طبیعت‌گردی کنترل شده و عشایر؛ حافظان کوهستان‌های ایران
خدیجه رضوی مدیرعامل موسسه توسعه پایدار و محیط‌زیست (سنستا) می‌گوید: عشایر کوچنده در مدیریت منابع طبیعی عرفی خود بسیار قوی هستند. وی با اشاره به اینکه عشایر ثروت پنهان ایران هستند، افزود: آنها یک درصد جامعه را تشکیل می‌دهند درحالی‌که ۲۵ درصد گوشت قرمز از طریق فعالیت‌های صورت گرفته از سوی آنها تامین می‌شود. این فعال محیط‌زیست با انتقاد از اصلاحات ارضی به‌عنوان یکی از عواملی که مدیریت را از مردم بومی به دولت منتقل کرد، اضافه کرد: این تحول مدیریتی موجب شد در نیم‌قرن اخیر ما بسیاری از مراتع و جنگل‌های خود را از دست بدهیم. در مدیریت بومی، دانش عرفی حاکم بود. این دانش با توجه به شرایط متغیر ترسالی و خشکسالی ایران پایه‌گذاری شده و بر اساس آن تعداد دام وارد شده به مرتع جابه‌جا می‌شد. این در حالی است که در حال حاضر ادارات دولتی تنها با یک نسخه واحد سعی در مدیریت مراتع دارند. این شیوه با شرایط ایران سازگار نیست و نمی‌تواند پاسخگوی اقلیم متغیر ما باشد، در نتیجه حتی به فرض اجرای صحیح و صدرصدی آن، موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
وی در همین رابطه، بازگشت به گذشته را خواستار شد و ادامه داد: ما باید به دانش بومی خود اعتماد کنیم. عشایر کوچنده قرن‌ها حافظ منابع طبیعی ما بوده و به بهترین شکل ماموریت خود را انجام داده‌اند. ما نیز باید ایل راه‌ها را به آنها برگردانیم، حرمت آنها را حفظ کنیم و این شیوه زندگی و معیشت را حتی با در نظر گرفتن امتیاز برای عشایر حفظ کنیم. این در حالی است که متاسفانه نه تنها به آنها امتیازی داده نمی‌شود بلکه انواع و اقسام مسائل را برای آنها ایجاد کرده‌ایم. رضوی به تجربه اروپا در این زمینه اشاره و اضافه کرد: در ایران گفته می‌شود، با توجه به شهرسازی گسترده امکان استفاده مجدد از ایل راه‌ها وجود ندارد، این در حالی است که در اروپا و کشور اسپانیا تجربه‌های موفقی در این زمینه وجود دارد. در مادرید جشنواره سالانه‌ای با همین موضوع برگزار می‌شود. آنها راه‌حلی را برای بازگشت ایل راه‌ها اختراع کردند و آن گذر ایل از خیابان‌های مادرید بود، هر ساله برای این رویداد جشنواره‌ای در مادرید برگزار می‌شود و زنان و مردان ایلیاتی با دام‌هایشان از خیابان‌ها عبور می‌کنند. امری که حتی در توسعه صنعت توریسم هم موثر است.
هومن جوکار، مدیر پروژه حفاظت از یوز آسیایی نیز در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» گفت: بهترین نوع توسعه در مناطق کوهستانی این است که هیچ گونه فعالیت توسعه‌ای در این مناطق نداشته باشیم. وی افزود: با این حال انواع و اقسام توسعه اعم از معدن‌کاوی، برداشت چوب و چرای دام در کوهستان‌های ایران در حال انجام است و باید به راه‌حلی برای پایداری رسید، زیرا امکان بکر بودن آنها با وجود چنین طرح‌هایی به‌نظر ناممکن است. مدیر پروژه حفاظت از یوز آسیایی ادامه داد: طبیعت‌گردی کنترل‌شده و پایدار و رواج آن در مناطق کوهستانی می‌تواند جایگزینی برای معیشت‌های ناپایدار در این مناطق باشد. وی با بیان اینکه نمونه‌های موفق و ناموفق زیادی در ایران درخصوص اکوتوریسم وجود دارد، گفت: این حوزه از ظرفیت‌های بالا برای پژوهش و برنامه‌ریزی برخوردار است که باید به آنها پرداخته شود.
جوکار یکی از این برنامه‌ها را در حوزه آموزش عنوان کرد و افزود: با پروژه‌های بلندمدت چهار و پنج ساله می‌توان نسبت به آگاهی بخشی به مردم حرکت کرد. ما باید بتوانیم به جای کندن و برداشت کردن و توسعه در سطح به منافع پایدار بیندیشیم. گفته‌های این کارشناسان نشان می‌دهد، گرچه کوهستان‌های ایران با مخاطرات جدی مواجه هستند، اما این درد بی‌درمان نیست و می‌توان به راهکارهایی برای این مساله اندیشید. در سخنرانی‌ها و بیانات بسیاری از مسوولان مردم محلی و روستاییان تهدیدی برای محیط‌زیست القا می‌شوند و کاهش دامداری یا ایجاد معیشت جایگزین ترفندی برای حفظ مراتع، جنگل‌ها و کوهستان‌ها عنوان می‌شود. این در حالی است که به گفته خدیجه رضوی باید چنین رویکردی را تغییر داد و به مردم بومی به عنوان راه حل و نه مساله نگریست. همچنین می‌توان از طبیعت‌گردی، گیاهان دارویی و سایر ظرفیت‌های کوهستان‌های ایران بهره گرفت تا هم به پایداری رسید و هم اقتصاد محلی را رونق بخشید. تنها با چنین راهکارهایی است که محیط‌زیست می‌تواند در شکل نه ایده‌آل بلکه مناسب خود به آیندگان برسد.
ارسال نظر