدون ایجاد آلودگی
براساس اطلاعات تولید برق در قاره اروپا کمترین میزان آلایندگی هوا به کشورهایی اختصاص دارد که از انرژی هسته‌ای برای مصرف در نیروگاه تولید برق بهره می‌برند. به گزارش خبرگزاری فارس، نیروگاه‌های تولید برق همواره یکی از متهم‌های ردیف اول آلودگی هوا به حساب می‌آیند. به نظر می‌رسد، پیش از آنکه نیروگاه تولید برق را به‌عنوان یکی از متهمان آلایندگی هوا و فشار به ریه خود به حساب بیاوریم، باید تفکیکی میان انواع نیروگاه‌های برق قائل باشیم. منابع اصلی تولید برق در یک واحد نیروگاهی به سوخت‌های فسیلی، انرژی هسته‌ای و انرژی‌های تجدیدپذیر تقسیم‌بندی می‌شوند. اگر میزان آلایندگی هوا شاخص ما برای بررسی انواع نیروگاه‌های تولید برق قرار بگیرد، باید گفت نیروگاه‌های انرژی هسته‌ای و تجدیدپذیر به‌طور مستقیم هیچ آلایندگی برای هوا ندارند اما نیروگاه‌های سوخت فسیلی بیشترین آلودگی را با خود به همراه خواهند داشت. به‌طور کلی، زغال سنگ، گاز طبیعی، گازوئیل و در مواردی نفت کوره یا همان مازوت، انرژی تولید برق را در نیروگاه سوخت فسیلی مهیا می‌کند. به منظور بررسی آلایندگی هر یک از انواع نیروگاه تولید برق بهتر است، مقایسه‌ای بین کشورهای اروپایی انجام دهیم.
به استناد آمار به دست آمده از میزان آلایندگی تولید برق در قاره اروپا، فرانسه با وجود اینکه یکی از اصلی‌ترین کشورهای تولیدکننده برق در اروپا است اما کمترین میزان آلایندگی در این حوزه را به خود اختصاص داده است. در همین راستا و به منظور بررسی دلایل آلایندگی کم نیروگاه‌های کشور فرانسه سراغ سیما غفاری، کارشناس حوزه انرژی رفتیم. این کارشناس با اشاره به اینکه عمده برق در فرانسه از محل انرژی هسته‌ای تامین می‌شود، گفت: ۷/ ۷۱ درصد از انرژی برق تولید شده فرانسه سهم بخش هسته‌ای است و علت آلایندگی کم نیروگاه‌های این کشور نیز همین امر است. غفاری با اشاره به این نکته که بخش زیادی از برق سوئد نیز از منابع هسته‌ای حاصل می‌شود، گفت: در سوئد، ۳/ ۴۰ درصد از کل انرژی تولید شده مرتبط با منابع انرژی هسته‌ای است و بررسی آلایندگی در این کشورها نیز از میزان کم آلایندگی تولید برق در این کشور خبر می‌دهد.
به‌طور کلی انرژی هسته‌ای مستقیما زمینه ایجاد آلودگی هوا را مهیا نکرده و توسعه این نیروگاهها منجر به کاهش آلایندگی اتمسفر می‌شود. نکته قابل توجه این است که نیروگاه‌های هسته‌ای تولید برق به واسطه نوع خاص زباله‌های اتمی مستعد نشر آلودگی زیست محیطی است، اما این آلودگی با ارتقای تکنولوژی قابل کنترل است و با تدابیری می‌توان ریسک ناشی از انتشار آلودگی رادیو اکتیو را به صفر نزدیک کرد.
سوخت‌های فسیلی هوای شهر را مسموم می‌کنند
بررسی میزان آلایندگی تولید برق در قاره اروپا بیانگر آن است، به‌‌رغم اینکه ۶/ ۴۴ درصد از برق تولیدی در آلمان از منابع تجدید پذیر بدست می‌آید اما میزان آلایندگی ناشی از تولید برق در این کشور بسیار بالا است. در همین ارتباط محمد پورحمید، کارشناس انرژی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چرا میزان آلایندگی ناشی از تولید برق در آلمان زیاد است؟ گفت: بر اساس اطلاعات موجود در سال جاری ۸/ ۲۳ درصد برق آلمان از نیروگاه‌های زغال سنگ به‌‌دست آمده و ۲/ ۱۶ درصد برق نیز ناشی از مصرف گازی طبیعی در نیروگاه تولید برق است. این کارشناس انرژی با اشاره به اینکه تولید برق از منابع فسیلی نظیر زغال‌سنگ آلایندگی بسیار زیادی را به محیط زیست تحمیل می‌کند، گفت: برای مثال بیش از ۷۷ درصد برق در لهستان از منابع فسیلی مانند زغال سنگ بدست می‌آید و همین امر وضعیت این کشور را در حوزه آلایندگی به حد هشدار رسانده است.
