قلب آنلاین اقتصاد خرده‌فروشی
مارکت‌پلیس در جهان و ایران چگونه شکل گرفت؟
تامین‌کننده کالا، جنسش را در فروشگاه اینترنتی خود در معرض نمایش قرار می‌دهد و آن را می‌فروشد. البته در کنار تولیدکننده‌ها نیز کسب‌وکارهایی راه‌اندازی شد که کار آنها فقط فروش کالا بود. در واقع، این شرکت‌ها فروشگاه‌های اینترنتی بودند که از تولیدکنندگان یا تامین‌کنندگان، کالا را با قیمت عمده می‌خریدند و سپس همان کالا را با ارائه اطلاعاتی بیشتر درباره آن در سایت خودشان معرفی کرده و به مصرف‌کننده می‌فروختند. استراتژی فروش در پلت‌فورم تجارت الکترونیک مستلزم آن است که شرکت‌های فروشنده انباری برای نگهداری کالا داشته باشند و همین مساله باعث می‌شود که آنها موجودی کالاهای خود را از نظر تعداد و تنوع محدود کنند. این در حالی بود که فروشگاه اینترنتی یا همان سایت شرکت‌های تولیدکننده، به ویژه تولیدکنندگان خرد، بعضاً به خاطر تعداد بالا یا ناشناخته بودن، شانس رویت شدن را از دست می‌دادند. به این ترتیب، اکوسیستم فروش آنلاین ناکارآمد شد به طوری که در آن فروشندگان تنوع محصول نداشتند و تولیدکنندگان یا تامین‌کنندگان محصولات نیز به اندازه شرکت‌های بزرگ در جلب نظر مشتریان موفق نبودند. ضعف این اکوسیستم زمانی آشکار شد که خرید آنلاین دیگر در رفتار مصرفی مشتریان به عنوان یک عادت نهادینه شده بود و تنوع کم محصولات و از طرفی تعداد بالای محصولات آنها را ناراضی می‌کرد. این اتفاق می‌توانست کسب‌وکار غول‌های تجارت الکترونیک را به چالش بکشد.
به نظر می‌رسید، بازار آنلاین نیاز به یک تحول داشت تا به بازاری تبدیل شود که در آن، مشتری‌ها امکان خرید از تامین‌کنندگان مختلف را داشته باشند و از طرفی تامین‌کنندگان در یک فضای مشترک و مورد اعتماد کاربران محصولاتشان را عرضه کنند. مارکت‌پلیس (MarketPlace) تمام ویژگی‌های این بازار آنلاین جدید را دارد. در واقع، مارکت‌پلیس پلت‌فورمی است که در آن چندین تامین‌کننده محصولات متنوع را عرضه می‌کردند و این کار را برای خریداران راحت می‌کرد تا به محصولات مشابه دسترسی داشته باشند و مقایسه کنند. در واقع، مدیران وب‌سایت‌های مارکت‌پلیس برخلاف تجارت الکترونیک صرفاً مالک کالاها و خدمات نیستند و هزینه‌ای برای انبار و نگهداری محصولات هم نمی‌پردازند. آنها با ایجاد یک فضای برابر، تامین‌کنندگان را تشویق می‌کنند به منظور ارائه بهتر محصول باکیفیت‌تر رقابت کنند. در این شکل از کسب‌وکار فروش آنلاین، منابع مالی و انسانی در سایت‌های مارکت‌پلیس روی بهینه‌سازی سایت، بهبود استراتژی فروش و بازاریابی، بهبود تجربه کاربری و... متمرکز می‌شود. به این ترتیب، هر کسب‌وکار تامین‌کننده محصول ولو خرد بدون دغدغه راه‌اندازی فروشگاه و صرف هزینه‌های بازاریابی و با قیمت مناسب تحت یک برند خوشنام می‌تواند محصولاتش را بفروشد.
مارکت‌پلیس به یکی از کارآمدترین و کاراترین شیوه‌های فروش آنلاین تبدیل شد تا جایی که شرکت‌های شناخته‌شده و خوشنامی مانند آمازون و علی‌بابا تصمیم گرفتند این شیوه فروش را در استراتژی‌های خود جای دهند. به عبارت دیگر، برای خوشایند کردن تجربه خرید کاربران، تصمیم گرفتند فضای کسب‌وکار و فروشگاه آنلاین خود را با سایر تامین‌کنندگان کالا به اشتراک بگذارند. البته اجرای مارکت‌پلیس برای شرکت‌های بزرگ عاری از چالش نیست. به هر حال، شرکت‌های اداره‌کننده مارکت‌پلیس در این فرآیند با حجم بالایی از تامین‌کنندگان سروکار دارند و این در حالی است که افزایش تنوع محصولات برای آنها مشتری‌های بیشتری دارد. بی‌تردید یکی از چالش‌های بزرگ عدم هماهنگی بین این دو جمعیت بزرگ است. از آنجا که کالاها از طرف منابع مختلف به فروش می‌رسند، اطلاعات مربوط به کالاها قابل‌مقایسه نیستند. برخی از کالاها اطلاعات کامل‌تر و برخی اطلاعاتی ناقص دارند. همچنین ممکن است زمان تحویل کالا از طرف هر فروشنده متفاوت باشد. این وقایع می‌توانند تاثیر بدی بر تجربه خرید مشتری داشته باشند بنابراین یکی از وظایف مارکت‌پلیس ایجاد هماهنگی میان تامین‌کننده‌هاست تا کاربر بتواند فرآیند خریدی بی‌نقص را تجربه کند.
مارکتپلیسها را می‌توان به چهار دسته تقسیم‌بندی کرد. دسته نخست، مارکتپلیسهایی هستند که با مدل عمودی کار می‌کنند. این مارکتپلیسها از طریق منابع مختلف کالاهایی را به فروش می‌رسانند که همه به یک دسته تعلق دارند. برای مثال، یک سایت با تمام تامین‌کنندگان پوشاک (هر نوع پوشاکی) همکاری کرده و محصولات آنان را درون فروشگاه خود قرار می‌دهد. دسته دوم، مارکت‌پلیس افقی است که در این شیوه می‌توان محصولات متنوعی را درون فروشگاه قرار داد با این شرط که همه آنها در یک ویژگی خاص یکسان باشند. یعنی همه محصولاتی که برای فروش عرضه می‌شود برای یک بازار هدف خاص مانند نوزادان یا زنان باشد. دسته سوم مارکت‌پلیس که با مدل جهانی کار می‌کند در عمل هر محصولی را به هر فردی می‌فروشد. در این نوع مارکت‌پلیس هر نوع محصولی و با هر هدفی امکان فروش دارد. یک نمونه خوب از چنین مارکت‌پلیسی eBay است. در نهایت شکل دیگر این بازارها، یک مارکت‌پلیس هیبریدی یا ترکیبی است. نوعی از مارکت‌پلیس که در آن فروشگاه محصولات خود را در کنار محصولات سایر فروشنده‌ها عرضه می‌کند.
همان‌طور که اشاره شد مارکت‌پلیس یک پلت‌فورم است که خریدار و تامین‌کننده محصولات اعم از کالا و خدمات را به هم متصل می‌کند. به این ترتیب، فروش کالا در یک سایت، تنها بخشی از قابلیت‌های این پدیده نوظهور است. در واقع، سرویس‌های درخواست خودرو، رزرو بلیت و اقامتگاه‌های گردشگری، انجام امور مالی، سفارش غذا، آموزش آنلاین، درخواست خدمات منزل اعم از باغبانی، تعمیرات و... همگی در پلت‌فورم مارکت‌پلیس عرضه می‌شود. در یک سر این ارتباط مالک خودرو، خانه، مهارت یا خدماتی است که می‌خواهد آن را عرضه کند و در طرف دیگر مشتری است که می‌خواهد با مناسب‌ترین قیمت و در لحظه آن سرویس را دریافت کند. در واقع، مارکت‌پلیس یکی از بهترین و کارسازترین مدل‌های فروشگاه اینترنتی و کسب‌وکار اینترنتی در جهان و ایران است که در واقع گروهی از تامین‌کنندگان، فروشندگان و خریداران جامعه هدف را به همدیگر متصل می‌کند.
تجربه فعالیت این کسب‌وکارها در کشور در سال‌های اخیر نشان می‌دهد توسعه چنین مارکتپلیسهایی می‌تواند راهکار خوبی برای اشتغال‌زایی به ویژه برای نیروی کار ماهری باشد که سرمایه کافی برای توسعه فعالیتش و حتی امکانی برای دیده شدن از سوی مشتریان ندارد. همچنین مارکتپلیسها فرصتی برای رونق اقتصادی شهرها و روستاهای محروم و دور از بازارهای بزرگ است تا بتوانند به واسطه این بازارچه‌های آنلاین به بدنه اقتصاد کشور وصل شوند. امروزه این نوع مدل کسب‌وکاری و فروشگاهی طرفداران زیادی پیدا کرده است، دلیل اصلی آن هم این است به دنبال حذف واسطه‌ها نیست؛ بلکه به دنبال افزایش سود تامین‌کنندگان و مصرف‌کنندگان است.
در واقع، مارکت‌پلیس می‌تواند همان حلقه گمشده فرآیند تحول بازارهای فعلی کشور باشد. بازاری که به دلیل گرفتار شدن در سیستم ناکارآمد و بوروکراتیک سنتی شرایط نابرابری را برای کسب‌وکارها فراهم کرده و به شدت ناکارآمد است. بازاری که فرصتی به کسب‌وکارهای کوچک برای عرض‌اندام نمی‌دهد و تولیدکننده مجبور است برای ورود به آن شرایط ناعادلانه دلال اعم از قیمت پایین یا تعویق در پرداخت‌ها را بپذیرد یا اینکه بپذیرد جای او در بازار نیست. اما مارکت‌پلیس برخلاف بازارهای سنتی، سکوی پرتابی برای همین کسب‌وکارها و تولیدکنندگان خرد است که در اقصی نقاط کشور فعالیت می‌کنند تا به واسطه عرضه در این بازارهای آنلاین در کشور شناخته شوند. بی‌تردید بازارهای آنلاین با شفاف‌سازی اطلاعات از هر دو طرف تولیدکننده و مشتری می‌تواند در ایجاد رقابت بین تولیدکنندگان و کشف قیمت واقعی بسیار تاثیرگذار باشد. در نهایت اینکه دستاورد همه این تحولات شناخته شدن کالای باکیفیت، ترغیب تولیدکنندگان به ارتقای سطح کیفیت کالا و در انتها رونق تولید ملی است.
مارکت‌پلیس در جهان
سهولت در خرید، امکان کنترل میزان مبالغ خرید و رهایی از ریسک حمل حجم بالای پول نقد کافی است تا هر فرد بی‌اعتماد به خدمات الکترونیکی را تشویق کند خرید آنلاین انجام دهد. در این میان، توسعه اینترنت به ویژه شبکه‌های ۳G و ۴G نیز در شیوه خرید افراد از شکل سنتی به آنلاین بی‌تاثیر نبوده است. با این حال، اکثر مردم ترجیح می‌دهند همچنان به شکل سنتی با مراجعه به فروشگاه‌های فیزیکی خرید کنند. هرچند کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک در جلب اعتماد همه کاربران راه طولانی دارند، اما نباید ناآگاهی مردم به این امکانات یا عدم دسترسی به اینترنت برای خرید آنلاین را در رشد ناکافی خرید آنلاین بی‌تاثیر دانست. آمار به نقل از شرکت پژوهشی internet retailer، نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۸ به ارزش ۸۴/ ۱۸ هزار میلیارد دلار خرده‌فروشی در جهان ثبت شده که از این میزان تنها ۸۶/ ۲ هزار میلیارد آن آنلاین، رقمی بالغ بر ۱۵ درصد بوده است. همچنین گزارش این شرکت از فروش ۱۰۰ مارکت‌پلیس بزرگ دنیا که ۹۵ درصد فروش را رقم می‌زند نشان می‌دهد، میزان فروش این شرکت‌ها در سال ۲۰۱۸ حدود ۶۶/ ۱ هزار میلیارد دلار بوده که سهم آن از خرده‌فروشی آنلاین بیش از ۵۰ درصد است.
در واقع، فروش سایر کسب‌وکارهایی که محصولات آنها در سایت یک شرکت مارکت‌پلیسی در معرض نمایش قرار گرفته معادل ۶۶/ ۱ هزار میلیارد دلار بوده است. در این میان، بیش از نصف فروش در مارکتپلیسها به شرکت‌های علی‌بابا، آمازون، JD.COM و eBay تعلق دارد. بیشترین میزان فروش توسط مارکت‌پلیس شرکت علی‌بابا به نام Taobao ثبت شده که معادل ۵۱۵ میلیارد دلار است. پس از آن، سایت شرکت چینی Tmall متعلق به علی‌بابا توانسته نقش پررنگی در توسعه سایر کسب‌وکارها داشته باشد به طوری که به ارزش ۴۳۲ میلیارد دلار محصول آنها را فروخته است. سهم آمازون به عنوان قدیمی‌ترین شرکت در حوزه مارکت‌پلیس از فروش محصولات سایر کسب‌وکارها ۳۳۴ میلیارد دلار بوده است. JD.COM دیگر شرکت تجارت الکترونیکی چینی نیز توانست برای شرکت‌های دیگر ۲۵۹ میلیارد دلار فروش رقم بزند. میزان فروش از طریق eBay که می‌توان گفت نخستین شرکت مارکت‌پلیسی بوده و کار آن فروش اجناس دست‌دوم بود، ۹۶ میلیارد دلار بوده است.
این گزارش حاکی از آن است که سال گذشته نقطه عطفی برای تجارت الکترونیک بود. برای اولین‌بار، فروش مارکتپلیسهای جهان به عنوان مراکز خرید تجارت الکترونیک، بیشتر از همه سایت‌های خرده‌فروشی بود که صرفاً کالاهای خود را می‌فروختند. بازارهایی که تا پنج سال نامی از آنها در میان نبود، در سال ۲۰۱۸ بیش از نصف فروش آنلاین را ثبت کردند. میزان فروش آنها در سال گذشته در بازه زمانی یک سال افزایش یافت که در ۱۰ مارکت‌پلیس این افزایش بیش از دو برابر بود و در کل افزایش فروش آنها در سال گذشته ۲۳ درصد نسبت به سال ۲۰۱۷ رشد کرد. اگرچه آغاز شکل‌گیری مارکتپلیسها می‌تواند همزمان با آغاز به کار غول‌های تجارت الکترونیکی مانند آمازون تلقی شود، با این حال، آمار نشان می‌دهد بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ اوج ظهور این مارکتپلیسها بود به طوری که زمان تاسیس و راه‌اندازی ۳۹ درصد مارکتپلیسهای بزرگ در این سال‌ها بوده است. البته این آمار شامل خرده‌فروشانی بود که به کسب‌وکارهای دیگر اجازه فروش در سایت خود را داده‌اند. تا پایان سال گذشته، ۴۱ مارکت‌پلیس در آمریکای شمالی، پنج مارکت‌پلیس در آمریکای لاتین، ۱۴ مارکت‌پلیس در اروپا، ۱۷ مارکت‌پلیس در آسیا و سه مارکت‌پلیس در خاورمیانه فعالیت داشته‌اند. البته انتظار می‌رود به لطف توسعه اینترنت و دسترسی کاربران به آن، تعداد مارکتپلیسها با روند فزاینده‌ای رشد کند.
مارکت‌پلیس در ایران
نگاهی به آمار تجارت الکترونیک در ایران نیز نشان می‌دهد این پدیده در ایران همچنان نوظهور است و از تولید ناخالص داخلی (GDP) تنها دو درصد سهم دارد. اما این رقم در کشورهایی مانند چین ۳۸ درصد، کره جنوبی ۳۱ درصد، اتحادیه اروپا ۹ درصد و ترکیه ۹/ ۳ درصد است. هرچند در این میان، آمار منتشرشده از سوی بانک مرکزی مبنی بر رشد صددرصدی تراکنش‌های آنلاین عمدتاً پرداخت‌هایی بوده که از طریق دستگاه POS در فروشگاه‌های سنتی انجام شده است. با این حال، می‌تواند در جلب اعتماد و تغییر رفتار کاربران برای خرید از بازارهای آنلاین موثر باشد. به هر حال، عدم استقبال اکثریت جامعه جهانی باعث شده سهم خرید آنلاین از کل خرده‌فروشی ایران در سال ۲۰۱۷ فراتر از ۵/ ۱ درصد نرود. این در حالی است که ارزش کالا و خدماتی که به صورت خرده‌فروشی در این سال خریداری شده، بیش از ۹۵ میلیارد دلار بود.
«دیجی‌کالا» با روزانه چهار میلیون بازدیدکننده که با۲۰ میلیون کاربر فعال در ماه، بزرگ‌ترین شرکت تجارت الکترونیک ایران به شمار می‌رود و بیشترین سهم را از خرده‌فروشی آنلاین کشور دارد. در کل دیجی‌کالا با ترکیب خرده‌فروشی و مارکت‌پلیس بیش از ۹۴ درصد سهم بازار آنلاین را دارد. ۲۰ هزار کسب‌وکار از قبیل تولیدکنندگان، مشاغل خانگی، شرکت‌های بازرگانی و خرده‌فروشان در مارکت‌پلیس این شرکت فعال‌اند. آنها ۱۲ میلیون عدد کالا عرضه کردند و مجموع فروششان در این مارکت‌پلیس بالغ بر ۱۲۰۰ میلیارد تومان بود. استراتژی فروش در این شرکت ترکیبی از مارکت‌پلیس و محصولات خود شرکت است به طوری که ۳۵ درصد فروش از محصولات شرکت بوده و بقیه مربوط به محصولات سایر کسب‌وکارهاست که از سال ۱۳۹۵ آغاز شده و شامل محصولات سوپرمارکتی، کتاب و پوشاک می‌شود. امکانات مارکت‌پلیس «دیجی‌کالا» برای معرفی محصولات کسب‌وکارها که عمدتاً خرد بوده باعث شده شانس کالاهای داخلی در جلب نظر مشتریان افزایش یابد به طوری که در بهار سال گذشته ۵۲ درصد فروش این شرکت در دست کالاهای تولید داخل بود، در حالی که در سال ۹۶، این رقم در مجموع ۴۷ درصد بود. همچنین بیش از سه هزار برند ایرانی با ۶۰۰ هزار نوع کالا در مارکت‌پلیس «دیجی‌کالا» و تحت برند آن محصولات خود را عرضه می‌کنند. در واقع، تولیدکنندگان ایرانی را مستقیماً به بازاری به وسعت سراسر ایران متصل می‌کند و تمامی سرویس‌های لجستیکی، انبارداری، بسته‌بندی، بازاریابی، خدمات پس از فروش و... را متقبل می‌شود. تولیدکننده ایرانی در این پلت‌فورم دغدغه‌ای جز تولید نخواهد داشت.
اکنون که ۱۳ سال از زمان تاسیس «دیجی‌کالا» می‌گذرد، می‌تواند الگوی خوبی برای استارت‌آپ‌هایی باشد که به تازگی کسب‌وکار خود را راه‌اندازی کرده‌اند. شرکتی که با ایده خلاقانه دو جوان و با فروش محدود کلید خورد و اکنون به آمازون ایرانی تبدیل شده است. شاید بتوان رمز موفقیت آن را در حضور بنیان‌گذاران در بدنه اجرایی کسب‌وکار دانست که نگاهی متفاوت به تجربه مشتری از خرید داشتند. علاوه بر این، رویکرد بلندمدت برای توسعه کسب‌وکار مدیران این شرکت را به سرمایه‌گذاری بر زیرساخت لجستیکی قدرتمند و تکنولوژی‌های پیشرو در داخل کشور ترغیب کرده و ماحصل همه این استراتژی‌ها ایجاد یک زنجیره تامین قدرتمند در بدنه شرکت است.
«دیجی‌کالا» خانه کسب‌وکارهای ایرانی است و هدف اصلی حمایت از کارآفرینان، تولیدکنندگان، هنرمندان و صنعتگران ایرانی را دارد. رهاورد پلت‌فورم مارکت‌پلیس برای کشور رونق تولید ملی، اشتغال‌زایی، بهره‌وری بیشتر و جلوگیری از قاچاق کالا خواهد بود. علاوه بر این، شرکت «دیجی‌کالا» برای حمایت از تولید ملی و تشویق تولیدکنندگان داخلی جشنواره‌هایی برای خرید کالای ایرانی، معرفی برندهای پرفروش، کالاهای شگفت‌انگیز ایرانی و اعطای جایزه سالانه دیجی‌کالا به محبوب‌ترین برندهای ایرانی برگزار کرده و در مارکت‌پلیس از تولیدکنندگان ایرانی حداقل کارمزد را دریافت می‌کند. همچنین شرکت در نمایشگاه ایران ساخت به منظور حمایت از محصولات شرکت‌ها از دیگر اقدامات در این راستاست.
«دیجی‌کالا» در کنار این اقدامات بخشی از برنامه‌های خود را در راستای حمایت از تولید داخلی روی مسوولیت‌های اجتماعی متمرکز کرده است. برای نمونه می‌توان به همکاری این شرکت با سازمان حج و زیارت برای خرید محصولات داخلی به عنوان سوغات در سفر معنوی حج در قالب پویش #برکت‌ـ‌به‌ـ‌خانه اشاره کرد که قرار است چهار هزار کسب‌وکار ایرانی فعال در بازار مجازی ایرانیان به این پویش بزرگ ملی بپیوندد. در این میان می‌توان به نقش پررنگ «دیجی‌کالا» در حمایت از محصولات صنایع دستی، کمک به سیل‌زدگان گلستان و زلزله‌زدگان کرمانشاه، برگزاری رویداد برای افراد کم‌توان و ارسال لوازم‌التحریر برای دانش‌آموزان مناطق محروم به عنوان دیگر اقدامات این شرکت در حوزه مسوولیت اجتماعی اشاره کرد.
امروزه در «دیجی‌کالا» از دورترین روستاهای کشور کالاهای داخلی وجود دارد که محصول خود را به صورت مستقیم و بدون واسطه به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رساند. در واقع این محصولات بدون هزینه به بازاری به وسعت ایران و بازارهای صادراتی دسترسی دارند. همچنین به واسطه یک شرکت و برند خوشنام در حوزه تجارت الکترونیک از مزایای روش‌های نوین بازاریابی و فروش بهره‌مند هستند و می‌توانند به صورت نامحدود انواع کالاها را عرضه کنند.
ارسال نظر