کارنامه دو ساله شورای شهر تهران بررسی شد
تاریک و روشن پارلمان پنجم
حالا پس از گذشت دو سال از عمر چهار ساله مدیریت شهری، بررسی کارنامه عملکردی آنها حاوی نکات جالبی است که می‌تواند به نوعی چراغ راه آینده باشد. در این مدت، شورای شهر تهران در دوره پنجم با برگزاری حدود ۱۶۰ جلسه رسمی در صحن علنی و تصویب بیش از ۲۷۰ مصوبه، دو سال ابتدایی عمر خود را به پایان رساند. بررسی جزئیات کارنامه دو ساله پارلمان محلی پایتخت در دوره پنجم نشان می‌دهد: از نیمه سال ۹۶ تا نیمه سال ۹۸، اعضای شورای شهر توانسته‌اند پنج مطالبه مهم شهروندان از مدیریت شهری را پیگیری کنند، اما در این میان به دلیل وجود برخی آسیب‌های وارد به پیکره شهرداری و شورای شهر از جمله تغییرات پی‌در پی مدیران ارشد شهرداری، پیگیری و عمل به دو وظیفه کلیدی شامل «سیاست‌گذاری امور ضروری شهر» و «نظارت بر حسن اجرای مصوبات» مطابق با انتظارات پیش نرفته است. یکی از مهم‌ترین نکات در بررسی مجموعه دستورالعمل‌های مصوب شده طی دو سال گذشته از سوی شورای شهر آن است که تعداد مصوبات کارآمد شورای شهر در زمینه پاسخ‌دهی مناسب به مشکلات و مطالبات فوری شهروندان تهرانی انگشت‌شمار و معدود بوده است.
با این حال شورای شهر تلاش کرده تا در مسیر وعده‌های داده شده به شهروندان گام بردارد. یکی از این مطالبات، عملی کردن شعار شفافیت و ایجاد مسیر دسترسی آزاد برای تمامی شهروندان به اطلاعات حوزه‌های مختلف شهر است. این شعار از دو طریق « برگزاری تمامی جلسات به شکل علنی و در حضور رسانه‌ها» و «راه‌اندازی سامانه شفاف» برای انتشار اطلاعات مهم حوزه‌های مختلف شهر است. برخلاف دوره‌های گذشته، تمامی جلسات شورای شهر با حضور رسانه‌ها و به صورت آنلاین برای تمامی شهروندان قابل رصد است. در عین حال بخش مهمی از اطلاعات حوزه‌های مختلف مدیریت شامل قراردادهای منعقد شده، سفرهای مدیران شهری، اطلاعات شهرسازی، اطلاعات مدیران شهرداری و ...در سامانه شفاف منتشر شده تا امکان رصد، پایش و ردیابی تصمیمات مهم مدیریت شهری برای کارشناسان و شهروندان وجود داشته باشد. ارائه جزئیات آرا مثت و منفی اعضای شورای شهر تهران دومین گام در مسیر ایجاد شفافیت در مجموعه مدیریت شهری بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد: ارائه جزئیات آرا مثبت یا منفی اعضای شورای شهر تهران در معرض اصحاب رسانه، گام بزرگی است که شورای شهر توانسته پیش از سایر نهادهای تقنینی در کشور همچون مجلس آن را علنی کند و جز در مواردی که قانون صراحت دارد، رای نمایندگان شورای شهر قابل رویت است. مطالبه دیگر شهروندان تهران از شورای پنجم، صیانت از فضای سبز و باغات تهران و جلوگیری از بلعیده شدن این میراث طبیعی به وسیله ساخت مجتمع‌های تجاری و مسکونی بود. شورای شهر تهران طی دو سال گذشته از عمر خود، ابتدا با لغو مصوبه موسوم به برج‌باغ مسیر تخریب اراضی باغی و صدور مجوز برای ساخت برج‌های بیش از ۹ طبقه را مسدود کرد. پس از آن با ارائه طرحی جایگزین تحت عنوان «خانه- باغ» تلاش کرد یک معادله برد-برد را پیش‌روی مالکان اراضی باغی برای حفظ باغات از یک سو و از تامین منافع اقتصادی آنها از سوی دیگر بگذارد. این طرح که هم-اکنون به تائید و تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری کشور به عنوان نهاد بالادستی رسیده، گام بزرگی برای حفظ اراضی باغی شهر تهران است.
مبارزه با رانت و حفظ حقوق بیت‌المال، انتظار دیگری بود که شهروندان تهرانی از لیست امید داشتند و در این مسیر علاوه بر پیگیری پرونده‌های پیشین در جهت احقاق حقوق شهرداری تهران، شورای پنجم با مصوبه واگذاری هر نوع دارایی ملکی شهرداری به صورت ترجیحی شامل بهره‌برداری یا تملک را منوط به تصویب در صحن شورا کرد و به این ترتیب، مسیر بخشی از تولید رانت در مدیریت شهری مسدود شد. کاهش هزینه‌های اداره شهر متناسب با منفعت عموم شهروندان، دیگر مطالبه شهروندان از مدیریت شهری در دوره جدید بود. رویکرد انقباضی مدیریت شهری نسبت به رشد بی‌رویه هزینه‌های اداره شهر و پرسنل شهرداری، یکی دیگر از راهبردهای شورای پنجم بود و بودجه شهرداری تهران با وجود تورم مجموعا ۷۰ درصدی در دو سال اخیر در سطح ۱۸ هزار میلیارد تومان نگه داشته شد. این تصمیم اگرچه منجر به برخی نارضایتی‌های داخلی در مجموعه شهرداری شد، اما با توجه به شرایط اقتصادی کشور، رکود بخش ساخت وساز و تنگنای مالی شهرداری، راهی گریز ناپذیر و ضروری است و از نگاه برخی کارشناسان شهری توانست طی دو سال گذشته تعادل میان حوزه‌های درآمد و هزینه را برقرار کرده و بخشی از بدهی انباشته دوران گذشته را نیز تسویه کند.
علاوه بر پیگیری این مطالبات، شورای شهر پنجم طی دو سال گذشته پیگیری مسائل حوزه‌های مختلف شامل شهرسازی و معماری، خدمات شهری، عمران و حمل و نقل، برنامه و بودجه، فرهنگی و اجتماعی و همین‌طور حقوقی را در دستور کار داشته است. در حوزه شهرسازی و معماری، با وجود آنکه اقدامات کمیسیون جهت جلوگیری از شهرفروشی و پایبندی به طرح تفصیلی و لغو مصوبه برج باغ‌ها، پیگیری ایمن‌سازی گودها، تشکیل حساب کاربری شهرسازی برای شهروندان، صیانت از اراضی مزروعی و سبز شهر، دستاوردهای مثبتی تلقی می‌شود، اما تحقق اهداف برنامه در نوسازی بافت‌های فرسوده نیازمند پیگیری و حمایت بیشتری از سوی شورا است. در حوزه خدمات شهری، اگرچه در صیانت از باغ‌ها و فضای سبز، بهبود وضعیت سلامت شهری و رفع برخی معضلات همچون سفید بالک‌ها، ایجاد سامانه پسماند و فضای سبز و نظارت بر وضعیت پیمانکاران خدمات شهری شورای پنجم توفیق قابل توجهی است، اما نظارت بر نظافت شهر و بهبود در پسماند نیازمند توجه بیشتر این کمیسیون است.
در حوزه عمران و حمل و نقل، زیرساخت‌های مناسبی در مترو به بهره‌برداری رسیده و بخشی از پروژه‌های نیمه تمام عمرانی تکمیل شد. در ترافیک و آلودگی هوای ناشی از آن بهبود ایجاد شد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد نیاز به تسریع تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی در مترو، اتوبوس‌رانی و تامین مالی تجهیز و تکمیل مترو و شتاب در اتمام پروژه‌های عمرانی وجود دارد. در عین حال، در حوزه برنامه و بودجه نیز ارائه گزارش تفریغ سال ۹۳ و تدوین برنامه سوم توسعه شهر تهران، افزایش نیافتن نیروی انسانی و کاهش سه هزار نفری کارمندان شهرداری، تدوین و ارائه منظم بودجه قابل فهم برای عموم شهروندان و گزارش‌های مالی به شورا و شهروندان از دستاوردهای مثبت تلقی می‌شود. در این حوزه نیز بروزرسانی گزارش‌های تفریغ پایدار و جذب سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عمرانی و توسعه زیرساخت‌ها ضروری است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. در حوزه فرهنگی-اجتماعی، سیاست‌های شورای پنجم جهت ایجاد تحول در برنامه‌های کلیشه‌ای، مناسبتی و موازی‌کاری فرهنگی تا حدی اجرایی شده است، اما در حوزه آسیب‌های اجتماعی با وجود تلاش‌های انجام شده در توسعه و تقویت گرمخانه‌ها و همچنین در موضوع استفاده از زیرساخت‌های شهری نیازمند بهبود عملکرد و نظارت موثرتر کمیسیون فرهنگی است.
در حوزه حقوقی و نظارت نیز دستاوردهای مثبتی در زمینه حذف زمینه‌های رانت‌ساز استفاده از املاک و امکانات شهرداری، ایجاد سامانه طرح‌ها و لوایح در جهت دسترسی شهروندان به قوانین و مصوبات شورا و همچنین حمایت از حقوق شهروندی مشاهده می‌شود، اما پیگیری پرونده‌های حقوقی شهرداری تهران و افزایش کارایی سیستم نظارتی شورا از دیگر موارد موردنیاز برای پیگیری است. علاوه بر این حوزه‌ها، یکی از مهم‌ترین محورهای عملکردی اعضای شورای شهر در این دوره ارتباط مستمر و مستقیم با اعضای کابینه دولت و حضور تعدادی از این دولتمردان در صحن علنی شورا برای بررسی مشکلات حوزه‌های مختلف و ایجاد تعامل و ارتباط دوطرفه برای رفع مشکلات است. با وجود آنکه کارنامه عملکرد شورای شهر پنجم حاوی این نکات مثبت است، اما از نگاه برخی از منتقدین، این کارنامه در دو سال گذشته، خالی از اشکال نیست.
به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین آسیب‌های مدیریت شهری در این دوره، بی‌ثباتی و تغییرات مکرر در سال نخست استقرار تیم جدید مدیریت شهری بود که منجر به انتخاب سه شهردار و دو سرپرست از سوی شورای پنجم شد. این انتخاب‌ها به طور طبیعی، موجب تلاطم و تغییر در مدیریت‌های بدنه شهرداری تهران نیز شد و تا حدودی منجر به کاهش روند کاری و پیشبرد اهداف مدیریت شهری شد. از این رو، شورای شهر پنجم بنا دارد در نیمه دوم عمر کاری، تمامی توجه و تمرکز خود را بر پیگیری اولویت‌های اصلی شهر و مطالبات شهروندان قرار دهد تا بتواند تا حدودی آسیب‌های وارده به روند کاری در نیمه ابتدایی عمر خود جبران کند.
کارشناسان شهری معتقدند برای سرعت‌بخشی به تحقق مطالبات مهم شهروندان از مدیریت شهری پایتخت لازم است محور کاری اعضای شورای شهر تهران در چند حوزه تغییر کند. از دیدگاه این کارشناسان، یکی از عواملی که منجر به تعویق بررسی دستور جلسات مهم در صحن علنی شورای شهر طی دو سال گذشته شده، گذران بخش عمده وقت جلسات به بررسی موضوعات ابتدایی بوده است. از ابتدای دوره پنجم شورای شهر، اعضا جهت ایجاد شفافیت در عملکرد خود و تحقق شعار شهرداری شیشه‌ای، انتخاب نماینده برای حوزه‌های مختلف کاری را در صحن علنی برگزار کرده است. همین موضوع سبب شده تا بخش عمده وقت جلسات علنی که می‌توانست به بررسی دستور جلسات مهم اختصاص پیدا کند، به انتخاب نمایندگان شورا در سازمان‌ها و کمیسیون‌های مختلف یا بررسی پرونده‌های پلاک ثبتی مختلف برای تشخیص باغ یا غیرباغ بودن آنها، گذشته است. در نتیجه از مجموع وقت دو ساعته هر جلسه علنی شورا، زمان کمی به بررسی طرح‌ها و لوایح مهم گذرانده شد.
کارشناسان شهری عنوان می‌کنند یکی از مواردی که موجب می‌شود روند بررسی دستور جلسات مهم تسریع شود، اختصاص زمان طلایی جلسات علنی به موضوعات مهم است. در عین حال، بررسی روند کاری نیمه ابتدایی عمر شورای پنجم حاکی از آن است که در برخی اوقات، شورای شهر در بررسی طرح‌ها یا لوایح مهم تعلل داشته است. این در حالی است که مطابق با نظرسنجی‌های انجام شده، توجه به طرح‌ها یا لوایح به لحاظ چالش‌هایی که شهر تهران با آن روبه‌رو است جزو اولویت‌های مهم کاری مدیریت شهری محسوب می‌شود. لایحه واکنش اضطراری که می‌تواند تاب‌آوری شهر تهران در زمان بروز حوادث غیرمترقبه را افزایش دهد یا لایحه آب‌رسانی اضطراری از جمله موضوعات مهمی است که روند بررسی آنها طی دو سال گذشته با کندی همراه بوده است.
نکته دیگر آنکه، کارشناسان شهری معتقدند اختصاص زمان بررسی بیشتر طرح‌ها و لوایح توسط کارشناسان و خبرگان حوزه‌های تخصصی موجب می‌شود مصوبات شورای شهر در موضوعات مهم پختگی بیشتری داشته باشد. این در حالی است که در سال‌های اخیر دستور جلسات مهمی همچون بررسی لایحه بودجه سالانه یا طرح ترافیک عمدتا در دقیقه نود انجام شده است. در مجموع با وجود اعمال تغیرات اساسی در دستور کاری شورای شهر طی دوره جدید مدیریت شهری، به نظر می‌رسد اعمال این اصلاحات پیشنهادی نیز می‌تواند بر دست‌یابی به نتایج بهتر در دو سال باقی مانده کمک‌کننده باشد.
