آشنایی با جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران
حسابدار رسمی کیست؟
حسابدار رسمی عنوانی است که به حسابداران حرفهای باصلاحیت اطلاق می‌شود. این دسته از حسابداران با دارا بودن مجوز قانونی و با تأسیس موسسه‌ی حسابرسی می‌توانند خدماتی را در زمینه‌ی انواع حسابرسی، بازرسی قانونی، نظارت بر تصفیه، ارزیابی سهام و سهم‌الشرکه، مشاوره‌ی مالی، خدمات حسابداری و مالیاتی و داوری مالی طبق ضوابط جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران ارائه دهند.
پیشینه‌ی حسابداران رسمی
مقررات کسب عنوان «حسابدار رسمی» در کشورهای گوناگون متفاوت است. اما معمولاً حسابداران رسمی، علاوه بر تحصیلات دانشگاهی در رشته‌های مالی و حسابداری و یا رشته‌های مرتبط، نیازمند چند سال سابقه‌ی کاری و نیز قبولی در آزمون هستند. نخستین بار در اواخر قرن نوزدهم میلادی حسابداران رسمی به عنوان یک نهاد در کشور بریتانیا که آن زمان دارای پیشرفته‌ترین نظام مالی و اقتصادی بود پدید آمد. اوایل قرن بیستم نیز این نهاد در ایالات متحده امریکا شروع به کار کرد. به‌تدریج با توسعه‌ی اقتصاد مبتنی بر بازار و نیاز به استفاده از خدمات حسابداران و حسابرسان برای تأمین منافع عمومی، حسابداری رسمی کم‌وبیش به پهنه‌ی کلّ جهان گسترش پیدا کرد. امروز علاوه بر آن که نقش و اهمیت حسابرسی اهمیتی بیش از هر زمان دیگر در گذشته در جهان پیدا کرده است، شاهد گسترش نظارت مالی در اقتصاد تمامی اقتصادهای پیشرفته و نوظهور هستیم.
پیشینه‌ی حسابداران رسمی در ایران
نخستین بار که در قوانین ایران به موضوع حسابرسی اشاره شد در قانون تجارت مصوب سال ۱۳۱۱ است که طی آن مقرر شد مجمع عمومی هر شرکت سهامی یک یا چند بازرس (مفتش) را از بین صاحبان سهام یا از خارج از آن انتخاب کند تا با رسیدگی به حساب‌ها و اسناد و مدارک شرکت، گزارشی از وضعیت عمومی شرکت به مجمع عمومی صاحبان سهام در سال بعد بدهد. با این حال، آن زمان هنوز انجام حسابرسی در معنای متعارف آن در کار نبود. در پی آن بار دیگر در قانون مالیات بر درآمد سال ۱۳۲۸، استفاده از خدمات حسابداران خبره در امر حسابرسی مالیاتی عنوان شد. قانون مزبور مقرر داشت هر موقع که انجمن محاسبین قسم خورده در کشور تشکیل شود وزارت دارایی مکلف است نتیجه‌ی رسیدگی محاسبین قسم خورده را در مورد حساب یا ترازنامه‌ی بازرگانان یا شرکت‌ها بپذیرد و در این صورت برای تشخیص مالیات، دیگر نیازی به رسیدگی به دفاتر مؤدی نخواهد بود.
در قانون مالیاتی سال ۱۳۳۵ این حکم قانونی عیناً تکرار شد و در اجرای آن، آیین‌نامه‌ی مربوط در سال ۱۳۴۰ تهیه شد و به تصویب وزیر دارایی رسید. اساسنامه‌ی انجمن محاسبین قسم‌خورده نیز در سال ۱۳۴۲ تهیه و تصویب شد. اما با تصویب قانون مالیات‌های مستقیم سال ۱۳۴۵، عملاً تکیه‌گاه قانون انجمن محاسبین قسم خورده فرو ریخت و این قانون مقرر داشت که به منظور تعیین و معرفی حسابداران رسمی و فراهم آوردن وسایل لازم برای بالا بردن سطح معلومات حسابداری و تهیه‌ی زمینه‌ی مساعد برای تدوین و نظارت در اجرای موازین حرفه، کانون حسابداران رسمی تشکیل شود. آیین‌نامه‌ی مربوط به نحوه‌ی انتخاب حسابداران رسمی در سال ۱۳۴۶ و اساسنامه‌ی کانون در سال ۱۳۵۱ به تصویب رسید و حسابداران رسمی، رسیدگی به دفاتر حساب و سود و زیان و ترازنامه‌ی مؤدیان را از بُعد مالیاتی در موارد ارجاعی به عهده گرفتند.
به‌موازات انجام اقداماتی در مورد ایجاد نظام حرفهای حسابداری به‌منظور استفاده از خدمات حسابداران متخصص در امر حسابرسی مالیاتی، اصلاحیه‌ی قانون تجارت (راجع به شرکت‌های سهامی) مصوب ۱۳۴۷ شرکت‌های سهامی عام را مکلف کرد که به صورت حساب سود و زیان و ترازنامه‌ی شرکت، گزارش حسابداران رسمی را نیز ضمیمه کنند. حسابداران رسمی نیز مکلف شدند در گزارش خود علاوه بر اظهارنظر درباره حساب‌های شرکت، گواهی نمایند صورت‌های مالی تنظیم‌شده از طرف هیأت مدیره، وضع مالی شرکت را به نحو صحیح و روشن نشان می‌دهد. به این ترتیب، موضوع حسابرسی شرکت‌های سهامی عام در قانون تجارت نیز جایی باز کرد، اما تصور بر این بود که وظایف حسابرسی و بازرسی قانونی، مجزا و تفکیک پذیرند. به هر حال از آن‌جا که انجام حسابرسی پیش‌بینی‌شده در اصلاحیه‌ی قانون تجارت به‌عهده‌ی حسابداران رسمی موضوع قانون مالیات‌ها محول شده بود
در اغلب شرکت‌های سهامی عده‌ای از حسابداران رسمی به عنوان بازرس قانونی انتخاب و وظایف ظاهراً جداگانه‌ی بازرسی و حسابرسی را توأماً به عهده گرفتند.
در پی افزایش روزافزون تعداد شرکت‌ها و مؤسسات انتفاعی دولتی و ایجاد انواع و اقسام مؤسسات توسط دولت، در سال ۱۳۵۰ شرکت سهامی حسابرسی که سهام آن به‌تمامی متعلق به دولت بود به‌منظور انجام خدمات حسابرسی شرکت‌های تابعه‌ی وزارت دارایی تأسیس و حسابرسی اغلب شرکت‌های دولتی به آن واگذار شد. در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ قوانین دیگری نیز به حسابرسی اشاره داشتند و حسابرسی را الزامی شناخته بودند، از جمله برابر مقررات بورس و اوراق بهادار، سهام شرکت‌هایی در بورس پذیرفته می‌شد که حساب‌های آن توسط مؤسسات حسابرسی مورد قبول هیأت پذیرش بورس، حسابرسی شده باشند.
تحولات حرفه‌ی حسابرسی در ایران طی چهار دهه‌ی گذشته
با وقوع انقلاب اسلامی و شرایط ناگزیر دهه‌ی نخست انقلاب، موضوعاتی مانند حسابرسی شرکت‌ها و مؤسسات انتفاعی، ایجاد نظام حرفهای حسابداری، چگونگی تشکیل و قلمرو فعالیت حسابرسی غیردولتی، و دیگر موضوعاتی از این دست، طی یک‌دهه و نیم نخست پس از انقلاب نامشخص مانده بود. در پاسخ به این نیاز در سال 1372 «قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفهای حسابداران ذی‌صلاح به‌عنوان حسابدار رسمی» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. به موجب این قانون دولت می‌تواند به منظور نظارت مالی بر واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی و همچنین حصول اطمینان از قابل‌قبول بودن صورت‌های مالی واحدهای مزبور، برای حفظ منافع عمومی، صاحبان سرمایه و دیگر اشخاص ذی‌حق و ذی‌نفع، حسب مورد و نیاز، ترتیبات لازم را برای استفاده از خدمات تخصصی و حرفهای حسابداران ذی‌صلاح به‌عنوان حسابدار رسمی به عمل آورد.
براساس تبصره‌ی یک قانون یادشده، در سال 1374 «آیین‌نامه‌ی تعیین صلاحیت حسابداران رسمی و چگونگی انتخاب آنان» تهیه شد و به تصویب هیأت وزیران رسید و متعاقب آن در اوایل سال 1375 نخستین گروه حسابداران رسمی به‌عنوان هیأت مؤسس«جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران» به وسیله‌ی وزیر امور اقتصادی و دارایی معرفی شدند تا طی شش ماه اساسنامه‌ی جامعه را تهیه و برای تصویب به هیأت وزیران ارائه کنند. این اساسنامه در مهلت مقرر تهیه شد و در شهریور 1378 به تصویب هیأت وزیران رسید. نخستین مجمع عمومی جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران در دوم شهریور 1380 با هدف تعیین اعضای شورای‌عالی تشکیل شد. در این جلسه، اعضای شورای‌عالی با رأی مستقیم اعضای جامعه انتخاب و فعالیت جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران عملاً آغاز شد. در تاریخ نهم اردیبهشت‌ماه 1388، آیین‌نامه راهکارهای افزایش ضمانت اجرایی و تقویت حسابرسی به تصویب هیأت وزیران رسید. این آیین‌نامه نقطه‌عطف تازه‌ای در حرفه‌ی حسابرسی در ایران به شمار می‌رود، چرا که دامنه‌ی فعالیت حسابداران رسمی را گسترش داد و ارائه‌ی صورت‌های مالی حسابرسی شده را برای شرکت‌ها الزامی ساخت.
انتخاب حسابداران رسمی
انتخاب حسابداران رسمی طبق «آیین‌نامه‌ی تعیین صلاحیت حسابداران رسمی و چگونگی انتخاب آنان مصوب 1374/5/22 هیأت وزیران» صورت می‌گیرد بر این اساس هیأتی به‌نام «هیأت تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی» مرکب از هفت نفر حسابدار متخصص و متعهد به انتخاب وزیر امور اقتصادی و دارایی تشکیل شده که وظیفه‌ی انتخاب حسابداران رسمی را برعهده دارند. از شرایط اصلی داوطلبان عنوان حسابدار رسمی، داشتن حداقل مدرک کارشناسی در رشته‌ی حسابداری، داشتن حداقل شش سال سابقه کار حسابرسی بعد از اخذ مدرک کارشناسی و قبولی در آزمون‌های تستی و تشریحی حسابداری، حسابرسی و قوانین (مالیات‌ها، تجارت، محاسبات و مرتبط) است که در آذرماه هر سال برگزار می‌شود.
خدمات تخصصی و حرفهای
حسابداران رسمی با تشکیل مؤسسه‌ی حسابرسی و با رعایت قوانین و مقررات حاکم در این خصوص مجاز به ارائه‌ی خدمات تخصصی و حرفهای زیر هستند:
• انواع حسابرسی؛
• بازرسی قانونی؛
• نظارت بر تصفیه؛
• ارزیابی سهام و سهم‌الشرکه؛
• مشاوره‌ی مالی؛
• طراحی و پیاده‌سازی سیستم مالی؛
• خدمات مالی و حسابداری و مالیاتی؛
• داوری مالی؛ و
• خدمات کارشناسی به مراجع قضایی.
چشم‌انداز، ماموریت و هدف‌های راهبردی
جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران
بر اساس سند راهبردی جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران، به عنوان جامعه‌ای مستقل، غیردولتی، و خودانتظام، چشم‌انداز، ماموریت، هدف‌های راهبردی آن چنین تبیین شده است:
چشم‌انداز
دستیابی به جامعه‌ی حسابداران حرفهای در سطح کشورهای پیشرفته در افق ده ساله.
ماموریت
تنظیم امور و اعتلای حرفه حسابداری و حسابرسی در کشور و نظارت حرفهای بر کار حسابداران رسمی.
هدف‌های راهبردی
1. توسعه‌ی فرهنگ حسابدهی، حساب‌خواهی و خدمات اعتبار بخشی،
2. سامان‌دهی و گسترش تشکل حسابداران رسمی،
3. گسترش بازار و تنوع خدمات حرفهای،
4. بهبود و تقویت مستمر کیفیت خدمات حرفهای،
5. ارتقای نظارت بر عملکرد اعضا وکنترل کیفیت خدمات حرفهای،
6. ارتقای اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی،
7. تقویت همکاری و تعامل با نهادها و مراجع ذیربط،
8. حمایت از حقوق حرفه ای و منافع مادی و معنوی اعضا،
9. ارتباط مستمر، با مؤسسات و تشکل‌های حرفهای داخلی و بین‌المللی، و
10. تقویت ساختارها و نظام‌های داخلی جامعه.
جایگاه حقوقی جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران
جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران، طبق تبصره‌ی2 «قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفهای حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابدار رسمی» به صورت مؤسسه‌ای غیردولتی، غیرانتفاعی و دارای استقلال مالی و شخصیت حقوقی مستقل تشکیل شده و در تاریخ 1380/11/11تحت شماره 13707 به عنوان مؤسسه‌ای غیرتجاری به ثبت رسیده است.
ارکان و تشکیلات جامعه حسـابداران رسـمی ایران
الف) مجمع عمومی،
ب) شورای‌عالی،
پ) هیأت مدیره، و
ت) هیأت عالی نظارت
• مجمع عمومی
اجتماع اعضای جامعه است که به صورت سالانه حداکثر تا شهریور ماه تشکیل و اهم وظایف آن انتخاب اعضای شورای‌عالی و تصویب گزارش سالانه آن است.
• شورای‌عالی
متشکل از یازده نفر حسابدار رسمی با حداقل ده سال سابقه‌ی کار مدیریت مرتبط بعد از اخذ مدرک کارشناسی است که از بین اعضای جامعه توسط مجمع عمومی اعضا برای مدت سه سال انتخاب و با حکم وزیر امور اقتصادی و دارایی منصوب می‌شوند. همچنین نمایندگان وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس کل بانک مرکزی و رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بدون حق رأی در جلسات شورای‌عالی حضور دارند.
• هیأت‌مدیره
هیأت‌مدیره مرکب از سه نفر حسابدار رسمی شامل یک نفر به عنوان رئیس هیأت‌مدیره و دبیر کل و دو نفر عضو موظف تمام وقت است که توسط شورای‌عالی برای مدت سه سال انتخاب و با حکم رئیس شورای‌عالی منصوب می‌شوند و تغییر آنان توسط شورای‌عالی قبل از انقضای دوره سه ساله، با موافقت وزیر امور اقتصادی و دارایی است.
• هیأت عالی نظارت
هیأت عالی نظارت مرکب از یک نفر رئیس و دو نفر عضو است که از بین حسابداران رسمی توسط وزیر امور اقتصادی و دارایی برای مدت دو سال تعیین می‌شوند و به صورت تمام‌وقت به شرح ذیل فعالیت می‌کنند.
1) رسیدگی و اظهار نظر نسبت به صورت‌های مالی و گزارش عملکرد سالانه جامعه و شورای‌عالی.
2) نظارت بر فعالیت‌های حرفهای جامعه.
3) نظارت بر برگزاری انتخابات شورای‌عالی.
هدف از تشکیل جامعه‌ی حسابداران رسمی
هدف از تشکیل جامعه عبارت است از تنظیم امور و اعتلای حرفه‌ی حسابداری و حسابرسی در کشور و نظارت بر کار حسابداران رسمی از طریق:
1 . تشکل حسابداران رسمی
2 . بهبود و گسترش خدمات حرفهای از طریق کمک در تهیه، تدوین، اشاعه و ارتقای اصول و استانداردهای حسابداری، خدمات مالی و آیین‌نامه‌ی رفتار حرفهای
3 . بالابردن دانش تخصصی حسابداران رسمی از طریق گسترش و بهبود آموزش، انجام تحقیقات و انتشار نشریات تخصصی و حرفهای
4. حمایت از حقوق حرفهای اعضا
5 . ارتباط با مؤسسات و تشکل‌های حرفهای منطقه‌ای و بین‌المللی و عضویت در آنها به‌منظور ارتقای ارتباطات حرفهای.
کارگروه‌های تخصصی
به‌منظور حسن اجرای وظایف و برنامه‌های جامعه، کارگروه‌های ذیل با عضویت اعضای صاحب نظر جامعه تشکیل و زیر نظر هیأت‌مدیره انجام وظیفه می‌کنند.
• قوانین و مقررات
• مؤسسات حسابرسی
• کنترل کیفیت
• مالیاتی
• آموزش و کارآموزی
• آیین رفتار حرفهای
• فنی و استانداردها
• مبارزه با پول‌شویی و فساد
• بورس، بانک و بیمه
• توسعه‌ی کسب‌وکار و فرهنگ حسابدهی
• فناوری اطلاعات
حسابداران رسمی شاغل و غیرشاغل
آن دسته از حسابداران رسمی که تمام وقت خود را به ارائه خدمات تخصصی و حرفهای تخصیص دهند و دارای مـشاغـل دیگری اعم از موظف و غیرموظف (به استثنای اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی و سایر مشاغل آموزشی با رعایت مقررات استخدامی مربوط) نباشند، حسابدار رسمی شاغل نامیده می‌شوند و در غیر این صورت حسابدار رسمی غیر شاغل شناخته خواهند شد.
فعالیت حسابداران رسمی شاغل انفرادی
حسابداران رسمی شاغل انفرادی آن گروه از اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران هستند که براساس مفاد بند (ز) ماده (2) آیین‌نامه اجرایی تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفهای حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب هیأت وزیران مجاز به انجام حسابرسی و بازرسی قانونی و یا حسابرسی (حسب مورد) در واحدهای ذیل هستند:
1) شرکت‌های سهامی خاص و سایر شرکت‌ها و همچنین مؤسسات انتفاعی غیرتجاری،
2) شرکت‌ها و مؤسسات تعاونی و اتحادیه‌های آنها،
3) اشخاص حقیقی که طبق مقررات قانونی مربوط، مکلف به نگهداری دفاتر قانونی هستند.
مشروط به آن که بر اساس آخرین اظهارنامه مالیاتی تسلیمی خود جمع درآمد (فروش یا خدمات) آنها بیش از پنجاه میلیارد ریال (در مورد شرکت‌های پیمانکاری جمع دریافتی آنها بابت پیمان منعقده بیش از پنجاه میلیارد ریال) یا جمع ارزش دارایی‌های آنها بیش از هشتاد میلیارد ریال باشد.
فعالیت سایر حسابداران رسمی
تنها مؤسسات حسابرسی و حسابداران رسمی شاغل انفرادی به صورت مستقل مجاز به ارائه‌ی خدمات تخصصی و حرفهای می‌باشند. سایر حسابداران رسمی مشتمل بر حسابداران رسمی تحت استخدام سازمان حسابرسی و مؤسسات حسابرسی مجاز به ارائه‌ی خدمات مزبور به صورت مستقل از محل استخدام نیستند. همچنین حسابداران رسمی غیر شاغل نیز مجاز به ارائه‌ی خدمات مورد اشاره با عنوان حسابدار رسمی نیستند.
فعالیت مؤسسات حسابرسی
مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران براساس مفاد ماده‌ی 25 اساسنامه‌ی جامعه توسط حداقل سه نفر حسابدار رسمی دارای حداقل سه سال سابقه‌ی مدیریت حسابرسی، پس از صدور مجوز توسط جامعه در اداره‌ی ثبت شرکت‌ها به‌عنوان مؤسسه‌ی غیرانتفاعی غیرتجاری ثبت می‌شوند.
علاوه بر وجود حداقل سه نفر شریک حسابدار رسمی با شرایط مزبور برای تشکیل مؤسسه‌ی حسابرسی، ارائه‌ی خدمات تخصصی و حرفهای با استفاده از کارکنان حرفهای در رتبه‌های حسابرس، حسابرس ارشد، سرپرست، سرپرست ارشد و مدیر حسابرسی صورت می‌گیرد.
برای هریک از شرکا و مدیران حسابدار رسمی با کمتر از 6 سال سابقه شراکت یا مدیریت حسابرسی و نیز بیش از 6 سال سابقه‌ی شراکت یا مدیریت حسابرسی به ترتیب حداکثر 12 نفر و 18 نفر کارکنان حرفهای تحت پوشش پیش‌بینی شده است.
مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران طبق مفاد ماده (2) آیین‌نامه اجرایی تبصره 4 قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفهای حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب هیأت وزیران مجاز به انجام حسابرسی و بازرسی قانونی یا حسابرسی (حسب مورد) در واحدهای ذیل هستند:
الف) شرکت‌های پذیرفته شده یا متقاضی پذیرش در بورس اوراق بهادار و شرکت‌های تابعه و وابسته به آنها،
ب) شرکت‌های سهامی عام و شرکت‌های تابعه و وابسته به آنها،
ج) شرکت‌های (دولتی) موضوع بندهای الف و ب ماده (7) قانون اساسنامه‌ی سازمان حسابرسی با رعایت ترتیبات مقرر در تبصره‌ی یک ماده (132) قانون محاسبات عمومی،
د) شعب و دفاتر نمایندگی شرکت‌های خارجی که در اجرای قانون اجازه ثبت شعبه و نمایندگی شرکت‌های خارجی- مصوب 1376- در ایران ثبت شده‌اند،
ﻫ) مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و شرکت‌ها، سازمانها و مؤسسات تابعه و وابسته به آنها، و
ز) سایر اشخاص حقوقی و حقیقی که بر اساس آخرین اظهارنامه مالیاتی تسلیمی خود جمع درآمد (فروش یا خدمات) آنها بیش از پنجاه میلیارد ریال (در مورد شرکت‌های پیمانکاری جمع دریافتی آنها بابت پیمان منعقده بیش از پنجاه میلیارد ریال) یا جمع ارزش دارایی‌های آنها بیش از هشتاد میلیارد ریال می‌باشد.
امتیاز کنترل کیفیت مؤسسات حسابرسی
جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران در اجرای مفاد ماده‌ی 31 اساسنامه‌ی جامعه، مبنی بر انتشار سالانه‌ی نتایج کنترل کیفیت (در سطح مؤسسه و کار حسابرسی) براساس امتیاز‌های کسب‌شده‌ی هر مؤسسه رتبه‌بندی آنها را در چهار گروه «الف» تا «د» ارائه می‌کند. بر این اساس:
• امتیاز الف: 801 تا 1000،
• امتیاز ب: 651 تا 800،
• امتیاز ج : 501 تا 650، و
• امتیاز د : 0 تا 500.
جدول امتیاز کنترل کیفیت مؤسسات حسابرسی در سال 1397 در صفحه‌ی یازده این ویژه‌نامه منتشر شده است.
پای‌بندی اعضای جامعه به آیین رفتار حرفهای
حسابدارانی که به عضویت جامعه‌ی حسابداران رسمی در می‌آیند با امضای سوگندنامه‌ای تعهد می‌کنند که در اجرای وظایف خود به عنوان حسابدار رسمی به اصول زیر پای‌بند باشند:
- رعایت اصول و ضوابط حرفهای
- حفظ درستکاری، بی‌طرفی و استقلال حرفهای
- اخلاق و رازداری حرفهای
- اعتلای نام و منزلت اجتماعی حسابدار رسمی
- حفظ شئون حرفهای
نظارت بر فعالیت حسابداران رسمی
• مدیریت نظارت حرفهای جامعه
براساس آیین‌نامه‌ی نظارت حرفهای به منظور حفظ و افزایش کیفیت خدمات حرفهای، هماهنگی در روش‌های انجام امور حسابرسی و بازرسی قانونی و پیشگیری از رفتار ناسازگار با شئون حرفهای و ضرورت گذراندن دوره‌های بازآموزی اعضا، همچنین رعایت قوانین و مقررات حاکم بر فعالیت، جامعه بر کار حرفهای مؤسسات حسابرسی و حسابداران رسمی شاغل نظارت مستمر دارد.
• کار گروه کنترل کیفیت جامعـه
کلیه‌ی اعضای شاغل حداقل یک بار در سال توسط همکاران کارگروه مورد کنترل وضعیت و کیفیت کار قرار می‌گیرند و نتایج ارزیابی‌های انجام شده در رتبه‌بندی اعضا استفاده و در صورت مشاهده‌ی موارد عدم رعایت با اهمیت، موضوع به هیأت انتظامی بدوی ارجاع می‌شود.
• هیأت انتظامی بدوی
متشکل از 3 نفر حسابدار رسمی غیر شاغل به انتخاب شورای‌عالی جامعه است که وظیفه‌ی رسیدگی به تخلفات انتظامی اعضای جامعه از مقررات مربوط را برعهده دارد. تنبیه‌های انتظامی به شرح ذیل است:
1) اخطار بدون درج در پرونده
2) توبیخ با درج در پرونده
3) ممنوعیت انعقاد هرگونه قرارداد ارائه خدمات حرفهای
4) تعلیق عضویت تا یکسال
5) تعلیق عضویت یک تا پنج سال
6) لغو عنوان حسابدار رسمی
• هیأت عالی انتظامی
متشکل از 3 نفر عضـو و با ترکیب یک نفر حسابدار رسمی به انتخاب وزیر امور اقتصادی و دارایی به عنوان رئیس هیأت، یک نفر حسابدار رسمی غیر شاغل به انتخاب شورای‌عالی جامعه و یک نفر متخصص حقوق به انتخاب وزیر دادگستری می‌باشد.
متهم می‌تواند برای آرای ردیف (3) تا (6) هیأت بدوی درخواست تجدید نظر نماید که موضوع درخواست تجدید نظر در هیأت عالی انتظامی رسیدگی و رأی قطعی صادر و در خصوص تبیهات ردیف‌های (5) و (6) قطعیت آرای هیأت عالی انتظامی منوط به تأیید وزیر امور اقتصادی و دارایی است.
• حسابرسی مؤسسات حسابرسی
صورت‌های مالی مؤسسات حسابرسی توسط یکی از مؤسسات حسابرسی دیگر رسیدگی می‌شود و یک نسخه از گزارش به جامعه ارسال می‌شود و انتخاب مؤسسات حسابرسی به صورت متقابل و بیش از دو سال مجاز نمی‌باشد.
• مراقبت حرفهای
خدمات تخصصی و حرفهای توسط اعضا بر مبنای «آیین رفتار حرفهای جامعه حسابداران رسمی ایران» ارائه می‌شود. حسابداران رسمی با امضای سوگندنامه‌ای تعهد می‌کنند که خدمات خود را درصورت داشتن استقلال و صلاحیت حرفهای ارائه و وظایف خود را با رعایت اصول و ضوابط حرفهای، درستکاری، بی‌طرفی، رازداری و رفتار حرفهای انجام و همواره در حفظ صلاحیت حرفهای کوشش نمایند.
درآمدها و هزینه‌ها
جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران در قالب مؤسسه‌ای غیردولتی، غیر انتفاعی و دارای استقلال مالی و شخصیت حقوقی مستقل فعالیت می‌کند و کلیه‌ی هزینه‌های خود را از محل منابع زیر تامین می‌کند:
ـ ورودیه‌ی اعضا
ـ حق عضویت ثابت و متغیر
ـ درآمد برگزاری برنامه‌های آموزشی و پژوهشی، همایش‌ها و انتشارات
ـ کمک‌های داوطلبانه و هدایای اشخاص
وجوه پرداختی اعضا و دیگر اشخاص بابت موارد یادشده، از نظر مالیاتی جزو هزینه‌های قابل‌قبول به حساب می‌آید.
عضویت جامعه‌ی حسابداران رسمی در IFAC
به منظور گسترش ارتباطات و آگاهی از آخرین دستاوردهای علمی و آموزشی و حرفهای، جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران از سال 2004 میلادی به عضویت فدراسیون بین‌المللی حسابداران (IFAC) درآمده است. در حال حاضر فدراسیون بین‌المللی حسابداران (IFAC) متشکل از 170 جامعه‌ی حرفهای حسابداری از 130 کشور است که کم‌وبیش شامل سه میلیون حسابدار رسمی در سرتاسر جهان می‌شود.
مرکز آموزش حسابداران رسمی (ماحر)
مرکز آموزش حسابداران رسمی با هدف ارتقای دانش حرفهای و تخصصی شرکا، مدیران و کارکنان مؤسسات حسابرسی، داوطلبان عضویت در جامعه و سایر علاقه‌مندان، راه‌اندازی شده است.
رویکرد مرکز آموزش حسابداران رسمی (ماحر)، اجرای آموزش‌های حرفهای است، یعنی آموزش‌ها و فعالیت‌هایی که فرد را برای احراز شغل مورد نظرآماده نموده و یا کارایی و توانایی وی را در انجام وظیفه مربوطه افزایش دهد. هدف از اجرای این آموزش‌ها، افزایش توانایی‌های مرتبط با کسب دانش، افزایش مهارت و ارتقای قدرت درک افراد و انجام مطلوب‌تر کار در محدوده‌ی وظایف شغلی و در نهایت ارتقای سطح عمومی حرفه‌ی حسابداری و حسابرسی است.
مرکز آموزش حسابداران رسمی (ماحر) با برگزاری دوره‌های منظم حرفهای در حوزه‌های مختلف حسابداری، حسابرسی، مالیاتی، رفتار سازمانی، اقتصاد و محیط کسب‌وکار و سایر قوانین و مقررات مرتبط، تهیه و انتشار کتب تخصصی، بولتن‌های آموزشی و فیلم‌های آموزشی، مطابق با استانداردهای بین‌المللی آموزش حسابداری، به ارتقای دانش حسابداران و حسابرسان کمک می‌نماید. این مرکز سالانه طی چند نوبت برنامه‌های آموزشی برای رده‌های شغلی حسابرس، حسابرس ارشد، سرپرست، سرپرست ارشد و مدیر مؤسسات حسابرسی در زمینه استانداردهای حسابداری و حسابرسی، برگزار می‌کند. مرکز آموزش حسابداران رسمی علاوه بر برگزاری دوره‌های آموزشی برای اعضای خود، آماده‌ی همکاری با شرکت‌ها و سازمانهای متقاضی در حوزه آموزش حرفهای کارکنان نیز می‌باشد.
این مرکز تاکنون کتاب‌های زیر را منتشر کرده است:
• پرسش‌های چهارگزینه‌ای حسابرسی
• آیین رفتار حرفهای
• پرسش و پاسخ‌های مالیاتی
• مجموعه قانون و مقررات جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران
• چک‌لیست‌های قانون تجارت و قانون محاسبات عمومی
• دستورالعمل حسابرسی صورت‌های مالی
• دستورالعمل تهیه و تنظیم پرونده و گزارش حسابرسی مالیاتی
• دیباچه‌ای بر حقوق مدنی
• حسابداری اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات
• استاندارد حسابداری شماره 16 (آثار تغییر در نرخ ارز)
• حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها ـ جلد نخست
• راهنمای به‌کارگیری استانداردهای بین‌المللی حسابرسی در حسابرسی واحدهای تجاری کوچک و متوسط (کتاب دوم ـ رهنمودهای عملی)
• باید و نبایدها در پذیرش و نخستین کاربری استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی
• استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی شماره 6 اکتشاف و ارزیابی منابع معدنی
• آیین رفتار حرفهای برای حسابداران حرفهای
• ادغام مؤسسات حسابرسی در جهان
• اهمیت در حسابرسی صورت‌های مالی
• آزمون‌های جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران (جلد اول، حسابداری)
• دستورالعمل حسابرسی بنگاه‌های کوچک
• دستورالعمل حسابرسی بنگاه‌های متوسط و بزرگ
• رهنمودهای بکارگیری چارچوب بین‌المللی اجرای حرفهای حسابرسی داخلی
همچنین مرکز آموزش حسابداران رسمی مجموعه‌ای از کتاب‌های کاربردی تحت عنوان گاه‌برگ منتشر کرده که از این مجموعه تاکنون کتاب‌های زیر منتشر شده است:
• ادغام و تملیک: بررسی قوانین و مقررات موجود
• چارچوب کنترل داخلی برای حسابرسان مستقل
• ارزهای رمزنگاری‌شده (کریپتوکارنسی‌ها)
• آشنایی با استارت‌آپ‌ها: بررسی و شناخت فین‌تک‌ها
• ضوابط راهبری شرکتی در مؤسسات حسابرسی
• اصلاح ساختار حرفه‌ی حسابرسی مستقل
از دیگر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران، انتشار فصلنامه‌ی «حسابدار رسمی» است که به‌منظور ارتقای دانش حرفهای اعضا و سایر علاقه‌مندان، در پایان هر فصل منتشر می‌شود. ضمناً، خبرهای مربوط به آخرین تحولات در حرفه‌ی حسابداری و حسابرسی نیز در پایگاه اینترنتی جامعه به نشانی www.iacpa.ir در دسترس علاقه‌مندان است.
مؤسسه‌ی حسابرسی خود را چه‌گونه انتخاب کنیم؟
بر اساس شواهد و بررسی‌های انجام شده، برخی از مؤسسه‌های حسابرسی به دلیل برخورداری از ویژگی‌ها و زیر ساخت‌های لازم، از ظرفیت و توانایی‌های مناسب برای پذیرش و اجرای خدمات حرفهای در مقیاس‌های مختلف و نیز رعایت استانداردهای حرفهای، قانونی و مقرراتی در ارتباط با انجام کیفیت خدمات حرفهای و کیفیت نحوه‌ی اداره‌ی مؤسسه، نسبت به مؤسسه‌های حسابرسی دیگر در ارتباط با مؤلفه‌هایی به شرح زیر، متمایز می‌باشند.
الف- استقلال حسابرس: توانایی لازم برای مقابله با فشارهای غیراصولی ارکان اجرایی واحد مورد رسیدگی در ارتباط با موارد تحریف و محدودیت و ... نیز موارد عدم رعایت قوانین و مقررات ارائه شده در گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی.
ب- مدیریت منابع انسانی: توانایی لازم برای جذب و نگهداری و آموزش و ارتقای دانش و مهارت‌های تخصصی کارکنان حرفهای در رده‌های ارشد به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه مؤسسات حسابرسی و امکان پرداخت حقوق و مزایای مناسب به آنها.
پ- تنوع خدمات حرفهای: توانایی ایجاد ساختارهای لازم برای متنوع کردن سبد خدمات تخصصی و حرفهای و ورود به بازارهای جدید و ارتقای سطح درآمدی و تخصص در صنعت خاص.
ت- رعایت الزامات استاندارد کنترل کیفیت در سطح مؤسسه حسابرسی: توانایی ایجاد واحد کنترل کیفیت مستقل در ساختار سازمانی خود و نظارت داخلی بر کار خدمات حرفهای ارائه شده توسط مؤسسه.
ث- کسب امتیاز بالاتر از رکن نظارتی جامعه: توانایی جاری‌سازی حداکثری شاخص‌های ارزیابی کیفیت کار و وضعیت مورد نظر جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران.
در اجرای مفاد ماده‌ی ٣١ اساسنامه‌ی جامعه، مبنی بر انتشار سالانه نتایج کنترل کیفیت (در سطح مؤسسه و کار حسابرسی) انجام شده، امتیاز مکتسبه به شرح ذیل ارائه می‌شود:
• امتیاز الف: ٨٠١ تا ١٠٠٠
• امتیاز ب: ٦٥١ تا ٨٠٠
• امتیاز ج : ٥٠١ تا ٦٥٠
• امتیاز د : ٠ تا ٥٠٠
ج- عدم سوء‌پیشینه حرفهای: رعایت کلیه استانداردهای حرفهای. مقرراتی و قانونی در دوران فعالیت و فقدان سوابق انتظامی به خصوص ردیف‌های (3) تا (6) تنبیه‌های انضباطی.
ح- به‌کارگیری فناوری‌های نوین: توانایی اجرای فعالیت‌های تحقیقاتی و تحصیل و استفاده از فناوری‌های نوین (حسابرسی سیستم‌های اطلاعاتی، کاربرد کامپیوتر در حسابرسی و ...) به منظور ارتقای کیفیت و انجام اقتصادی خدمات تخصصی و حرفهای.
چ- ...
با توجه به موارد یاد شده، استفاده‌کنندگان از خدمات حسابرسی صورت‌های مالی و سایر خدمات تخصصی و حرفهای قابل ارائه توسط مؤسسات حسابرسی عضو جامعه‌ی حسابداران رسمی ایران، باید نکات و رهنمودهای بالا را برای شناسایی و انتخاب مؤسسات حسابرسی، ملحوظ نظر قرار دهند.
سامانه جمع‌آوری اطلاعات مالی شرکت‌ها (جام)
جامعه حسابداران رسمی ایران به منظور ارتباط با شرکت‌های تحت حسابرسی مؤسسات حسابرسی عضو خود و به منظور تحقق اهداف و عملیات به شرح زیر، سامانه جام را راه‌اندازی نموده است:
1- ارتباط و تعاملات مؤسسات حسابرسی و شرکت‌ها، شامل تأیید قراردادهای اطمینان‌بخشی توسط شرکت‌ها و صدور کد رهگیری قرارداد.
2- اطلاع شرکت‌ها از وضعیت قراردادها و گزارش‌های حسابرسی مربوط به خود.
3- رؤیت و ردیابی وضعیت استعلام‌های بانکی توسط شرکت‌ها.
4- اعطاء مجوز دسترسی به بانک‌ها و سایر ذینفعان در خصوص درخواست گزارش‌های حسابرسی توسط شرکت‌ها.
5- ورود اطلاعات صورت‌های مالی توسط شرکت‌های مورد رسیدگی برای استفاده بانک‌ها، مؤسسات اعتباری و سایر ذینفعان.
جهت دسترسی شرکت‌ها به سامانه جام، مؤسسات حسابرسی نسبت به تعریف کاربر ادمین جهت شرکت‌های طرف قراردادهای اطمینان‌بخشی خود پس از دریافت معرفی‌نامه کتبی از شرکت‌های طرف قرارداد و بارگذاری آن در سامانه سحر (شامل نام و نام‌خانوادگی، کد ملی، شماره موبایل و ایمیل) اقدام می‌نمایند و از ابتدای مهرماه 1397 کلیه قراردادهای اطمینان‌بخشی با دریافت کد رهگیری از سامانه سحر اعتبار داشته و پاسخگویی به بانک‌ها، مناقصات و ... توسط جامعه حسابداران رسمی ایران منوط به تأیید شرکت‌ها از طریق سامانه جام خواهد بود.
به منظور راهنمایی در خصوص چگونگی تعریف کاربران شرکت‌ها توسط کاربران ادمین معرفی شده در سامانه جام از طریق سایت جامعه حسابداران رسمی ایران به نشانی www.iacpajam.ir مراجعه و یا با مؤسسات حسابرسی تماس حاصل نمایند.
سامانه استعلام آنلاین اصالت گزارش‌های حسابرسی (پردیس)
1- سامانه پردیس از اواخر سال 1395 به منظور پاسخگویی به استعلام اصالت گزارش‌های حسابرسی به شبکه بانکی کشور، ذیحسابان و دیگر استفاده‌کنندگان از گزارش‌های حسابرسی و صورت‌های مالی حسابرسی شده توسط مؤسسات حسابرسی، به صورت الکترونیکی استقرار یافته است.
2- با توجه به اینکه کنترل فرآیندهای لازم برای تأیید گزارش‌های حسابرسی زمان‌بر بوده و متقاضیان اخذ تسهیلات و شبکه بانکی کشور به دنبال کاهش زمان پاسخگویی به استعلام اصالت گزارش‌های حسابرسی بودند، همچنین با توجه به این مهم که استعلام کاغذی و فیزیکی قائم به فرد و در نتیجه مستعد سوء‌استفاده است، راه‌اندازی سامانه پردیس به منظور پاسخگویی سریع، شفاف و اجرای نظارت بهتر جهت دریافت استعلام الکترونیکی اصالت گزارش‌های حسابرسی، در اولویت‌های جامعه حسابداران رسمی ایران قرار گرفت.
3- به کمک این سامانه می‌توان مانع از ارائه صورت‌های مالی با اطلاعات متفاوت به مراجع مختلف شد و در نهایت منجر به شفافیت اطلاعات مالی شرکت‌ها در سطح کشور می‌شود.
4- بر اساس ماده (7) «آیین‌نامه راهکارهای افزایش ضمانت اجرایی و تقویت حسابرسی» مصوب سال 1387 هیأت وزیران، کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که فاقد صورت‌های مالی حسابرسی شده باشند، نمی‌توانند از تسهیلات ریالی و ارزی که توسط بانک‌ها و مؤسسات اعتباری اعطاء می‌شود، استفاده نمایند.
5- با توجه به بخشنامه‌های بانک مرکزی به شبکه بانکی کشور، پرداخت تسهیلات بالای یک میلیارد تومان به اشخاص حقیقی و حقوقی صرفاً منوط به ارائه صورت‌های مالی حسابرسی شده توسط مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران است. بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مکلفند، ضمن دریافت نسخه‌ای ازگزارش حسابرسی صورت‌های مالی، اصالت گزارش حسابرسی را نیز استعلام کنند.
6- بر اساس بخشنامه خزانه‌داری کل کشور کلیه دستگاه‌های اجرایی مشمول ماده 5 قانون خدمات کشور مکلفند از انعقاد قرارداد با اشخاص مشمول ماده (2) «آیین‌نامه راهکارهای افزایش ضمانت اجرایی و تقویت حسابرسی» که فاقد صورت‌های مالی حسابرسی شده باشند، خودداری نمایند.
7- با توجه به موارد پیش‌گفته پاسخگویی جامعه حسابداران رسمی ایران به استعلام اصالت گزارش‌های حسابرسی و صورت‌های مالی حسابرسی شده توسط مؤسسات حسابرسی صرفاً از طریق سامانه پردیس می‌باشد. به منظور دسترسی به سامانه پردیس ضروری است کلیه درخواست‌کنندگان با جامعه حسابداران رسمی ایران مکاتبه و به نشانی www.iacpapardis.ir مراجعه نمایند.
