نقش سمن‌ها در «شهر بدون گدا»

تجربه تبریز در برخورد با «کارِ کودک»

فرینوش اکبرزاده / روزنامه‌نگار محلی تبریز از صبح جلوی پاساژ ایستاده بود. هنوز زمستان نیامده، هوا سرد شده و دستان کوچکش مدام رنگ عوض می‌کنند. همه چیز خوب بود تا وقتی پدر از بالای داربست افتاد و دیگر روی پاهایش نایستاد. حالا دستان کوچک او بود که به جای مداد، بسته‌های دستمال کاغذی و آدامس و فال در دست می‌گرفت تا زندگی‌شان سرپا بایستد. این قصه هر روز و هر هفته در شهرهای کوچک و بزرگ در حال تکرار و تکثیر شدن است؛ قصه بچه‌هایی که از سر ناچاری (در بهترین حالت) و از سر اجبار و تهدید (در بدترین حالت) سر چهارراه‌ها و جلوی پاساژهای گران قیمت می‌ایستند؛ آنهایی که با نام نامانوس «بچه‌های کار» می‌شناسیم‌شان. در حالت کلی، شاید ایستادن آنها جلوی ماشین‌ها و آدم‌هایی که غرق در افکار خودشان عبور می‌کنند، به ماموران سد معبر یا پلیس ختم شود و گام بعدی این قصه آنها را تا مراکز نگهداری کوتاه‌مدت و میان‌مدت ببرد؛ تجربه‌ای سخت و تلخ برای آنهایی که ناچار از تامین معاش خانواده، بار مسوولیت را به دوش کشیده‌اند. با وجود این، تجربه بهتری هم هست؛ جایی دورتر از پایتخت، در تبریز.

نمونه نسبتا موفق

تبریز به شهر بدون گدا معروف است. این شهرت با درصدی احتمال خطا، واقعی است و علتش موسسه‌های توانمند خیریه و اعتماد مردم به این مجموعه‌ها برای حل مشکل تکدی‌گری و افراد نیازمند است. رئیس مرکز اورژانس اجتماعی تبریز با اشاره به تلاش صورت گرفته درباره مساله کودکان کار به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «این مساله به جهت چندوجهی بودن، نیازمند همکاری گسترده‌ای بود که امروز در تبریز شاهد آن هستیم.» ابوالفضل اسماعیلی اضافه می‌کند: «مسوولیت این امر به مرکز اورژانس اجتماعی تبریز سپرده شده و نهادهای انتظامی، قضایی، خیریه و همچنین اقشار مختلف شهروندان بخش‌های دیگری از این پازل را تکمیل کرده‌اند تا تقریبا به شکل کامل شاهد حضور کودکان کار در سطح شهر نباشیم.» به گفته وی، مردم و نیروی انتظامی در صورت دیدن کودکان کار در سطح شهر مراتب را به اورژانس اجتماعی اطلاع می‌دهند و بعد از آن ماشین ویژه کودکان با شکل و طراحی منحصر به فرد و رنگین، به همراه مشاور متخصص در محل حاضر شده و کودک را به محل دیگری برای بررسی موضوع منتقل می‌کند.

اسماعیلی، همراهی نهاد انتظامی در امنیت بخشی به این روند را بسیار مهم می‌داند و توضیح می‌دهد: «با وجود این همراهی، این تنها کارشناسان و مشاوران ۱۲۳ هستند که کودک را به محل دیگری منتقل می‌کنند و شاهد بروز صحنه‌های ناخوشایند در این زمینه نیستیم.» وی خاطرنشان می‌کند: «طی تفاهم‌نامه‌ای که ۱۲۳ با موسسه «کودکان رحمت» دارد، کودکان کار برای بررسی موضوع به شکل کوتاه‌مدت در این موسسه نگهداری می‌شوند. موضوع مهم این است که کودک به چه علت مشغول به کار شده است. اگر از روی ناچاری و نداری و فقر ناگهانی به علت از کار افتادگی سرپرست یا مسائل مشابه مشغول به کار شده باشد، با هماهنگی خیریه‌ها و بهزیستی مشکل آنها مرتفع می‌شود تا کودک نیاز به حضور در بازار کار و سطح خیابان‌های شهر نداشته باشد؛ اما اگر موضوع مربوط به سوء‌استفاده سرپرست یا اجبار و تهدید کودک به کار باشد، با هماهنگی مقام قضایی، سرپرست کودک باید تعهد کتبی محضری مبنی بر عدم تکرار این روند بدهد و در صورت تکرار، پرونده برای طی مراحل سلب سرپرستی به مراجع ذی‌صلاح ارسال می‌شود.» رئیس مرکز اورژانس اجتماعی تبریز همکاری خوب مردم و همچنین موسسات خیریه را زمینه‌ساز رفع مشکلات خانواده‌های نیازمند و کاهش تعداد افراد متکدی در سطح شهر می‌داند و ابراز امیدواری می‌کند که از این تجربه موفق در دیگر نقاط کشور نیز بهره گرفته شود.