فرمول جدید صادرات کالاهای آب و برق
محمدولی علاءالدینی از ماموریت‌های ساتکاب در فصل تازهاش میگوید
ساتکاب پس از احیای مجدد در سال ۹۶ چه اهداف و برنامه‌هایی را دنبال می‌کند؟
سال ۱۳۴۷ بود که ساتکاب با هدف پشتیبانی از صنعت آب و برق تاسیس شد. در آن سال‌ها این شرکت بیشتر واردکننده تجهیزات بود و ابزارآلات مورد نیاز را خریداری و توزیع می‌کرد. اما این شرکت بعدها به نقطه‌ای رسید که باید یکسری از کالاها را در داخل کشور تولید، مونتاژ و پشتیبانی می‌کرد؛ کالاهایی مانند ترانسفورماتورها و سایر تجهیزات اما ساخت این محصولات یا در توان بخش خصوصی نبود یا انگیزه‌ای برای ساخت آنها وجود نداشت یا تک‌محصول و انحصاری بودند و دولت اجازه نمی‌داد ساخت این محصولات در دست خصوصی‌ها باشد. به هر ترتیب ساتکاب علاوه بر تامین تجهیزات، یکسری پشتیبانی‌ها را برای صنعت آب و برق انجام داد. این حمایت‌ها یا منجر به ایجاد یک صنعت شد، یا باعث احیای برخی از واحدهای صنعتی شد. بخش دیگری از فعالیت‌ها حمایت از شرکت‌های پیمانکاری و مشاور بود که در نهایت با ایجاد مستقیم شرکت‌ها همراه بود. مهاب قدس یکی از این شرکت‌ها بود که مدیریت اجرایی سهام چنین شرکت‌هایی بر عهده ساتکاب بود. اما در مقطعی بر اساس سیاست‌های کشور، سیاستگذاران به این نقطه رسیدند که شرکت‌های موجود را به بخش خصوصی واگذار کنند. برخی از واگذاری‌ها موفق و برخی دیگر ناموفق از آب درآمد. در انتها شرکت ساتکاب به سمت انحلال و تعطیلی پیش رفت. در فضای جدید و در قالب قانون اصل ۴۴ ظرفیت وسیعی از حضور بخش خصوصی ایجاد شد. برخی از ماموریت‌های ساتکاب که کمک و مدیریت بخش خصوصی بود انجام شد، اما برخی وظایف قابل واگذاری نبود. نتیجه این شد که ماموریت‌های اداری و اجرایی در سایر شرکت‌های وزارت نیرو پخش شد. این موضوع باعث شد وزارت نیرو به‌خصوص در مقوله حمایت با برخی چالش‌ها روبه‌رو شود. این ساختار پابرجا بود تا اینکه در دولت یازدهم سیاستگذاران به این نتیجه رسیدند که شرکت ساتکاب باید احیا شود. ابتدای دولت دوازدهم بود که وزیر نیرو به این سیاست رسید که این شرکت ستون فقرات صنعت آب و برق است؛ زیرا حمایت از بخش خصوصی به جریانی نیاز داشت که آن را مدیریت کند. بالاخره آذرماه ۹۶ بود که وزیر نیرو در حکمی شرکت منحل‌شده ساتکاب را بار دیگر احیا کرد. احیا شدن این سازمان توسعه‌ای با پیشبرد برنامه‌های جدید همراه بود. در فصل جدید فعالیت ساتکاب، بحث اصل ۴۴ قانون اساسی و حمایت از بخش خصوصی محوریت قرار گرفت. ماموریت محول‌شده وزیر نیرو به ساتکاب هم این بود که این سازمان توسعه‌ای از گذشته قوی‌تر به عرصه فعالیت‌ها بازگردد. دکتر رضا اردکانیان در همین راستا در پنج محور، وظایف و خط‌مشی را برای ساتکاب تعیین و ابلاغ کرد. «حمایت از ساخت داخل و فناوری‌های نوین»، «توسعه صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی»، «توسعه رقابت»، «یکپارچه‌سازی فناوری اطلاعات و ارتباطات» و «اجرای نظام جامع بیمه کل صنعت» پنج محوری است که با دستور وزیر نیرو در خط مقدم ماموریت‌های ساتکاب قرار گرفت. علاوه‌بر پیشبرد این ماموریت‌ها، یکسری فعالیت‌ها و وظایف نیز دنبال می‌شود که با روش‌های نوین قابل اجراست. به‌طور مثال زمانی که از بومی‌سازی سخن به میان می‌آید، اجرایی شدن این مساله با روش‌های جدید امکان‌پذیر است. از ابتدای امسال، چندین مورد وجود داشت. طبق سیاست ابلاغ‌شده، قرار بر این است که از واردات کالاهای خارجی که مشابه داخل دارند جلوگیری شود یا اگر هم کالای خارجی به بازار صنعت آب و برق وارد می‌شود، از کالای ایرانی حمایت‌های لازم صورت بگیرد. در صورتی هم که از یک محصول تنها ساخت ایران آن در بازار وجود داشته باشد، هم به لحاظ کیفیت و هم قیمت برای آن رقابت ایجاد کنیم. یکی از اقدامات بزرگی که در ساتکاب صورت گرفت این است که هفت استارت‌آپ و فعالیت فناورانه با حضور شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد و نتایج خوبی هم رقم خورده است. در حال حاضر بیش از ۲۹ کالای مورد نیاز صنعت آب و برق از شرکت‌های دانش‌بنیان شناسایی شده‌اند و توانسته‌ایم از نخبگان این شرکت‌ها در این فضا استفاده کنیم. ساتکاب درصدد بسترسازی برای ورود این کالاها به صنعت آب و برق است. بخش دیگر از برنامه‌های ما راه‌اندازی پارک علم و فناوری است که با مشارکت وزارت نیرو و معاونت تحقیقات و منابع انسانی انجام می‌شود. در این طرح قرار است موضوعات تحقیقاتی و فناورانه را هدفمند به سمت تامین نیازهای صنعت آب و برق هدایت کنیم. همچنین در بخش هوشمندسازی، فعالیت‌هایی در جریان است و نتایج خوبی با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش‌های فناورانه به دست آمده است.
مجموعه ساتکاب در فصل جدید حضور خود در راستای حمایت از بخش خصوصی صنعت برق چه فعالیت‌ها و اقداماتی انجام داده است؟
ساتکاب نقطه اتصال بخش خصوصی صنعت آب و برق با دولت به‌شمار می‌رود. با دستور وزیر نیرو در راستای حمایت از بخش خصوصی چهار کارگروه تشکیل شده است. یک کارگروه، حمایت از ساخت داخل را پوشش می‌دهد. کارگروه بعدی که تشکیل شده است، تامین منابع مالی را در دستور کار دارد. کارگروه سوم، ارتباط با شرکت‌های کوچک و متوسط است و کارگروه چهارم توسعه صادرات را دنبال می‌کند. این کارگروه‌ها با همکاری بخش خصوصی شکل گرفته و نیازها هم تقریباً استخراج شده است.
در حوزه‌های ساخت داخل و بومی‌سازی در این مدت که ساتکاب احیا شده چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در ساخت داخل یک بخش مربوط به کالاهای خارجی است که لیست آنها هم استخراج شده و قرار است نمایشگاه ثابتی هم در این زمینه راه‌اندازی شود تا کالاهای خارجی که مشابه داخلی ندارند رونمایی شوند. این کالاها بعدها باید بومی‌سازی شوند و حمایت اصلی از آنها هم به‌صورت خرید تضمینی عملیاتی می‌شود. تلاش ما این است که با همکاری شرکت‌های مادرتخصصی، از کالاهایی که مورد نیاز صنعت آب و برق است و توان تولید برای آنها هم وجود دارد، حمایت‌های مدونی صورت بگیرد. دومین بخش تعبیه‌شده این است که آن بخش از کالاهای خارجی را که مورد استفاده صنعتگران قرار می‌گیرد و اتفاقاً مشابه داخل هم ندارند با کمک نخبگان و تلاشگران صنعت به سمت ساخت داخل هدایت کنیم و این بخش از کالاها را که خارجی هستند داخلی‌سازی کنیم. سومین بخش حمایت و خرید کالاهایی است که برای نخستین‌بار تولید می‌شوند. چهارمین مورد این است که زمینه ورود شرکت‌های دانش‌بنیان را که حدود ۱۰۰ شرکت در صنعت آب و برق است به عرصه فراهم کنیم.
یکی از موضوعاتی که همواره مطرح بوده صادرات تجهیزات صنعت برق و آب است. شرکت ساتکاب چه برنامه‌های صادراتی را در حوزه خدمات فنی و مهندسی دنبال می‌کند؟
سال گذشته رئیس‌جمهور در هیات دولت عنوان کردند که وزارت نیرو باید فعالیت‌های خود را در بخش ارزآوری برای کشور توسعه دهد. به همین دلیل وزیر نیرو نیز به مجموعه ساتکاب دستور داد که این روند را در دستور کار قرار دهد. مطابق با آمارها ایران سومین تربیت‌کننده مهندس در جهان است. مسلماً تفاوت‌هایی بین متخصصان و استخراج نتایج از دانش کسب‌شده وجود دارد؛ اما در فعالیتی که ساتکاب آغاز کرده، استفاده از ظرفیت‌های صادراتی در این بخش دیده شده است. دانش فنی و مهندسی کشور به‌ویژه در صنعت برق به لحاظ تئوری و بعضاً عملی به دانشگاه‌های معتبر دنیا نزدیک است. اما مهم باور و اجرایی کردن آنهاست. در برخی کشورهای اطراف ایران، ظرفیت‌های بی‌شماری در زمینه آب، برق و ساختمان وجود دارد که توان توسعه تولید در آنها فراهم است مانند عراق و سوریه. امروز ایران در تولید علم در این بخش‌ها پیشتاز است و حرف اول را در خاورمیانه می‌زند. روی همین حساب، یکی دیگر از ماموریت‌های واگذارشده به ساتکاب فعالیت در مقوله صادرات است. در حال حاضر تیم‌های صادراتی دارند تشکیل می‌شوند و مقدمات آن فراهم شده است. از سوی دیگر، حضور بین‌المللی در قالب نمایشگاه‌ها هم از دیگر اهداف صادراتی این شرکت است. قرار است زنجیره یک خدمت را در قالب بسته‌های صادراتی ارائه دهیم و برای کشور ارزآوری داشته باشیم.
در راستای افزایش پتانسیل‌های صادراتی چه حمایت‌هایی را در دستور کار قرار می‌دهید؟
خوشبختانه چند اتفاق در حال وقوع است. پس از تشکیل شرکت ساتکاب در سال ۱۳۴۷ دفاتری در خارج از کشور به منظور واردات تکنولوژی و کالاهای مورد نیاز صنعت آب و برق ایجاد شده بود ولی توانمندی متخصصان داخلی و دستاوردهای این صنعت طی سالیان اخیر موجب شده است تا ساتکاب ماموریت پیدا کند که دفاتری در خارج از کشور طبق مصوبه مجمع عمومی برای صادرات دانش فنی و تجهیزات تولیدی حوزه آب و برق ایران ایجاد کند. فعالیت صورت‌گرفته در این زمینه موجب شده است تا کشور ما در عرصه‌های مختلف از جمله تولید توربین ژنراتورهای گازی به خودکفایی رسیده و در میان چهار شرکت سازنده توربین گاز جهان قرار بگیرد. همین توانایی فنی و مهندسی متخصصان صنعت آب و برق ایران موجب شده است تا در کشورهای منطقه شاهد ساخت تاسیسات مورد نیاز این مناطق از جمله نیروگاه‌های برق از سوی شرکت‌های ایرانی باشیم. ساتکاب با راه‌اندازی دفاتر ثابت در خارج از کشور در تلاش برای ساماندهی و فعالیت هرچه بیشتر شرکت‌های ایرانی در بازار کشورهای هدف است. حضور ثابت و مستمر در این کشورها برای فروش محصولات ایرانی بسیار مهم است؛ از این‌رو راه‌اندازی این دفاتر به منظور رصد دائم بازار و شناسایی نیازهای کشورهای هدف نقش مهمی در توسعه صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی صنعت آب و برق خواهد داشت. ایران در بسیاری از کالاهای صنعت آب و برق دارای استانداردهای جهانی است و قابلیت رقابت با معروف‌ترین نشان‌های تجاری دنیا را دارد. در حوزه صادرات یک نکته دیگر هم قابل تامل است. ما با نهادهایی که تضمین ضمانت می‌کنند و در حوزه خارج از کشور می‌خواهند فعالیت داشته باشند همکاری خواهیم داشت. به این ترتیب که موانعی را که برای شرکت‌های ما در بخش صادرات به وجود می‌آیند شناسایی و در تلاش برای رفع آنها گام برخواهیم داشت. همچنین تسهیل قوانین و مقررات یکی از مسیرهایی است که در این بخش دنبال می‌کنیم. ما با نهادهای دولتی یا حاکمیتی که برای حمایت تعبیه شده‌اند، ارتباطات را تسهیل می‌کنیم. یعنی بخش خصوصی به ما مراجعه می‌کند و ما به آنها کمک می‌کنیم تا در امور صادراتی آنها موضوعی مشکل‌ساز نشود.
آیا در حوزه واردات هم فعالیت دارید؟
در بخش واردات در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها خودشان فعال هستند. برای واردات برخی از کالاهای صنعت آب و برق که در نهایت قرار است در این بخش‌ها استفاده شود و خارجی است، تا آنجا که توان داخلی صورت نگرفته باشد، مشکلی نیست. اما زمانی که توان داخلی پدید آمد ما با وزارت صمت ارتباط و همکاری برقرار کردیم و به آنها اطلاع می‌دهیم که این کالاها از این به بعد در داخل وجود دارند و برای آنها یا حق گمرکی در نظر می‌گیرند یا اینکه مانع ورود آن می‌شوند که البته این موضوع بستگی به توان تولید و نیازهای داخل کشور دارد.
یکی از موضوعاتی که جزو محورهای کلیدی در ساتکاب است، بحث شبکه یکپارچه فناوری ارتباطات و اطلاعات است. در این حوزه قرار است ساتکاب چه اقداماتی را انجام دهد؟
ما برنامه‌ای را تدوین کرده‌ایم در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات که به وزیر نیرو هم تقدیم کرده‌ایم و ایشان هم دستوری در این مورد دادند که ما در حال پیگیری هستیم. در صنعت آب و برق یک بستر بالقوه و یک بستر بالفعل وجود دارد. قرار نیست تمام معادله‌ها را برهم بزنیم و یک اتفاق جدید ایجاد کنیم. ما می‌خواهیم به هم‌افزایی کمک کنیم و اگر ارتباطی برقرار نیست، آن را وصل کنیم و اگر سیستمی در یک بخش قدرتمند و قوی است، آن را به سایر بخش‌ها توسعه دهیم. زیرا حوزه ما یک حوزه فرابخشی است و همه صنعت آب و برق را از موضع فرابخشی‌اش می‌بیند و بعد ظرفیت‌ها را به منظور هم‌افزایی تقویت می‌کند. قرار است از این بستر برای فعالیت‌های موثر استفاده کنیم. مثلاً دولت الکترونیک را قرار است تقویت کنیم. خیلی از بسترها وجود دارد که هم ایجاد اشتغال می‌کند و هم فعالیت‌ها را هدفمند می‌کند و هم می‌تواند نتیجه و موثر بودن فعالیت‌ها را نشان دهد.
در مورد پوشش بیمه‌ای که یکی از ماموریت‌های اصلی شما عنوان شده، چه نظری دارید؟
نکته‌ای که در پوشش بیمه‌ای مطرح است این است که بیمه امروز یک صنعت درآمدزاست. همان‌طور که ما برای زندگی روزانه خود به بیمه نیاز داریم، یک رقم بسیار بالا را هم وزارت نیرو در حوزه صنعت آب و برق در بخش بیمه‌ای در نظر گرفته است. اما به‌طور جزیره‌ای استفاده می‌شود. دغدغه‌ای که وزیر نیرو داشتند این بود که ما نظام بیمه‌ای را یکپارچه و تقویت کنیم. از بسترهای بالقوه و دانش روز بیمه‌ای برای این دو صنعت استفاده کنیم. زیرا گسترده‌ترین صنعت و نقطه ارتباطی کشور امروز وزارت نیرو است. همه ایرانی‌ها امروز مشترک آب و برق وزارت نیرو هستند. به همین دلیل ما باید از بستر پوشش بیمه‌ای استفاده کنیم. تاسیسات، پرسنل و حمل‌ونقل باید تحت نظر بیمه هدفمند باشند تا هم بیشترین بهره را ببریم و هم بیشترین خدمت را ارائه کنیم. این مسیر را با بهره‌گیری از علوم و دانش روز و خط‌مشی که به ما ابلاغ شده است، پیش خواهیم برد.
فکر می‌کنید در حال حاضر مهم‌ترین چالش فعالان بخش خصوصی به‌خصوص در حوزه تجهیزات صنعت برق که با آن درگیر هستند چه چیزهایی است؟
بسیاری از مشکلات فعالان بخش خصوصی شناسایی شده است. آنها مشکلات بانکی، گمرکی، تحریم‌ها و مشکلات انتقال پول را دارند. بسیاری از کالاهای صنعت آب و برق، مواد اولیه‌شان وارداتی است. عمده‌ترین بخش مشکلات در این حوزه بحث تحریم‌ها و محدودیت‌های ایجاد شده است. بحث دیگر بحث نقدینگی است که به‌واسطه تحریم‌ها، شرکت‌ها را دچار مشکل کرده است. به‌علاوه اینکه بحث قاچاق یکسری کالاها در میان است که برخی از شرکت‌هایی که رسمی و قانونمند در حال فعالیت هستند دچار مشکل می‌شوند. عمده این مسائل، بحث‌های بیمه‌ای و مالیات است. یکی از راه‌هایی که می‌تواند برخی مشکلات را از سر راه فعالان بخش خصوصی بردارد، بحث خرید تضمینی از آنهاست. یعنی آنها بدانند بازار چقدر نیاز دارد و چه زمان پولشان را دریافت می‌کنند تا بتوانند برای آینده کسب‌وکار خود برنامه‌ریزی کنند.
اگر ساتکاب به یک سازمان توسعه‌ای تبدیل شود، به نظر شما این اتفاق چه مزایایی به همراه خواهد داشت؟
همه کشورهای توسعه‌یافته امروز، از بحث‌های یک سازمان‌های توسعه‌ای استفاده کردند. در این ظرفیت یا یک بخش خصوصی قوی یا یک بخش دولتی وارد شده است. در کشور ما در وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صمت سابقه تاسیس این سازمان‌های توسعه‌ای وجود دارد. این سازمان‌ها آمده‌اند شرکت‌هایی را که توان ندارند، اما دانش و علم دارند و یک ایده را به سطح تجاری شدن رسانده‌اند و می‌خواهند محصول خود را وارد بازار کنند اما توان آن را ندارند حمایت کنند. در حال حاضر برخی سازمان‌های توسعه‌ای کشور این ماموریت را دارند. در وزارت نیرو چون بازاری برای یکسری محصولات است، نیاز است از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت شود. وزارت نیرو چندی پیش به دولت پیشنهاد داد که ساتکاب به‌عنوان یک سازمان توسعه‌ای انتخاب شود. اما تبدیل این شرکت به یک سازمان توسعه‌ای چه آورده‌ای به همراه خواهد داشت؟ در صورت تصویب این طرح، یکی از وظایف آن حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و به‌طور کلی افرادی است که می‌خواهند فعالیت‌های برق و آب را توسعه دهند. در اصل ۴۴ قانون اساسی یک ظرفیت قانونی گنجانده شده است که بر اساس آن سازمان‌های توسعه‌ای می‌توانند برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تا ۴۹ درصد سهام آنها را از شرکت‌های مذکور خریداری کنند تا پول به آنها تزریق کنند، اما مدیریت شرکت بر عهده صاحب آن باشد. این موضوع تا سه سال ادامه خواهد داشت و بعد از این بازه زمانی این شرکت‌ها می‌توانند سرمایه ساتکاب را برگردانند تا سهام خود را پس بگیرند. در واقع این کار به‌نوعی حمایت هدفمند از بخش صنعت یا شرکتی است. اگر ساتکاب به سازمان توسعه‌ای تبدیل شود، می‌توان با ظرفیت بسیار قدرتمندی در جهت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان صنعت برق و آب گام برداشت.
