صنعت لاستیک ایران هم به لحاظ سبقه تاریخی و هم تامین مواد اولیه دارای پتانسیل بالایی در تولید لاستیک و تایر است. قدمت صنعت تایر در کشور به بیش از نیم قرن (۱۳۳۷) بازمی‏گردد. همچنین از آن‏جا که بیش از ۶۰ درصد مواد اولیه تولید این محصول را مشتقات نفتی تشکیل می‏دهد، به‏نظر می‏رسد این صنعت باید از جایگاه ویژه‏ای در تولیدات کشور برخوردار باشد. بیشترین سرمایه‏گذاری کشور در حال حاضر در صنعت نفت و مشتقات پتروشیمی است که اتصال این زنجیره به بخش تولید لاستیک، می‏تواند یک زنجیره تولید با ارزش افزوده قابل توجه در سیستم اقتصادی کشور  ایجاد کند. 

باوجود رشد این صنعت در سال‏های اخیر، نمودهای اقتصادی حاکی از آن است که تولید تایر در کشور در مسیر صحیحی حرکت نمی‏کند. تولیدات این صنعت نه‏تنها نیاز داخلی کشور را تامین نکرده،  بلکه شکاف ایجاد شده بین تقاضا برای این محصول و سطح تولید، از طریق واردات بی‏رویه پر می‌شود. اقتصاد در مقیاس بیان می‏کند لازمه کاهش هزینه‏ها و افزایش بهره‏وری در صنعت، سازماندهی زنجیره مناسب تولید است.  یک زنجیره تولید ساختار‏یافته، فاصله بین اجزای تولید یک محصول را تا حد ممکن کاهش می‏دهد. تحت این شرایط بسیاری از هزینه‏های واسطه‏ای از بین رفته و درنهایت کاهش هزینه‏ها، قیمت رقابتی را تقویت می‏کند. شکل‏دهی یک زنجیره تولید موثر و قابل رقابت در بازارهای جهانی نیازمند ایجاد ثبات و هماهنگی بین اجزای مختلف آن، همچنین تولید محصولات با رویکردهایی مبتنی با تکنولوژی روز دنیا است. مجموعه این عوامل نه تنها تقاضای داخلی را به‏صورت ۱۰۰ درصدی تامین خواهد کرد بلکه ارزآوری از این صنعت را به سیستم اقتصادی کشور هدیه می‏کند.

در صنعت آسیب‏پذیری که مورد حمله واردات نیز قرار می‏گیرد، گام اول ایجاد ثبات در تامین مواد اولیه است. در حال حاضر هر دو کانال تامین مواد اولیه چه در داخل و چه در خارج کشور مزیت رقابتی این صنعت را تحت شعاع قرار داده است. نوسانات قیمت مشتقات پتروشیمی از یک سو و نوسانات نرخ ارز در واردات کائوچو به‏عنوان یکی از مواد اولیه اصلی در تولید لاستیک، از طرف دیگر صنعت تایر را با مشکلات اساسی در برنامه‏ریزی و قیمت‏گذاری مناسب مواجه کرده است. هر نوسان کوچکی در تامین مواد اولیه ممکن است نوسانات پر بسامدی در عرضه این محصول در رقابت با محصولات خارجی ایجاد کند. بنابراین ثبات در این بخش قدرت مانور و برنامه‏ریزی را به تولیدکنندگان داخلی در مقابل رقیبان خارجی ارائه خواهد کرد. در مرحله بعدی سوال اساسی این است که آیا تکنولوژی و تجهیزات موجود می‏تواند محصولی با کیفیت و قابل رقابت تولید کند؟ 

شاید در یک تفسیر کلی بتوان گفت ضعف تکنولوژیک یا عدم سازگاری زیر ساختارهای فعلی با حجم تقاضا، موجب شده تا کشورهایی که حتی منابع نفتی در اختیار ندارند، بازار تایر ایران را هدف قرار دهند. برخی تولیدکنندگان مدعی هستند محصولات تولیدی داخل حتی کیفیت به مراتب بهتری نسبت به محصولات خارجی دارد؛ اما یک زیرساخت مناسب در تولید بیان می‏کند که شرکت‏ها باید ابزار لازم برای برندینگ محصولات خود نیز داشته باشند. حلقه دیگر در زنجیره تولید لاستیک کشور اتصال این بخش به حوزه سیاست‏گذاری کلان کشور است. چگونه و تحت چه شرایطی محصولات مشابه خارجی به کشور وارد می‏شوند؟ تعرفه‏های وارداتی این محصولات چگونه کارشناسی و تعریف می‏شوند؟ 

در این میان با توجه به رویکرد دولت مبنی بر ورود بخش خصوصی به صنایع مختلف، شاید واگذاری صحیح بنگاه‏های دولتی و ورود کارآفرینان حقیقی و آشنا به این صنعت، کانال اصلی در بهبود کلی شرایط کیفی و ساختاری بازار تایر باشد. برخی کارشناسان اعطای تسهیلات ارزان قیمت را تنها راه نجات این صنعت می‏دانند اما  پربیراه نیست اگر بیان کنیم ادبیات اقتصاد بر این موضوع تاکید دارد که بهره‏وری حقیقی از بهینه‏سازی بخش خصوصی حاصل می‏شود نه صرف اعطای تسهیلات ارزان قیمت. ورود نقدینگی به این صنعت از مجرایی معقول‏تری نیز قابل برنامه‏ریزی است. حلقه آخر زنجیره تولید، نحوه پرداخت متقاضیان محصولات شرکت‏های تولید لاستیک و تایر است. در حال حاضر بسیاری از درآمدهای حاصل از فروش محصولات در این صنعت معوق شده‏اند و نبود نقدینگی تا حد زیادی کشش بخش عرضه را کاهش داده است. نوسانات تامین مواد اولیه، واردات بی‏رویه محصولات خارجی و خروج نقدینگی (در قالب معوقات) مجموعه عواملی است که بازار تایر کشور را تا حد ممکن نسبت به توان بالقوه آن کوچکتر ساخته و یا به‏تعبیری سرکوب کرده است.

اگرچه اتصال بخش‏های مختلف این صنعت کار چندان آسانی نیست اما چشم‏انداز آینده صرفه اقتصادی آن را توجیه می‏کند. شکاف بین اجزای زنجیره تولید تایر از یک طرف صنایع پتروشیمی را به خام‏فروشی و نیمه‏خام فروشی تبدیل کرده، از طرف دیگر پای دلالان و واردکنندگان را به بازار کشور وارد کرده است. پیامد بعدی این رویداد عدم تمایل سرمایه‏گذاری در این بخش خواهد بود. صنعت تایر یکی از مساعدترین صنایع در توسعه ابعاد اقتصادی کشور است که نیازمند کالبدشکافی و سازماندهی مناسب است. بازنگری و ایجاد ساختار مناسب در این صنعت می‏تواند زمینه‏ افزایش اشتغال و ارزآوری را در صنایع پایین دست نفتی فراهم کند.

اخبار مرتبط