سهم رو به انقباض معدن
بررسی نقش معدن در رشد اقتصادی ایران
آخرین بررسی‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در حالی که در سال ۱۳۸۵ به واسطه سهم ۷/ ۲۰درصدی «استخراج نفت و گاز طبیعی» و ۷/ ۰درصدی «سایر معادن» مجموع سهم معدن از محصول ناخالص داخلی ایران به ۴/ ۲۱ درصد می‌رسید، اما در سال ۱۳۹۵ سهم «استخراج نفت و گاز طبیعی» به ۲/ ۸ درصد کاهش یافت و سهم «سایر معادن» با تنها ۲/ ۰ درصد رشد به ۹/ ۰ درصد رسید. بدین ترتیب با کاهش ۵/ ۱۲درصدی سهم «استخراج نفت و گاز طبیعی» از کل رشد اقتصادی، سهم مجموع بخش معدن نیز با کاهش ۳/ ۱۲درصدی از ۴/ ۲۱ درصد به ۱/ ۹ درصد رسید. سهم ۱/ ۹درصدی معدن از محصول ناخالص داخلی کشور در سال ۱۳۹۵ در حالی است که گروه کشاورزی سهم ۱/ ۱۳درصدی، گروه صنعت سهم ۴/ ۲۴درصدی و خدمات سهم ۶/ ۵۲درصدی در محصول ناخالص داخلی کشور داشته است. مقایسه این وضعیت با سال ۱۳۸۵ نشان می‌دهد که طی این ۱۱ سال بیشترین نوسان برای همین بخش معدن بوده است. افت ۳/ ۱۲درصدی سهم بخش معدن از کل محصول ناخالص داخلی در حالی است که در همین مدت سهم گروه کشاورزی ۳/ ۴ درصد، صنعت چهار درصد و خدمات ۱/ ۳ درصد افزایش یافته است.
رشد آرام ارزش افزوده معدن
همچنین بررسی روند محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده رشته فعالیت‌های اقتصادی کشور (به قیمت‌های جاری) طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد هرچند ارزش افزوده معدن در این سال‌ها دچار نوساناتی بوده و در سال‌های ۱۳۸۸، ۱۳۹۱، ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ میزان آن نسبت به سال قبل آن کاهش یافت اما در مجموع طی این ۱۱ سال این میزان را می‌توان صعودی دانست. با این حال این میزان صعودی، به میزان روند افزایش محصول ناخالص داخلی (به قیمت‌های جاری) شتاب نداشته است. در این مدت در حالی که میزان محصول ناخالص داخلی کشور رشد ۷/ ۵برابری داشته اما ارزش افزوده بخش معدن تنها ۴/ ۲ برابر رشد کرده است. طبق محاسبات مرکز آمار ایران، در این مدت محصول ناخالص داخلی کشور به قیمت‌های جاری از ۲۳۸ هزار میلیارد تومان به ۱۳۵۷ هزار میلیارد تومان افزایش یافته و ارزش افزوده بخش معدن نیز از ۵۰ هزار میلیارد تومان به ۱۲۳ هزار میلیارد تومان رسیده است. موضوع قابل توجه آن است که هرچند وضعیت ارزش افزوده بخش معدن در دهه ۸۰ روند صعودی آرامی داشت اما از همان ابتدای دهه ۹۰ نزولی شدن این روند آغاز شد.
با این حال در سال ۱۳۹۲ کمی جلوی نزولی بودن این روند گرفته شد اما در سال ۱۳۹۳ مجدداً این روند نزولی شد و این روند نزولی در سال ۱۳۹۴ هم تداوم یافت. با این حال در آخرین سال محاسبه مرکز آمار ایران یعنی سال ۱۳۹۵ مجدداً روند ارزش افزوده بخش معدن صعودی شد. با این حال بررسی رشد محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده رشته فعالیت‌های اقتصادی کشور به قیمت‌های ثابت با احتساب سال پایه ۷۶ که از طریق مرکز آمار ایران محاسبه شده است نشان می‌دهد که وضعیت رشد در بخش معدن خیلی مطلوب است. در این بخش در حالی که معدن در سال ۱۳۸۵ معادل ۵/ ۲ درصد رشد داشته، این میزان در سال ۱۳۹۵ به ۴/ ۵۷ درصد افزایش یافته است. این در حالی است که طبق همین بررسی مرکز آمار ایران میزان رشد محصول ناخالص داخلی به قیمت بازار ۳/ ۸ درصد و میزان رشد محصول ناخالص داخلی بدون نفت هم ۳/ ۶ درصد محاسبه شده است. بر این اساس بخش معدن رشد ۵۷درصدی خود را مدیون رشد ۸/ ۷۸درصدی بخش «استخراج نفت و گاز طبیعی» است و نکته جالب در این است که میزان رشد در بخش «سایر معادن» حتی منفی و معادل منفی ۶/ ۲ درصد بوده است. در واقع هرچند وضعیت رشد در بخش معادن غیرنفتی و غیرگازی به شدت نامطلوب بوده اما به دلیل اوضاع خیلی خوب استخراج‌های نفتی و گاز در مجموع رشد بخش معدن به بیش از ۵۷ درصد رسیده است.
بعد از این بخش، بالاترین رشد در بخش «واسطه‌گری‌های مالی» از زیرمجموعه‌های «گروه خدمات» است که همین رشد قابل توجه ۴/ ۴۱درصدی این بخش باعث رشد ۱/ ۷درصدی «گروه خدمات» شده است. رشد بیش از ۵۷درصدی بخش معدن در کنار رشد بیش از هفت‌درصدی بخش گروه خدمات همزمان با رشد ۳/ ۱۱درصدی صنعت و رشد پنج‌درصدی بخش کشاورزی بوده که در نهایت رشد ۳/ ۸درصدی در بخش محصول ناخالص داخلی به قیمت بازار را ثبت کرده است. در واقع می‌توان گفت در سال ۱۳۹۵ به ترتیب معدن، صنعت، خدمات و کشاورزی وضعیت مناسبی از نظر رشد اقتصادی داشته‌اند. اما در سال ۱۳۸۵ وضعیت اینچنین نبود. در آن زمان بیشترین رشد ابتدا مربوط به «گروه خدمات» و سپس «گروه صنعت» بود و بعد بخش معدن با رشد ۵/ ۲درصدی در جایگاه سوم قرار داشت و پس از آن «گروه کشاورزی» نیز ۴/ ۱ درصد رشد کرده بود.
اما نکته قابل توجه آن است که در آن زمان رشد نه‌چندان زیاد ۵/ ۲درصدی بخش معدن تنها مرهون رشد ۶/ ۲درصدی بخش «استخراج نفت و گاز طبیعی» نبود و بخش «سایر معادن» نیز دو درصد افزایش داشت. رویه‌ای که در سال ۱۳۹۵ به شدت تغییر کرد و همزمان با افت رشد بخش «سایر معادن» از مثبت دو درصد به منفی ۶/ ۲ درصد، رشد بخش «استخراج نفت و گاز طبیعی» از ۶/ ۲ درصد به ۸/ ۷۸ درصد رسید. در واقع به نظر می‌رسد هرچند طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ بخش معدن رشد قابل توجهی کرده اما باید این رشد را مرهون استخراج‌های نفتی و گازی دانست تا سایر معادن.
ارسال نظر