باغکشی و آلودگی هوا مهار شد؟
نجات «زمین» و «هوا»
***
مطابق با نتایج نظرسنجی‌های انجام شده از شهروندان تهرانی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پایتخت، آلودگی و پایین بودن کیفیت هوا است. از این رو مدیریت شهری تهران در دوره جدید به شهروندان وعده داده تا در جهت کاهش آلودگی هوا تلاش کند. آیا طی دو سال گذشته، برای تحقق این هدف اقداماتی از سوی مدیریت شهری انجام شده است؟ آیا مطابق با آمار وضعیت آلودگی (غلظت ذرات آلاینده) نسبت به دو سال گذشته بهبود پیدا کرده است؟
بهترین معیار برای سنجش کیفیت هوا، استناد به گزارش‌های دوره‌ای ارائه شده از سوی شرکت کنترل کیفیت هوا است. این شرکت، تقریبا به صورت هر سه ماه یک بار، میزان آلودگی هوا را پایش و گزارش‌هایی را به صورت عمومی منتشر می‌کند. بنابراین این گزارش معیار مناسبی برای سنجش این موضوع است که می‌تواند به خوبی از طریق دیده‌بان‌های شهری و ناظران مورد بررسی و قضاوت قرار گیرد. اما آنچه مسلم است بررسی این آمار نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۷ تعداد روزهای آلوده تهران برای افراد حساس نسبت به از سال ۱۳۹۶ کمتر بوده و تعطیلی مدارس بابت آلودگی هوا نداشتیم. هرچند که شرایط جوی نیز در این موضوع قطعا بی‌تاثیر نیست، اما مطابق با نظر کارشناسان، مجموع اقدامات شهرداری شامل اجرای طرح جدید ترافیک و سخت‌گیری در معاینه‌فنی خودروها تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا داشته است.
اما وضعیت در پاییز سال جاری قدری متفاوت از سال گذشته بوده است.
در مورد آلودگی هوا در فصل پاییز سال جاری، نیز آنطور که معاونت حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران اعلام کرده ۱۰ روز وضعیت پایداری هوا داشته و در محدوده سرزمینی تهران وزش باد نداشتیم و به همین دلیل پس از ۱۰ روز افزایش غلظت آلاینده‌های هوا بیشتر از حد استاندارد شد.این یعنی تاب آوری شهر تهران در این حوزه بالا رفته است که نشات گرفته از طرح ترافیک، معاینه فنی و بررسی کاتالیست‌های تاکسی‌ها است. همه شهرهای محدوده اطراف تهران وضعیت آلوده‌ای داشتند و شهر تهران پس از ۱۰ روز به این آلودگی رسیده و می‌توانیم بگوییم تاب‌آوری شهر تهران در این زمینه بالا رفته است.
چه پارامتر‌هایی در کاهش یا افزایش آلودگی هوا موثر است؟
مطابق با گزارشی که در جلسه مشترک کمیسیون محیط‌زیست و حمل و نقل شورای شهر از سوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس ارائه شد، در آلودگی هوا پارامترهای مختلفی دخیل هستند که کاهش یا افزایش آنها به طور ۱۰۰ درصدی در حدود مسوولیت‌ها و اختیارات شهرداری تهران نیست. به عنوان مثال بخش زیادی از آلودگی هوای پایتخت ناشی از تردد خودروهای شخصی و سوخت مورد استفاده توسط آنها است اما مدیریت شهری در افزایش کیفیت خودروها یا کیفیت بنزین مسوولیتی ندارد. یا مطابق با آخرین بررسی‌های انجام شده حدود ۳۰ تا ۳۲ درصد از موضوع آلودگی هوای شهر تهران ناشی از موتورخانه‌های ساختمان‌های شهر تهران است که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است این در حالی است که مطابق با نظر کارشناسان بخشی از آلودگی منتشر شده ناشی از این حوزه قابل پیشگیری است.
نقش دولت و مردم در بهبود وضعیت کیفیت هوا چیست؟
بخش مهم مسوولیت‌های مدیریت شهری برای کاهش آلودگی هوا، در حوزه توسعه حمل و نقل عمومی است که البته دولت نیز سهمی برابر با مدیریت شهری در این حوزه دارد. از این رو برای اقدام موثر در این حوزه، اولین گام همزبانی دولت، مدیریت شهری و شهروندان است.
بهبود کیفیت هوا یکی از مسائل اساسی هر شهر است. تقسیمات زمینی که در بین شهرها وجود دارد در هوا نیست و اگر شهر تهران را به لحاظ آلایندگی فوق‌العاده اصلاح کنیم، ولی این اصلاحات در شهرهای اطراف انجام نشود باز هم تحت تاثیر هم قرار می‌گیرند؛ در نتیجه باید کل پهنه استان تهران و کل محدوده اطراف شهر تهران را در نظر گرفت و قوانینی سخت که همگان به آن اعتقاد داشته باشند در یک بازه مشخص اجرا شود تا به نتیجه برسیم. در گام دوم، باید وزن هر یک از پارامترهای دخیل در آلودگی هوا به طور دقیق مشخص شود تا براساس سهم‌های مشخص شده، دستگاه‌های مسوول در حوزه کاهش آلودگی هوا به طور موثر اقدام کنند. به عنوان مثال حوزه نوسازی اتوبوس و تاکسی و حوزه توسعه مترو نیازمند همکاری و ورود دولت برای انجام تعهدات قانونی است. توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، منجر به کاهش استفاده شهروندان از خودروهای شخصی می‌شود. برای این موضوع نیز علاوه بر فرهنگ‌سازی، توسعه حمل و نقل عمومی باید در اولویت قرار گیرد.
چرا هر زمان صحبت از محیط زیست می‌شود، بحث‌ها به کیفیت هوا محدود می‌شود؟ وضعیت آب شرب، پسماندها و سایر پارامترهای زیست محیطی در شهر تهران چگونه است؟
شهرداری تهران درباره همه آلودگی‌ها مرجع پاسخگویی نیست زیرا مسوولیت کامل ندارد، اما اینکه چرا فقط در بحث محیط زیست همه بحث‌ها به کیفیت هوا تمایل دارد شاید به این دلیل است که بیشتر از هر مساله دیگری انسان‌ها با آن رابطه تنگانگ و نزدیک دارند.
قطعا آب شرب، پسماند و سایر مباحث محیط زیستی مهم هستند و در قالب سند SOE « کارنامه محیط زیستی شهر تهران» که یکبار برای شهر تهران تنظیم شده در کمیسیون سلامت محیط زیست خدمات شهری در حال پیگیری است تا به روز رسانی شده و در اختیار همگان قرار بگیرد. همه موظف هستند مسوولیت‌های خود درباب موارد ذکر شده در این سند را به سرانجام برسانند.
در حوزه کیفیت و وضعیت آب شرب در شهر تهران نیز این موضوع قابل توجه است که مطابق با آخرین بررسی‌های صورت گرفته، مشکل خاصی در کیفیت آب تهران وجود ندارد. در حوزه پسماند هم تدوین طرح جامع مدیریت پسماند در دستور کار مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران که این فرآیند نیز تا بازه زمانی مشخص اصلاح شود.
چرا شهرداری نمی‌خواهد یا قادر نیست از اراضی سبز تحت مالکیت بخش خصوصی –باغات- در برابر تغییر کاربری و ساخت و ساز مراقبت و محافظت کند؟
تصاویر هوایی سال ۱۳۳۵ حدود ۵ هزار هکتار باغ و اراضی مشجر را در تهران نشان می‌دهد، اما طی این سالها و سیاست‌های مدیران مختلف شهری نتیجه این شده که وسعت باغات و اراضی مشجر به یک دوم کاهش یافته است. در حال حاضر مساحت باغات و اراضی مشجر تهران به حدود دو هزار و ۴۹۱ هکتار رسیده است. اطلاعات به دست آمده حاکی از آن است که بیشترین تمرکز املاک مشجر و باغات در مناطق ۱ تا ۵ و ۲۱ و کمترین آنها هم در ۶ ، ۹ ، ۱۰ ، ۱۱، ۱۳ ، ۱۶، ۱۷ و ۱۹ است. ۵۶ درصد اراضی باغی برای مالکان خصوصی، ۴ درصد مالکیت دولتی و عمومی و تقریبا ۳۹ درصد هم مالکیت نامشخص دارند که باید تعیین تکلیف شوند. علت نامشخص بودن وضعیت مالکیت باغات در حدود ۴۰ درصد این است که این باغات متعلق به مراکز خاص حکومتی، سفارتخانه‌ها یا حتی خصوصی هستند که ممنوعیت ورود برای مدیریت شهری در آنها وجود دارد برای اینکه بتوانیم شناسنامه باغات را در شهر کامل کنیم با دستگاه قضایی هماهنگ کرده‌ایم تا در هر هفته ۲۰ تا ۳۰ حکم گرفته شود و سازمان بوستانها با همراهی مشاور و کارشناس از این باغ‌ها بازدید کنند. به جز این باغات ، حدود ۸۰۰ هکتار باغات به هم پیوسته در محدوده‌هایی همچون کن (حدود۳۹۵ هکتار)، کوهسار(۱۵۶ هکتار) ، فرحزاد(۱۴۸ هکتار)، درکه (۷۵هکتار ) و ازگل (حدود ۲۵هکتار) در تهران وجود دارد. یکی از مهم‌ترین رویکردهای مدیریت شهری پایتخت در دوره جدید، حفاظت و صیانت از باغات و اراضی مشجر است چرا که در این سالها به شدت مورد بی‌مهری بوده و تبدیل به برج‌های مسکونی و تجاری شد.
طی سال‌های گذشته چه میزان از باغات شهر تهران تخریب شدند؟
طی سال‌های ۸۷ تا ۹۷ در پلاک‌های با کاربری باغ ۴۹۳ پروانه صادر شده است که حدود ۱۲۸ هکتار از فضای باغ و فضای سبز شهر تهران را تشکیل می‌داده و اکنون کاملا نابود شده است. بیشتر این باغات در منطقه یک با ۲۶۱ فقره یعنی حدود ۵۶ هکتار، منطقه ۲۲ با ۱۳ هکتار ، منطقه ۲۱ با ۱۵ هکتار و بعد در منطقه ۵ ، ۲ ، ۴ و ۳ بوده است.
درآمدهای شهرداری طبق سند تغییر و تحول ارائه شده از محل صدور مجوز برای اراضی باغی طی ده سال ۱۱ هزار و ۹۷۴ میلیارد ریال بوده است که شاید حدود یک درصد کل درآمدها باشد. یعنی بهترین سرمایه‌های شهر را که تنفسگاه شهر و ریه‌های شهر بوده‌اند را به ثمن بخس داده‌اند و در مقابل یک هزار و ۱۹۷ میلیارد تومان درآمد در عرض ده سال داشته‌اند. البته این درآمد ثبت شده است و احتمال دارد درآمد واقعی بیشتر باشد اما حتی اگر بیشتر هم باشد بازهم در مقابل این حجم تخریب ناچیز است.
مهم‌ترین اقدامات مدیریت شهری در دوره جدید برای توقف جریان تخریب باغات شهر چه بوده است؟
در این دوره تلاش کردیم که به هر نحو جلوی تخریب را بگیریم و در اولین اقدام مصوبه برج باغ را لغو کردیم. هرچند که لغو این طرح هم ۶ ماه طول کشید و مقاومت‌هایی وجود داشت. در عین حال کمیسیون ماده هفت قانون حفظ و گسترش فضای سبزو باغات را جدی گرفتیم تا به شکل فعال با آن برخورد کنیم. این کمیسیون در سطح مناطق شهر تهران باید با حضور نماینده شورا و شهرداری و سازمان بوستانها تشکیل شود و بعد در سطح دبیرخانه در سازمان بوستانها به شکل کامل برگزار شود. ۱۲ نماینده برای ۲۲ منطقه شهر تهران انتخاب کردیم تا به شکل مستمر و دائم جلسات را برگزار کنند و در این دو سال با وجود مقاومت و سنگ‌اندازی بسیار کلیه فرایند صدرو پروانه و پایان کار را سیستمی کردیم تا هر کسی که درخواست تخریب و نوسازی و یا گواهی پایان کار دارد از کمیسیون ماده ۷ استعلام داشته باشد.
یکی دیگر از اقدامات مهم مدیریت شهری برای حفاظت از باغات، پیگیری شناسنامه باغات بود. آنچه تهیه شده بود را در طرح تفصیلی بارگذاری کردیم که هر هفته هم بر تعداد آن افزوده می شود. در عین حال جریمه‌ای هم برای قطع و از دست رفتن درختانی که به دلایل مختلف در سطح شهر تهران خشک یا قطع می شوند قرار دادیم، چراکه قطع این درختان ارزش اکولوژیک شهر را کم می‌کند. در ادامه هم عوارض حفظ و گسترش فضای سبز که از سال ۹۳ تغییر نداشت را به روز کردیم و شهرداری مکلف شد که ارزش اکولوژیک درختان را بررسی کند و خودمان هم مطالعه تطبیقی را تهیه کردیم.
عوارض مربوط به درختان چگونه و مطابق با چه اصولی دریافت می‌شود؟
این عوارض هم بسته به محل درخت و اتفاقی که برای آن رخ داده در نظر می‌گیرند. مسوولیت درختان در معابر عمومی و خیابان‌ها با پیمانکار فضای سبز است. البته به طور طبیعی هم مشکلاتی برای درختان پیش می‌آید، اما باز هم پیمانکار مسوول نگهداری است و اگر هم درخت در ملک خصوصی باشد مالک مسوولیت دارد. اگر بر اثر ساخت و ساز خشک شده باشد سه برابر جریمه می‌شوند و اگر در اثر بی توجهی و سهل انگاری و عدم آب کافی باشد شرایط فرق دارد، اما در نهایت باز هم جریمه دارد.
نظر شورا این است که جریمه درختان به گونه‌ای باشد که افرادی که به سمت تخریب و ساخت و ساز می‌روند برایشان قطع درختان صرفه نداشته باشد. شهرداری باید برای باغات بزرگ و درختان معابر عمومی دخالت مستقیم کند؛ مگر شهرداری برای درختان پارک‌ها به طور رایگان خدمات نمی‌دهد بنابراین همین کار را می‌توانند برای باغات بدون حمایت که امکان نگهداری ندارند انجام دهند و وارد عمل شود. در عین حال واقعیت این است که نگاه شورا اصلا درآمدی نیست.
درآمد مدیریت شهری از محل عوارض اخذ شده از قطع درختان طی سال گذشته چه میزان بود؟
درآمد شهرداری از محل جریمه قطع و خشک شدن درختان در سال ۹۷ حدود ۱۰۷ میلیارد تومان بود. در سال ۹۶ برای سال ۹۷ پیشنهاد دادیم که کل این درآمد صرف تملک باغات شود که شورا با ۵۰ درصد آن موافقت کرد، اما بنا شد از سال جاری کل جرایم را برای خرید باغات اختصاص دهیم.
مبلغ این جریمه در سال جاری به ۱۵۰ میلیارد تومان می‌رسد که مستقیم به حساب سازمان بوستانها می‌رود و آنها موظف هستند که برای پنج منطقه ۷ ، ۹، ۱۰ ، ۱۱ ، ۱۷ با اولویت اول باغاتی را تملک کنند. در عین حال تفاهمی را با سازمان نوسازی داریم تا در بافت‌های فرسوده هم برای سرانه فضای سبز از همین محل تامین منابع شود. در برخی از مناطق باغ‌های خوبی داریم که تملک می‌شوند. در مورد تعداد این باغات و مبلغ مورد نیاز برای آن در حال حاضر پیش‌بینی نداریم و قرار است با شهرداری های مناطق ظرفیتهای را محاسبه کنیم و به هر حال می‌توان با این ارقام تعدادی از باغات را نجات دهیم. البته محل منابع ما برای سال جاری ۲۲۷ میلیارد است که به جز ۱۵۰ میلیارد تومان جریمه درختان، از محل منابع توسعه سرانه فضای سبز و یا کار در بافت فرسوده است که با همه این مبلغ می توان برنامه‌ریزی کرد.
سازمان‌ها و نهادهایی دولتی و امنیتی باغات و اراضی مشجر بزرگی را در اختیار دارند که باید با آنها به توافق برسیم و در مورد املاک تهاتر و توافق کنیم. البته ما پیشنهاد دیگری هم در قالب نامه ای به مقام معظم رهبری در حال تهیه داریم تا ضمن ارائه گزارشی به ایشان بخواهیم که در مورد بسیاری از این املاک که اموال مردم است دستوراتی دهند تا به جای واگذاری به بخش خصوصی و تبدیل شدن به برج، برای مردم باقی بمانند. نمونه این ورود و دستورات مقام معظم رهبری را در مورد بوستان ولایت و بوستان یاس فاطمی قبلا داشته‌ایم و باز هم این فضاهای سبز می‌توانند به شهرداری منتقل شوند تا بتوانیم آنها را به باغ‌هایی عمومی کنیم.
املاک این نهادها را شناسایی و ارزش آنها را محاسبه کرده و به آنها اعلام کرده‌ایم که اجازه ساخت در این باغات را نمی دهیم، پس بهتر است بیایند روی این موارد توافق کنیم. تا به حال هم روی دو پلاک توافقاتی را داشته ایم. در نهایت هم این نهادها ضرری نمی‌کنند، ولی به نظر مدیریت شهری با این روند این باغات تبدیل به برج و املاک دیگر نمی‌شوند و برای مردم و شهر باقی می‌مانند.
هر قانونی اگر خوب عمل نشود تبدیل به ضد خودش می شود. در مورد مصوبه برج - باغ هم هدف صیانت از باغات بود، اما در پروسه‌ای چند ساله رویکردها تغییر کرد و عامل عدم نظارت شورا و دستگاه های نظارتی و عدم اقدام موثر آن قانون محملی برای تخلفات عمده می‌شود. در گزارشی که ما داریم که قرار بوده سطح اشغال ۳۰ درصد باشد، اما تا بیش از ۴۵ درصد سطح اشغال داده‌اند یا قرار بوده ۹ طبقه مجوز بدهند اما بسیار بیشتر از این عدد را فروخته‌اند یا بیش از ۳ طبقه برای زیرزمین و گودبرداری اختصاص داده‌اند. در همان تقسیم بندی ۳۰ به ۷۰ هم توافقاتی غیر قانونی داشته‌اند، مثلا ابتدا روی همین درصد توافق کرده‌اند، اما بعد همان ۷۰ درصد را دوباره می فروخته به مالک و مالک در عرصه ۱۰۰ درصدی بارگذاری می‌کرده است.
اگر همان زمان در شورای چهارم که برخی از اعضا تلاش کردند این مصوبه متوقف شود یا تغییر کند این اتفاق رخ می‌داد بخش زیادی از باغات نجات می‌یافتند و حتما شرایط تهران خیلی فرق داشت، اما نه تنها جلو آن را نگرفته‌اند بلکه بیشترین تعداد پروانه در فاصله سال‌های ۹۲ تا ۹۶ صادر شده است ؛ به نحوی که در این سالها به ترتیب ۶۶، ۱۰۸ ، ۹۳ ، ۸۵ پروانه در هر سال برای باغات بزرگ صادر شده است که به ترتیب ۱۹، ۲۵ ، ۲۱ و ۱۰ هکتار بوده اند و بخش زیادی از آن ۱۲۸ هکتار از دست رفته باغات تهران برای همین دوره بوده است.
مطمئن هستیم که همه دستگاه ها تخلف را می بینند و نمی شود از تخلفات بزرگ در سطح شهر اطلاع نداشته باشند. معمولا تمام شرکت‌ها و ماموران زیرمجموعه شهری در جریان اقدامات در شهر هستند و هر روز کنترل دارند و نمی‌شود که اطلاع نداشته باشند و اگر نمی پردازند این تخلف خودشان است و باید مورد مواخذه قرار گیرند.
در حال حاضر نیز بارگذاری در باغات طبق ضوابط گذشته نیست و شورای شهر تهران مصوبه برج باغ را لغو کرد و مصوبه جدیدی را به تصویب رساند و در مرجع رسیدگی به قوانین شهری یعنی در شورای عالی شهرسازی و معماری مورد تصویب قرار گرفت. در مصوبه گذشته اجازه ساخت بین ۹ تا یازده طبقه در سطح اشغال ۳۰ تا ۴۰ درصد یا بیشتر داشتند که این رقم کاهش پیدا کرده وهم اکنون سطح اشغال ۱۵ درصد و نهایتا در سه طبقه است. مشخصا می‌توانیم بگوییم اقدامات بسیار موثری در راستای حفظ محیط زیست شهر تهران و جلوگیری از ساخت و ساز در باغات شهر اتفاق افتاده است.
