چشم‌انداز
آنلاین‌تر، بهتر
چشم‌انداز صنایع در سایه کرونا به کدامسو خواهد رفت؟
اما بعد از کرونا، چیزهای زیادی هرگز مثل قبل نخواهند شد. آینده صنایع جهان در حال دگرگونی است. چه صنایع کوچک‌مقیاس و چه صنایع بزرگ‌مقیاس تحت تاثیر تحولات تکنولوژیک قرار داشته‌اند اما پاندمی کرونا این اثر را بیشتر کرد. در واقع آنچه آینده صنایع را متحول کرده و در آینده نیز بیشتر از این متحول خواهد کرد، تکنولوژی است. تا پیش از این نیز پیش‌بینی می‌شد شرکت‌هایی که در صنایع کوچک‌مقیاس فعالیت می‌کنند، درست مانند شرکت‌هایی که در صنایع بزرگ‌مقیاس مشغول به کار هستند دیگر بدون استفاده از تکنولوژی به‌روز دنیا قدرت رقابت و بقا نخواهند داشت. زیرا تکنولوژی‌هایی همچون هوش مصنوعی و هواپیماهای بدون سرنشین و بسیاری موارد دیگر آنقدر هزینه‌های تولید و ارائه خدمات را کاهش داده است که اگر بنگاهی بخواهد بدون توجه به این تکنولوژی‌ها به فعالیت خود ادامه دهد، بدون شک در آینده‌ای نه‌چندان دور محکوم به نابودی خواهد بود. پاندمی کرونا باعث شد که این پیش‌بینی بسیار سریع‌تر به وقوع بپیوندد.
نکته دیگری که در مورد انقلاب صنعتی جدید و توسعه آن توسط پاندمی کرونا وجود دارد این است که تکنولوژی‌های پیشرفته هزینه‌های صنایع مختلف را کاهش داده است. امکاناتی که با پیشرفت اتوماتیک شدن کارها ایجاد شده است، سنسورها و گسترش فناوری ارتباطات، باعث شده است که کارایی افزایش یابد و هزینه‌ها به‌طور قابل توجهی پایین آید. برای مثال کارایی در بخش انرژی، به یک مساله استراتژیک مهم برای شرکت‌ها تبدیل شده است و پیشرفت‌های تکنولوژیک می‌تواند این کارایی را برای آنها به ارمغان آورد. اما در بعضی از صنایع، انقلاب صنعتی جدید، فراتر از آنچه تاکنون گفته شد قدم می‌گذارد. به‌طوری که در بعضی از صنایع، فقط پایه‌های صنعت به لرزه نمی‌افتد؛ بلکه دیوارهای آن فرومی‌ریزد.
ما همین حالا می‌بینیم که این اتفاق در حال رخ دادن است و پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نه‌چندان دور، این فرآیند شایع شود. میان همه بخش‌ها، این اعتقاد وجود دارد که نقطه عطفی برای آنها به وجود آمده است که بعضی می‌توانند با توجه به شرایط جدید توسعه یابند و به صنایع پیشرفته آینده تبدیل شوند، و بعضی از دور رقابت کنار خواهند رفت و محکوم به نابودی هستند. اما سوال اینجاست که اثرات این انقلاب صنعتی جدید روی صنایع کوچک‌مقیاس مختلف چست؟ آیا صنایع جدیدی در حال ظهور هستند؟ دیوارهای کدام دسته از صنایع فرو خواهد ریخت و پایه‌های کدام صنایع به لرزه خواهد افتاد؟
سرعت و اندازه موج‌های تکنولوژیک اخیر، بی‌سابقه است. انقلاب‌های صنعتی پیشین، روی تکنولوژی‌های به خصوصی تمرکز داشتند-نیروی بخار در انقلاب صنعتی اول، الکتریسیته در انقلاب صنعتی دوم و قطعات الکترونیکی و فناوری ارتباطات در انقلاب صنعتی سوم– اما امروز و در انقلاب صنعتی جدید، چندین تکنولوژی همزمان با هم و با سرعت نمایی، در حال نابود کردن همه صنایع قبلی هستند. آنچه نسبت به گذشته تفاوت ایجاد می‌کند این است که در حالی که انقلاب‌های صنعتی قبلی با پیشرفت‌های تکنولوژیک هدایت می‌شدند که در مرحله اول بر تولید متمرکز بودند، بسیاری از پیشرفت‌های اخیر بر مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان تمرکز دارند و فقط بخش تولید را متاثر نمی‌کنند. نتیجه این است که موج‌های تکنولوژیک از طریق رفتار و انتظارات مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان تقویت می‌شوند. تفاوت بزرگ دیگر این انقلاب صنعتی با انقلاب‌های صنعتی قبلی در این است که در حالی که قبلی‌ها، تقاضا را برای بسیاری از منابع تحریک می‌کردند، انقلاب اخیر در مورد کاهش وابستگی به منابع است. توسعه‌های انجام‌گرفته برای استفاده کارا از انرژی و کنترل مصرف، استفاده از سنسورها و اتوماتیک شدن بسیاری از کارها، به کاهش وابستگی به منابع کمک کرده است.
کرونا، تکنولوژی و چشم‌انداز صنایع
ویروس کرونا باعث شده که بسیاری از صنایع با سرعت بیشتری به سمت تکنولوژی‌های جدید حرکت کنند. طبق رده‌بندی CompTIA، در دنیای تکنولوژی، اینترنت اشیا (Internet of Things) یا IoT، تکنولوژی در حال ظهوری است که بزرگ‌ترین فرصت‌ها را برای ایجاد کسب‌وکارهای جدید و درآمدهای هنگفت ایجاد کرده است. بعد از آن هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یا AI قرار دارد. اینترنت نسل پنجم (۵G) سوم است. در جایگاه چهارم محاسبه بدون سرور (Serverless Computing) قرار دارد. فناوری بلاک‌چین (Blockchain) پنجمین تکنولوژی نوظهور بزرگ دنیاست. روباتیکس نیز از قافله عقب نمانده و در رده ششم قرار دارد. بیومتریکس (Biomertrics) نیز هفتمین تکنولوژی نوظهور بزرگ دنیاست. چاپ سه‌بعدی (۳D Printing) در جایگاه هشتم قرار دارد. واقعیت مجازی (Virtual Reality) یا VR و واقعیت افزوده (Augmented Reality) یا AR به عنوان یکی دیگر از درآمدزاترین و خلاقانه‌ترین تکنولوژی‌های حال حاضر دنیا در جایگاه نهم قرار دارد. پس از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده نیز نهایتاً نوبت به هواپیماهای بدون سرنشین یا پهپادها (Drones) می‌رسد که به عنوان دهمین تکنولوژی نوظهور به دنیا معرفی شده است.
همچنین هواپیماهای بدون سرنشین پتانسیل‌های زیادی در امداد و نجات، پشتیبانی و نگهداری، جمع‌آوری اطلاعات و موارد مشابه دارد.
با آغاز انقلاب صنعتی چهارم، مشاغل نوپا جای مشاغل سنتی را گرفته‌اند و بحران کرونا با سرعت بخشیدن به انقلاب صنعتی چهارم، این جایگزینی را نیز تسریع کرده است. با مراجعه به گزارش‌های مختلفی که هرسال از سوی روزنامه‌ها، سایت‌ها و موسسات دولتی و غیردولتی در مورد وضعیت اشتغال در کسب‌وکارهای سنتی و نوپا منتشر می‌شوند، باید گفت تهدید اصلی برای کسب‌وکارهای سنتی، پیشرفت تکنولوژی است. به عنوان مثال استارت‌آپ‌هایی که در حوزه پرداخت به وجود آمده‌اند، درآمد خدمات بانکی را کاهش می‌دهند. یا استارت‌آپ‌هایی که در حوزه فروش کالاها فعالیت می‌کنند، فروشندگان خرد را از میدان خارج کرده‌اند. اگر به دقت به کسب‌وکارهای نوپا و فعالیت‌های استارت‌آپ‌های اینترنتی و غیراینترنتی و همچنین روبات‌ها بنگریم، به این نتیجه خواهیم رسید که عامل اصلی در این فرآیند، پیشرفت تکنولوژی است. حتی اگر بگوییم مدیریت استراتژیک و کارآفرینی باعث شده است که کسب‌وکارهای جدید و نوپایی به وجود آیند که بتوانند جایگزین کسب‌وکارهای سنتی شوند، باز هم نمی‌توان این حقیقت را کتمان کرد که آنچه به استراتژیست‌های بخش خصوصی و کارآفرینان این اجازه را می‌دهد که به ایده خود جامه عمل بپوشانند، قطعاً تکنولوژی است.
تکنولوژی پیشرفت می‌کند، تولید به روش سنتی توجیه اقتصادی خود را از دست می‌دهد، کسب‌وکار تکنولوژیک جدید جای مشاغل قدیمی را می‌گیرد و مجدداً تکنولوژی پیشرفت می‌کند و همین چرخه ادامه می‌یابد. همچنین باید توجه داشت که اگرچه با پیشرفت تکنولوژی، کسب‌وکارهای سنتی از بین می‌روند و این موضوع باعث بیکار شدن تعداد بسیار زیادی از افراد خواهد شد؛ اما از طرف دیگر، مشاغل بسیاری نیز در بخش کسب‌وکارهای نوپا به وجود خواهند آمد و تجربه انگلستان در قرن ۱۹ نشان می‌دهد که تکنولوژی بیشتر از آنکه اشتغال‌زدا باشد، اشتغال‌زاست. مهم این است که بتوانیم فرآیند یا چرخه از بین رفتن کسب‌وکارهای سنتی توسط کسب‌وکارهای نوپا را درک کنیم و خود را برای انجام کارهای جدیدتر، با
تکنولوژی موجود، به‌روزرسانی کنیم. انقلاب تکنولوژی به کمک ماشین‌آلات جدید جایگزین انسان‌ها در تمام بخش‌های صنعت شده است. با معرفی روزافزون فناوری‌های جدید و کامپیوترهای پیچیده، نقش انسان به عنوان مهم‌ترین عامل تولید، محدود می‌شود و در نهایت با کاهش عنوان‌های شغلی، از چرخه اقتصاد حذف خواهد شد.
مثلاً بگذارید ببینیم که در حوزه کشاورزی چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است. برخی از موثرترین پیشرفت‌ها، در بخش کشاورزی اتفاق می‌افتد. ورود چشمگیر تکنولوژی در تولید محصولات غذایی، جهان را به سوی حذف کشاورزان از چرخه تولید سوق می‌دهد. این پیامدها گریبان‌گیر بیش از ۵/ ۲ میلیون انسانی است که برای بقای زندگی به زمین‌های زراعی خود وابسته هستند. انقلاب مکانیکی، بیولوژیکی و شیمیایی در کشاورزی آمریکا در صد سال اخیر، منجر به بیکار شدن میلیون‌ها کشاورز شده است. در نتیجه کشور از یک جامعه روستایی به یک جامعه شهری و صنعتی تبدیل شده است. در سال ۱۸۵۰، ۶۰ درصد از جامعه کارگر، در کشاورزی به کار گرفته شدند. امروزه، کمتر از ۵/ ۲ درصد نیروی کار به‌طور مستقیم مشغول کشاورزی هستند. این در حالی است که تکنولوژی، آمریکا را به یک تولیدکننده درجه یک در دنیا تبدیل کرده است. در سال‌های آتی تعداد زمین‌های کشاورزی با پیشرفت سازوکار کشاورزی و روباتیک به شدت کاهش پیدا می‌کند که منجر به افزایش بازده و کاهش تعداد کارگران خواهد شد. همچنین دانشمندان به کمک هوش مصنوعی روبات‌هایی را به منظور شخم‌زنی، بذرپاشی و برداشت محصول طراحی کرده‌اند.
دستکاری‌های جدید ژنتیکی که محصولات دامی و گیاهی را دستخوش تغییر می‌کنند، به‌طور قابل توجهی تولید گیاهان و جانوران را افزایش می‌دهند؛ در حالی که زندگی هزاران کشاورز را تهدید می‌کنند. برای حذف هزینه حشره‌کش‌ها و کارگرهای مورد نیاز برای کنترل کیفی محصولات، دانشمندان به‌طور مستقیم ژن‌های مقاوم در برابر آفات را در گیاهان مهندسی می‌کنند. برخی از این گیاهان تغییریافته ژنتیکی قادر هستند سم مخصوصی را برای کشتن حشرات مهاجم تولید کنند. همچنین نوعی هورمون رشد به‌طور طبیعی، تولید شیر در گاوها را تحریک می‌کند. دانشمندان اخیراً ژن‌های کلیدی محرک رشد را ایزوله کردند و پروتئین صنعتی آن را در آزمایشگاه ساختند. پروتئین رشد مهندسی‌شده سپس به گاو تزریق شد که منجر به افزایش ۱۰ تا ۲۰درصدی تولید شیر شد. اما تولید بیشتر همیشه کارساز نیست، زیرا مطالعات حاکی از آن است که تولید بی‌رویه محصولات منجر به کاهش قیمت و در نتیجه منجر به کاهش تقاضای مشتری می‌شود. در چند سال آینده با ورود شیرین‌کننده‌های آزمایشگاهی، ۱۰ میلیون کشاورز در کشورهای جهان سوم با از دست رفتن معیشت خود مواجه خواهند شد. به علاوه، دانشمندان موفق به رشد پرتقال در محیط کشت بافت شده‌اند. آنها معتقدند که در آینده‌ای نزدیک، آب پرتقال بدون نیاز به درخت پرتقال در بطری‌ها تولید خواهد شد.
در بخش صنعت و خدمات نیز همین است. امروزه، دنیای اطلاعات و ارتباطات فرآیند پیچیده ساخت را امکان‌پذیر کرده است. چشمگیرترین پیشرفت تکنولوژی در صنعت خودرو اتفاق افتاده است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در اواخر دهه آینده، شرکت‌های ژاپنی قادر خواهند بود در کمتر از هشت ساعت یک ماشین کامل را بسازند. کاهش زمان تولید به معنای کارگر کمتر در خط تولید است. یک مدیر ژاپنی اشاره می‌کند که ۱۲ میلیون ماشین سالانه توسط کمتر از ۶۰۰ هزار کارگر تولید می‌شود. تغییرات اعمال‌شده در بخش تولید منجر به از دست رفتن ۹۰ هزار شغل در صنعت خودرو می‌شود. زیرا نسل جدید روبات‌های هوشمند، به اطلاعات بیشتری تجهیز شده‌اند که دامنه فعالیت‌شان را انعطاف‌پذیرتر می‌کند که به دلیل کارایی بالا، جایگزین نیروی انسانی می‌شوند. هر روبات جایگزین، می‌تواند جایگزین چهار شغل شود و به‌طور پیوسته در طول شبانه‌روز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در حالی که کارگران صنعتی از چرخه اقتصاد خارج می‌شوند، بسیاری از اقتصاددانان امیدوارند که بخش‌های خدماتی، میلیون‌ها انسان در جست‌وجوی کار را جذب خواهد کرد. امید آنها احتمالاً محقق نخواهد شد، چراکه ماشین‌ها جایگزین انسان در بخش‌های مختلف خدماتی شده‌اند. ماشین‌های جدید قادر به انجام بسیاری از کارهای ذهنی انسان با سرعت بیشتر هستند. به عنوان مثال، بانکداری تجاری تنها بخش خدماتی است که متحمل کاهش ۳۰ تا ۴۰درصدی شغل طی هفت سال آینده خواهد شد. بسیاری از بانک‌ها از سیستم پست صوتی برای ارائه خدمات به مشتریان استفاده می‌کنند. فین‌تک‌ها از مهم‌ترین تکنولوژی‌هایی هستند که ارائه خدمات مالی را متحول کرده‌اند.
بسیاری از مشاغل، در صنایعی هستند که پیشرفت‌های تکنولوژیک، تا همین الان هم منجر به کاهش تقاضای نیروی کار برای آن صنایع شده است. اکنون انتظار می‌رود کارگرانی که در همین صنایع باقی ماندند و نحوه استفاده از ابزارهای مکانیکی را فراگرفتند، مجدداً کار خود را به ماشین‌ها و دستگاه‌های جدید و نرم‌افزارهایی بدهند که ماشین‌های قدیمی را کنترل می‌کنند. به عبارتی در گذشته انسان‌ها تولید می‌کردند، امروزه انسان‌ها ماشین‌ها را به منظور تولید کنترل و مدیریت می‌کنند و در آینده، ماشین‌های جدید، ماشین‌های قدیمی را برای تولید، کنترل و مدیریت خواهند کرد.
برای مثال افرادی که کارشان سرکشی به دستگاه‌های طبقه‌بندی نامه‌هاست، در آینده شغلشان را به دلیل وارد عرصه شدن ماشین‌های اتوماتیک جدیدی که مدیران را از استخدام افرادی برای سرکشی دستگاه‌های طبقه‌بندی نامه‌ها بی‌نیاز می‌کند، از دست خواهند داد. به علاوه، بعضی از جدیدترین کسب‌وکارهای جهان، شامل سمی‌کنداکتورها (نیمه‌رساناها) و کامپیوترها تا همین امروز هم منجر به از بین رفتن بخش‌هایی از مشاغل به خاطر پیشرفت‌های جدیدی که باعث آن هستند، شده‌اند.
مولفه‌ها و اجزای سمی‌کنداکتورهایی که امروزه در کسب‌وکارهای نوپا استفاده می‌شوند، آنقدر کوچک هستند که انسان‌ها توانایی پردازش آنها را ندارند و این کار باید از طریق ابزارهای تکنولوژیک صورت گیرد. همچنین فرآیند به‌روزرسانی نرم‌افزاهای کامپیوتری، هم در ادارات و هم در کارخانه‌ها، می‌تواند به صورت اتوماتیک یا از یک پایگاه مرکزی صورت گیرد و دیگر نیازی به تکنسین‌ها برای این کارها نخواهد بود. البته باید توجه داشت که نه‌تنها تکنولوژی منجر به از بین رفتن مشاغل سنتی و کسب‌وکارهای قدیمی می‌شود، بلکه تغییر در ترجیحات شخصی و عملکردهای تجاری نیز روی زندگی افراد تاثیرگذار است. به عنوان مثال، امروزه تعداد کمتری از مردم از ساعت‌های مچی استفاده می‌کنند و از دوربین‌هایی که نیاز به تعویض نوار فیلم دارند بهره می‌برند.
بنابراین بسیاری از افرادی که شغلشان تعمیر ساعت و دوربین‌های عکاسی و فیلمبرداری قدیمی است، به دلیل کاهش تقاضا برای مهارتی که دارند، کارشان را از دست خواهند داد. در بعضی از موارد، این صنایع اساساً در حال مردن هستند، به‌طوری که ۳۰ تا ۴۰ درصد از نیروی کارشان را در فرآیند تقابلی کسب‌وکارهای سنتی و نوپا، از دست خواهند داد.
از دست رفتن سریع فرصت‌های شغلی باعث می‌شود که زنان و مردان در سراسر دنیا نگران آینده شغلی خود باشند. این نگرانی‌ها باعث بروز ناهنجاری‌های رفتاری در جامعه می‌شود. به عنوان مثال، جوانان ناامیدی و خشم خود را در قالب رفتارهای ضداجتماعی بروز می‌دهند. کارگران میانسال، که بین گذشته موفق و آینده نامعلوم خود قرار دارند، راه گریزی از فشارهای اجتماعی ندارند. چراکه نمی‌توانند از گذار تکنولوژی عبور کنند. در اروپا، ترس ناشی از افزایش بیکاری تبدیل به ناآرامی گسترده اجتماعی شده که منجر به ظهور جنبش‌های سیاسی شده است. در ژاپن، افزایش نگرانی نرخ بیکاری، بسیاری از حزب‌های سیاسی را برای اولین‌بار مجبور کرده به‌طور جدی به مساله اشتغال بپردازند.
در جهان پیش‌رو، بسیاری از تغییرات لحظه‌ای ممکن است اتفاق بیفتد. در این شرایط، ما به سختی می‌توانیم تاثیر نهایی تغییرات بزرگ را حدس بزنیم.
