مشارکت ماجراجویانه در حفاظت از حیات‌وحش خوش‌ییلاق

فاطمه باباخانی همینجور که پاهایمان زیر کرسی گرم می‌شود، داستان محمد آقا هم به نقطه داغ و اوج خود می‌رسد. ۳۰ سال پیش و شاید بیشتر در زمستان گروهی به قصد شکار به خوش‌ییلاق رفته بودند، مشاهده دو پلنگ در منطقه یکی از آنها را به این فکر انداخت که به‌جای قوچ اوریال می‌توان پلنگ را نشانه گرفت. محمد آقا که پس از این واقعه به نام محمد پلنگ در کلاته‌خیج شناخته شده است، مخالف بود. با این حال اتفاقاتی که در منطقه پیش‌رفت محمد آقا و پلنگ را شاخ به شاخ کرد و... خدیجه خانم همسر محمدآقا شکارچی قدیمی خوش‌ییلاق همانطور که داستان به بیرون کشیدن پوتین از پای محمد آقا و شره کردن خون از آن می‌رسد، وارد اتاق می‌شود و می‌پرسد آیا چای تازه‌دم می‌خواهید یا نه و معلوم است که جواب ما مثبت است. خدیجه خانم با شنیدن داستان سرشاخ شدن با پلنگ، بقیه ماجرا را از زبان خودش روایت می‌کند، اینکه محمد را با الاغی آورده بودند و بخشی از گوشت پایش آویزان شده بود، یک هفته تب و لرز او و بچه‌ها را علاوه بر محمد بی‌تاب کرده بود. هرچند که محمد قول داد شکار را کنار بگذارد اما آیا به این قول وفادار ماند و چرا؟

در ادبیات جدید حفاظت از طبیعت، مردم بومی اصلی‌ترین ذی‌نفعان و حافظان طبیعت محسوب می‌شوند، در این بین کسانی که زندگی‌شان به نوعی به طبیعت وابسته است جامعه هدف اصلی برنامه‌های حفاظتی هستند که دامداران و شکارچیان نمونه بارز آن محسوب می‌شوند. محمد آقا هم دامدار است و هم شکارچی و هنرش آشنایی کامل با حیات‌وحش و بهترین زمان و مکان برای مشاهده آنها در طبیعت است. به این ترتیب است که در برنامه حفاظت از حیات‌وحش خوش‌ییلاق و دشت زردابه موسسه طنین طبیعت تیرگان سراغ او رفت تا هم انگیزه‌های شکار را در او کاهش دهد و هم ارتباطی میان حفاظت و معیشت برقرار کند.

او این روزها راهنمای محلی در تورهای گردشگری حیات‌وحش و طبیعت‌گردی است و با توجه به شناخت بیش از ۴۰ ساله‌اش از منطقه به‌خوبی از عهده این کار برمی‌آید. خانه پدری‌اش که هم اکنون ساکن آن است و در بافت قدیمی کلاته‌خیج قرار گرفته، لذت اقامت را دو چندان می‌کند. (خانه‌های قدیمی کلاته‌خیج عموما به شکل دو طبقه و ایلواری ساخته می‌شدند و در آن چند خانوار زندگی می‌کردند. عموما دام در پایین خانه‌ها نگهداری می‌شد و انبارها در این طبقه قرار می‌گرفت و خانواده‌ها در طبقه بالا سکونت داشتند. با این حال برخی خانه‌ها نظیر خانه محمد آقا دارای دو بخش است، بخشی از آن دام نگهداری می‌شود و انبارها قرار دارند، در کنار آن چند اتاق قدیمی برای سکونت یک خانواده است و در طبقه بالا نیز دو خانواده می‌توانستند ساکن شوند که هم‌اکنون برای گردشگری اختصاص پیدا کرده‌اند.)

در زمان اقامت در خانه محمد آقا غیر از شنیدن داستان‌های مختلف درباره حیات‌وحش، می‌توانید تصویری از منطقه در این چهار دهه و پیش از آن را ذهن خود ترسیم کنید، از زمانی که این منطقه به تعبیر باکستون، مستندساز انگلیسی سرنگیتی ایران بود تا زمانی که محمد آقا هر چه چشم می‌گرداند هیچ چیزی جز زمین لخت دشت زردابه، به چشم نمی‌خورد. او در یکی از روایت‌هایش از گشت و گذار در منطقه به زمانی اشاره می‌کند که بر بالای صخره و به لانه عقابی نزدیک شد، با همان لهجه کلاته‌خیجی می‌گوید عقاب را پیش کرد(پراند) و خود بر جای او نشست و به دشت نظری انداخت اما جز دشت خالی هیچ‌چیز نبود و مسبب این وضع گرچه به تنهایی او نبود، اما به خوبی می‌دانست شکار غیرقانونی در کنار سایر عوامل در خلق چنین منظره‌ای دخیل هستند.

سوده از اعضای گروهی که اخیرا به کلاته‌خیج سفر کرده بود درباره تجربه معاشرت و اقامت در خانه یک شکارچی بسیار شگفت‌زده بود، او به راهنمایانش گفت تصوری که از شکارچیان در ذهن داشته با دیدن محمد آقا کاملا تغییر پیدا کرده و تلطیف شده است. او محمد آقا را جزئی از طبیعت می‌داند و می‌گوید باید باب گفت‌وگو با این قشر را باز کرد و به راه‌هایی اندیشید که معیشت مکملی برای کسانی که محل روزی‌شان طبیعت است ایجاد شود. از این‌روست که او و همراهان طبیعت‌گردش اعتقاد دارند اقامت هر گردشگری در این خانه علاوه بر اقامت در یک خانه قدیمی با پذیرایی خوب و عالی خدیجه خانم، گامی در راستای حفاظت از حیات‌وحش کم‌رمق ایران و خوش‌ییلاق افسانه‌ای است تا بار دیگر شاهد حضور آزادنه گله‌های کل و بز و قوچ و میش و ایجاد ایمنی برای یوزپلنگ آسیایی برای بازگشت به اصلی‌ترین زیستگاه خود در گذشته باشیم.

چه چشم‌اندازها و مکان‌هایی را می‌توانیم ببینیم

کلاته‌خیج بین دو جنگل ابر و اولنگ قرار گرفته است، بنابراین با اقامت در اقامتگاه بوم‌گردی محمد آقا می‌توانید از لذت طبیعت‌گردی در هر دو جنگل بهره بگیرید، البته قرار گرفتن دو جنگل ابر و اولنگ در یک سفر نیاز به یک زمان سه روزه در کلاته‌خیج دارد اما اگر یکی از آنها را انتخاب کنید با یک برنامه یک و نیم تا دو روزه این امکان برای شما وجود دارد تا ضمن طبیعت‌گردی در اولنگ یا ابر، لذت یک چای در کلبه چوپانی و غذاهای محلی را تجربه کنید، اگر در فصل بهار و تابستان قصد سفر به کلاته خیج را داشته باشید که در کنار طبیعت‌گردی می‌توانید شیردوشی گوسفندان و غذا دادن به آنها را هم در برنامه خود بگنجانید. همچنین در فصل میوه‌ها می‌توانید ضمن گشت‌زنی در کوچه‌باغ‌های کلاته‌خیج، میوه‌چینی، شیوه درست کردن کمپوت از میوه‌ها و درست کردن یک نان محلی را هم تجربه کنید.

اما جذاب‌ترین بخش سفر به کلاته‌خیج می‌تواند دیدن حیات‌وحش با راهنمایی محمد آقا باشد. با کمک او می‌توانید از روی یک رد پا متوجه شوید آهویی که از کنار آبشخور رد شده آهوی نر یا ماده و حتی چند سالش بوده است. می‌توانید دوربین‌کشی برای مشاهده حیات وحش را بیاموزید و اینکه در کجا باید پنهان شوید تا بدون اینکه حساسیت قوچ‌ها را برانگیزید، بتوانید از آنها عکاسی کنید. فارغ از دیدن حیات‌وحش،کلاته‌خیج در نزدیکی خرقان و بسطام است که در آن آرامگاه دو عارف بزرگ یعنی شیخ بایزید بسطامی و شیخ‌ابوالحسن خرقانی است. در جوار مقبره این دو عارف عموما افرادی از اقوام مختلف ایران برای زیارت آمده‌اند، می‌توان وضو گرفت و نماز خواند و به آرامش رسید در جایی که شیخ خرقانی می‌گوید «هرکس به این سرای درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید، که هر که به نزد خدای تعالی به جان ارزد بر خوان بوالحسن به نان ارزد».

اگر با این تفاسیر تشویق شده‌‌اید که در امر حفاظت از حیات وحش شریک شوید و تجربه یک طبیعت‌گردی متفاوت داشته باشید می‌توانید با شماره ۰۹۱۲۲۱۴۴۹۹۳ خسرو خندان، مسوول پروژه خوش‌ییلاق موسسه طنین طبیعت تیرگان تماس بگیرید و از او بخواهید راهنمایی‌های بیشتر را در این زمینه به شما ارائه دهد.