سایکس‌‌پیکو

رد پای دو غریبه (فصل ۴- بخش سی و یکم)

ترجمه: محمدحسین باقی گفته می‌شود بخشی از مشکلات خاورمیانه برخاسته از توافقاتی است که قدرت‌های پیروز در جنگ جهانی دوم به آن دست یافتند. پس از پایان جنگ دوم جهانی امپراتوری عثمانی که مرد بیمار اروپا لقب گرفته بود به‌واسطه تبانی فرانسه و بریتانیا تجزیه شد. از دل این تجزیه مهم‌ترین توافق قرن بیستم زاده شد که همان سایکس‌‌پیکو بود. این توافق مبنای خط‌کشی‌های مرزی کشورهای خاورمیانه را تشکیل داد و ریشه بسیاری از مشکلات کنونی در خاورمیانه عربی به همین توافق بازمی گردد. کتاب مذکور که به‌صورت پاورقی در این صفحه منتشر و ترجمه می‌شود مبتنی‌بر ریشه‌یابی دلایل بحران خاورمیانه با نگاه به قرارداد سایکس‌پیکو است.

در آغاز سال ۱۹۱۸ نخست‌وزیر «کنگره اتحادیه تجاری۱» را مطمئن ساخت که «عربستان، ارمنستان، بین‌النهرین، سوریه و فلسطین به‌خاطر شرایط ملی مجزایشان شایسته شناسایی هستند.» اگرچه او با عباراتی دوپهلو سخن می‌گفت و از تعریف آنچه دقیقا در نظر داشت اجتناب می‌ورزید. چند روز بعد، پرزیدنت ویلسون دیدگاه خود در مورد شکل و شمایل جهان پساجنگ را در «اصول چهارده گانه» معروف خویش شفاف‌تر بیان کرد. اصل دوازدهم اعلام می‌کرد که باید برای ترک‌ها «حاکمیت امن» به رسمیت شناخته شود و ملیت‌های دیگری هم که ترک‌ها بر آنها حکومت می‌کنند باید «امنیت مسلمی در زندگی و فرصت بی‌تردید بدون تعرضی برای توسعه و تحول مستقل» را داشته باشند. در لندن، سایکس می‌توانست خطرات گرفتار شدن در سوی غلط این روند را مشاهده کند. او پذیرفت که جهان از سال ۱۹۱۵ به بعد «آنقدر جلو رفته» که توافق او با ژورژ پیکو «اکنون یک اقدام ارتجاعی تلقی می‌شود». این توافق «مرده و بر باد رفته و به زودی طرح بهتری جای آن را می‌گیرد».

در اوت ۱۹۱۸، او شروع به نوشتن بیانیه جدیدی برای اعراب کرد که به شکلی اساسی بازنگری در قرارداد ۱۹۱۶ بود. اما سایکس از به بحث گذاشتن آن با ژورژ پیکو مایوس شد آن هم به این خاطر که لرد رابرت سیسیل۲، قائم‌مقام وزارت خارجه، تصور می‌کرد که بهتر این است که تنها پس از ورود نیروهای بریتانیایی به منطقه نفوذ فرانسوی‌ها درهای مذاکره با آنها باز شود. سیسیل می‌گفت: «نباید فراموش کنیم که فرانسوی‌ها- به لحاظ بین‌المللی- آدم‌هایی حریص و سیری‌ناپذیر هستند و ما باید فرصت داشته باشیم تا شرایط منطقی‌تری نسبت به آنها داشته باشیم که اگر نزد ما آمدند و چیز تازه‌ای خواستند دست‌مان پر باشد». هدف سیسیل- که لورنس کاملا با آن موافق بود- برقراری «واقعیت‌هایی بر روی زمین» بود که باعث می‌شد توافق سایکس- پیکو بی‌ربط و نامربوط شود. حمله لورنس به درعا که با این هدف تناسب داشت، در ۱۶ سپتامبر ۱۹۱۸ شروع شد، سه روز پیش از اینکه پیشروی شخص آلنبی شروع شود. این حمله فضای تاکتیکی کمپین اعراب را شکل داد. با یک هزار مرد قبیله‌ای شترسوار- به رهبری لورنس و استرلینگ- و مجموعه‌ای دیگر از همکاران انگلیسی سوار بر خودروهای زرهی «رولز رویس»، لورنس با تخریب پل‌های

راه‌آهن، خط آهن به سوی غرب و جنوب این شهر را قطع کرد. لورنس با کار گذاشتن مواد انفجاری در زیر خط «ریل بندهای۳ فلزی»، مسیر خط آهن را تا چندین متر غیرقابل‌تعمیر کرد. لورنس همچنین خطوط تلگرافی را که ژنرال آلمانی «لیمان فون ساندرز۴» (که فرمانده نیروهای ترک در فلسطین بود) را به دمشق و قسطنطنیه متصل می‌کرد، قطع کرد. عدم ارتباط و تماس این ژنرال با جهان خارج چند روز بعد بازتاب یافت آنگاه که – پس از آنکه ارتباطاتش سرانجام از نو برقرار شد- درخواست به شدت نامربوطی از پایتخت عثمانی دریافت کرد. او بعدها خاطرنشان کرد که «این تلگرام از من می‌پرسید آیا مایل به اعطای جوایز در مسابقه با کیسه۵ در رقابت‌های قسطنطنیه در ۸ اکتبر هستم یا خیر». در ساعت ۳۰/  ۴ صبح روز ۱۹ سپتامبر، آلنبی تهاجم مهم خود را شروع کرد. لیمان که متقاعد شده بود که حمله به درعا نیات راستین آلنبی را فاش می‌کند، اطلاعات درستی که دریافت کرده بود را رد کرد. این اطلاعات می‌گفت فشار از سمت ساحل خواهد بود تا به مثابه تلاشی زیرکانه او [لیمان] را بفریبند. وقتی- پس از یک بمباران کوتاه اما بی‌رحمانه- انگلیسی‌ها درست همان کار را کردند، ارتش عثمانی کاملا دچار بهت و شگفتی شده و فروپاشید. نیروهای آلنبی به سرعت مراکز فرماندهی ترک‌ها در طولکرم را تسخیر و وقتی وارد الناصره‎ شدند، لیمان را دستگیر کردند. در زمانی که نیروهای انگلیسی به درعا رسیدند، پرچم عربی همچنان در شهر در اهتزاز بود، درست همان طور که لورنس می‌خواست.

پاورقی‌ها

1 - Trades Union Congress

2 - ادگار الجرنون رابرت گاسکوین-سیسیل (14 سپتانبر 1864- 24 نوامبر 1958). او به لرد رابرت سیسیل هم معروف است. وی وکیل، دیپلمات و سیاستمدار بریتانیایی است و یکی از معماران «جامعه ملل» است که در سال 1937 برنده جایزه صلح نوبل شد.

3 - ریل بند به تکیه‌گاه بتونی یا چوبی یا فولادی می‌گویند که ریل‌ها روی آن بسته می‌شود.

4 - Otto Liman von Sanders: اوتو ویکتور کارل لیمان فون ساندرز (17 فوریه 1855- 22 اوت 1929)، ژنرال آلمانی که به‌عنوان مشاور و فرمانده نظامی طی جنگ جهانی اول در عثمانی خدمت می‌کرد. دایره المعارف بریتانیکا در مورد او می‌نویسد وی مسوول تبدیل ارتش عثمانی به یک ارتش کارآمد در جنگ جهانی اول بود. او تلاش زیادی برای سازماندهی ارتش ترکیه عثمانی انجام داد و قابلیت‌های نظامی آنها را ارتقا داد اما طی جنگ‌های بالکان قابلیت‌های ارتش عثمانی از میان رفت. بنگرید به:

Otto Liman von Sanders, accessed on ۱۴ December ۲۰۱۷, https:/  /  www.britannica.com/  biography/  Otto-Liman-von-Sanders; Thomas Gerhards, Liman von Sanders, Otto Viktor Karl, updated ۰۴ July ۲۰۱۷, https:/  /  encyclopedia.۱۹۱۴-۱۹۱۸-online.net/  article/  liman_von_sanders_otto_viktor_karl

۵ - sack race: نوعی مسابقه که در آن دو پا تا کمر در کیسه یا گونی قرار می‌گیرد و به این ترتیب، فرد مذکور باید فاصله‌ای را یا بدود یا بپرد.