سایکس‌‌پیکو

رد پای دو غریبه (بخش بیست و هشتم)

ترجمه: محمدحسین باقی گفته می‌شود بخشی از مشکلات خاورمیانه برخاسته از توافقاتی است که قدرت‌های پیروز در جنگ جهانی دوم به آن دست یافتند. پس از پایان جنگ دوم جهانی امپراتوری عثمانی که مرد بیمار اروپا لقب گرفته بود به‌واسطه تبانی فرانسه و بریتانیا تجزیه شد. از دل این تجزیه مهم‌ترین توافق قرن بیستم زاده شد که همان سایکس‌‌پیکو بود. این توافق مبنای خط‌کشی‌های مرزی کشورهای خاورمیانه را تشکیل داد و ریشه بسیاری از مشکلات کنونی در خاورمیانه عربی به همین توافق بازمی گردد. کتاب مذکور که به‌صورت پاورقی در این صفحه منتشر و ترجمه می‌شود مبتنی‌بر ریشه‌یابی دلایل بحران خاورمیانه با نگاه به قرارداد سایکس‌پیکو است.

وقتی لورنس در اوایل اکتبر ۱۹۱۷ به عقبه بازگشت دریافت که احضاریه‌ای از سوی آلنبی در انتظار اوست. آلنبی تصمیم گرفته بود که در پایان همان ماه یورش علیه غزه را شروع کند اما اطلاعات واصله او را به این باور رساند که تعداد لشکر دشمن که در انتظار او هستند، دو برابر شده است. او که مشتاق متوقف ساختن عثمانی‌ها بود و مایل نبود آنها بیش از این برای مخالفت با او سنگربندی کنند، پیشنهاد کرد که لورنس به خطوط فرعی خط آهن حجاز که دمشق را به فلسطین وصل می‌کرد، حمله کند. وقتی آنها دیدار کردند، نکته‌ای که این دو روی آن به توافق رسیدند جایی بود که این خط آهن دره شیب‌دار یرموک ۱ را که به سوی فلسطین می‌رفت، قطع می‌کرد. سفر یرموک، که در عمق خاک عثمانی بود، خطرناک‌ترین ماموریت لورنس بود اما او چاره‌ای نداشت جز قبول آن زیرا در اصل او این ایده را مطرح کرده بود به این خاطر که این دره بخشی از خط تقسیمی بود که سایکس و پیکو ترسیم و تعریف کرده بودند.

او تصمیم گرفت که یک مهندس سلطنتی را با خود همراه ببرد که اگر او کشته شد بتواند این انهدام و ویرانسازی را به سرانجام رساند و هنگ سربازان «گورخا» ۲ هم به‌عنوان نیروی مضاعف حضور داشته و آتش می‌باریدند. راهنمای او عبدالقادر الجزایری ۳ بود که از یک خانواده برجسته دمشقی بود که پدر بزرگش در دهه ۱۸۴۰ در الجزایر رهبری مقاومت در برابر فرانسوی‌ها را بر عهده داشت. عبدالقادر به لورنس گفت که می‌تواند فرماندهی جامعه الجزایری‌ها را که در جانب شمالی دره یرموک بودند در حمایت از او بر عهده بگیرد.  حمله آلنبی یک موفقیت بود. به جای اینکه بار دیگر یک حمله شاخ به شاخ با عثمانی در غزه انجام دهد، در ۳۱ اکتبر نیروهای او به «بئر السبع‎ ۴»یا «بئرشبع» در شرق حمله کردند. این حمله در یک شب ابری و نیمه مهتابی انجام گرفت و ترک‌ها از این حمله در بهت و حیرت فرو رفتند. شب بعد، انگلیسی‌ها به مدت ۵ ساعت غزه را بمباران کردند. تا سحرگاه نیروهای بریتانیایی مواضع مهمی که بر بند غزه‌ اشراف داشت را تسخیر کردند اما توفان شن و فقدان آب آاشامیدنی باعث شد بریتانیایی‌ها در بئرشبع نتوانند غزه را محاصره کنند.

ترک‌ها از اقدام گازانبری انگلیسی‌ها در غزه و بئرشبع جان به در بردند و با بیشتر نیروهایشان که سالم مانده بود، عقب نشستند. انگلیسی‌ها با رژه سواره نظام مانور قدرت برگزار کرده و اقتدار خود را بر آنجا گستراندند. دولت انگلیس برای فرار از فشار فرانسوی‌ها مبنی بر اداره بین‌المللی فلسطین به محض اینکه فلسطینی‌ها بر آن غالب شدند، حمایت خود از صهیونیست‌ها را علنی کرد. در ۷ نوامبر نشریه «The Times» نامه‌ای از «آرتور بالفور۵»، وزیر خارجه، به لرد روتچیلد ۶، صهیونیست معروف بریتانیایی، منتشر کرد. بالفور که عمیقا در مورد درستی تصرف فلسطین آن هم زمانی که سایکس دو سال پیش همین ایده را مطرح کرد بدبین بود، اکنون نظر خود را تغییر داده بود. او به شکلی نمایشی به روتچیلد اعلام کرد: «بسی خوشوقتم که به شما بگویم که اعلامیه همدردی‌جویانه زیر با آرزوهای صهیونیست‌های یهودی تقدیم کابینه شده و مورد تایید قرار گرفته است.»

 

پاورقی:

1  - Yarmuk Valley

2  - هَنگ سلطنتی تفنگ‌داران گورخا (Brigade of Gurkhas) یکی از واحدهای پیاده‌نظام ارتش بریتانیا است. این هنگ که از سربازان نپالی تشکیل شده، حدود ۲۰۰ سال است که در ارتش بریتانیا خدمت می‌کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد این هنگ بنگرید به:

Brigade of Gurkhas, accessed on ۱۰ November ۲۰۱۷, http:/ / www.army.mod.uk/ gurkhas/ ۲۷۷۸۴.aspx;

۳  - Abdul Qadir Al jazairi: عبدالقادر الجزایری، معروف به امیر عبدالقادر یک سیاستمدار، صوفی و فرمانده نظامی الجزایری مسلمان (زاده ۶ ستپامبر ۱۸۰۸ – درگذشته ۲۶ مه۱۸۸۳) بود. وی جنگی را بر ضداشغالگران فرانسوی در ۱۸۴۳ رهبری نمود. برخی از مردم الجزایر او را قهرمان ملی خود می‌دانند. بنگرید به:

Marcel Emerit, Abdelkader, ALGERIAN LEADER, accessed on ۱۰ November ۲۰۱۷, https:/ / www.britannica.com/ biography/ Abdelkader

۴  - Beersheba: در جنگ جهانی اول نیروهای انگلیسی این شهر را از تصرف عثمانی خارج ساختند. در مورد نبرد «بئر السبع‎ » یا « بئرشبع» بنگرید به:

Paul Daley, Beersheba centenary: let’s remember that story is not the same as history,

https:/ / en.wikipedia.org/ wiki/ Battle_of_Beersheba_(۱۹۱۷); Attack on Beersheba, accessed on ۱۰ November ۲۰۱۷, https:/ / www.awm.gov.au/ collection/ E۱۳۸/ ;

۵  - Arthur James Balfour: آرتور جیمز بالفور، سیاست‌مدار بریتانیایی بود که بین سال‌های ۱۹۰۲ تا ۱۹۰۵ نخست‌وزیر بریتانیا بود و نقش بزرگی در تشکیل اسرائیل امروزی داشت. وی در جریان جنگ جهانی اول و پس از تصرف فلسطین (که پیش از آن در اختیار امپراتوری عثمانی بود) «اعلامیه بالفور» را خطاب به رئیس فدراسیون صهیونیسم منتشر ساخت و در آن بر حمایت انگلیس از تاسیس خانه‌ای ملی برای یهودیان در فلسطین تاکید کرد. این بیانیه را سرآغاز تلاش در عرصه بین‌المللی برای تاسیس اسرائیل دانسته‌اند. برای اطلاعات بیشتر بنگرید به:

Zena Tahhan, ۱۰۰ years on: The Balfour Declaration explained, ۲۹ Oct ۲۰۱۷, http:/ / www.aljazeera.com/ indepth/ features/ ۲۰۱۷/ ۱۰/ ۱۰۰-years-balfour-declaration-explained-۱۷۱۰۲۸۰۵۵۸۰۵۸۴۳.html;

۶  - Walter Rothschild: بارون لیونل والتر روتچیلد، بانکدار، جانورشناس، سیاست‌مدار یهودی‌تبار و عضو مجلس عوام بریتانیا بود. وی هم‌چنین از حامیان اصلی آرمان صهیونیسم بود و نقش مهمی در صدور بیانیه بالفور که به تشکیل کشور اسرائیل منجر شد، داشت. بنگرید به:

The Editors of Encyclopædia Britannica, Lionel Walter Rothschild, ۲nd Baron Rothschild, accessed on ۱۰ November ۲۰۱۷, https:/ / www.britannica.com/ biography/ Lionel-Walter-Rothschild-۲nd-Baron-Rothschild;