رئیس شورای ملی زعفران ایران در گفتوگو با دنیای اقتصاد بیان کرد:
راهکارهای کسب ارزشافزوده، ناجی طلای سرخ
ایران در تولید زعفران کجای دنیا قرار دارد؟
در حال حاضر ایران با تولید سالانه ۴۰۰تن از زعفران جهان توانسته این محصول را به ۶۴ کشور صادر کند.باکیفیت‌ترین زعفران تولیدی ایران در استان‌های خراسان جنوبی و رضوی در نزدیکی مرز افغانستان تولید می‌شود. طی آمارهای گمرک سه ماه اول سال جاری ۳۷ هزار و ۶۴۵ کیلوگرم زعفران به بیش از ۵۲ کشور صادرشده است. ارزش این حجم صادرات زعفران بالغ‌بر ۳۸ میلیون و ۵۷۹ هزار و ۸۱۶ دلار واصلی‌ترین مقاصد این صادرات به ترتیب هنگ‌کنگ با ۱۲ تن و ۷۳۴ کیلوگرم به ارزش ۱۴ میلیون و ۴۰۳ هزار و ۳۵۵ دلار، اسپانیا با ۹ تن و ۱۹۸ کیلوگرم و امارات متحده عربی با ۳ تن و ۴۸۵ کیلوگرم بود. از ۱۲۲ هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران در دنیا ۱۱۵ هزار هکتار آن در ایران بوده که بالای ۹۳ درصد زعفران جهان را تولید می‌کند یادآور می‌شود سال ۹۸ حدود ۵۰۰ تن زعفران در کشور تولید و به‌طورمعمول نزدیک به ۲۷۳تن آن صادر شد.
البته بخشی از زعفران ایرانی از طریق افغانستان قاچاق می‌شود که این موضوع خسارت جبران‌ناپذیری را بر پیکره این طلای سرخ وارد کرده است.
چنانچه ذکر شد عمده صادرات این محصول به کشورهایی امارات و اسپانیا است این کشورهای این محصول را به چه نحوی مصرف می‌کنند ؟
دقیقاً مساله این است که این کشورها مصرف‌کننده این محصول نیستند بلکه این محصول در این کشورها بسته‌بندی و با برندهای خاصی وارد بازارهای جهانی می‌شود در یک‌کلام می‌توان گفت سود اصلی این محصول پرارزش نصیب کشاورزان منطقه نمی‌شود بلکه سود اصلی را کشورهای خارجی می‌برند.
آمارها نشان می‌دهد باوجوداینکه اسپانیا حتی یک‌تن تولید زعفران ندارد اما حدود صد تن زعفران، به کشورهای دنیا صادر کرده است. امارات نیز حتی یک مزرعه زعفران ندارد اما جزو کشورهای عمده صادرکننده زعفران جهان به شمار می‌رود. همچنین افغانستان در سال‌های گذشته حتی یک کیلو تولید زعفران نداشت اما اکنون به‌عنوان صادرکننده و تولیدکننده این محصول محسوب می‌شود هم‌اکنون این کشور بیش از۲۰ تن تولید دارد.
برخی معتقدند ضعف بسته‌بندی در کشور باعث خام فروشی این محصول شده است دیدگاه شما در این خصوص چیست؟
بسته‌بندی یکی از چند متغیر مهم و اثرگذار بر خام فروشی است در حال حاضر این صنعت با ۷ مشکل بزرگ روبروست: نبود مدیریت صحیح، قیمت‌گذاری برای حمایت از کشاورزان ،مدیریت مکان‌های توزیع ،مدیریت ترغیب مشتری (تبلیغات)،مدیریت بسته‌بندی و ایجاد ذهنیت مناسب برای محصول ازجمله چالش‌هایی است که این صنعت با آن دست‌وپنجه می‌کند.با تمامی این اوصاف برای داشتن صادرات مطلوب باید به دنبال تبلیغات و ارائه این محصول در مکان‌های شاخص باشیم و بر اساس این اصل بازاریابی صحیح داشته باشیم این نکته را نباید فراموش کرد شاید ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است اما یکی از بدترین‌ها در بخش بازاریابی این محصول محسوب می‌شود.
چه راهکارهایی برای افزایش تولید باکیفیت باید در نظر گرفت؟
برای افزایش تولید باید نگاه جدی به مساله آموزش ،حمایت قیمتی، سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی، تکنیک‌های هسته‌ای و روش‌های جدید افزایش تولید و کشت تخصصی داشته باشیم. در گام ابتدایی یکی از مسائلی که می‌تواند کمک قابل‌توجهی به افزایش تولیدات کشاورزی و ازجمله زعفران کند، مساله آموزش است که شامل تسهیلات آموزش عمومی و تخصصی است. به‌خصوص در مورد زعفران که به نظر می‌رسد کمترین آموزش‌های عمومی و تخصصی در مورد آن صورت گرفته است و تحقیقات علمی در مورد افزایش محصول همراه با حفظ کیفیت آن بسیار محدود بوده و این مقدار کم نیز به کشاورزان آموزش داده نشده است. در این راستا می‌توان رشته‌هایی در خصوص این محصول در دانشگاه‌های استان‌های خراسان رضوی و جنوبی ایجاد کرد تا تحقیقات و آموزش چگونگی افزایش محصول در همین سطح زیر کشت انجام گیرد.
اما در مرحله بعدی مدیریت قیمت‌گذاری برای حمایت از کشاورزان است این مساله سهم عمده‌ای در افزایش سود کشاورزان و حذف دست واسطه‌ها دارد،که یکی از ابزارهای آن خرید توافقی زعفران است که حداقل می‌تواند هزینه کشاورزان را در مورد تولید زعفران پوشش دهد. اما این راه‌حل که به گفته بسیاری از کارشناسان بهترین راه‌حل ارائه‌شده در طول سالیان گذشته است؛ به علت کمبود مراکز خرید و تأخیر در پرداخت مطالبات زعفران کاران با مشکلاتی روبرو شده است. در همین راستا یارانه‌های نهاده‌ای از قبیل کود و ... می‌تواند نقش عمده‌ای در افزایش محصول داشته باشد.
اما سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی نیز مؤلفه اصلی افزایش تولید است چنانچه گفته شد امور متعددی در افزایش قیمت زعفران تأثیرگذار است که مهم‌ترین آن هزینه‌های ناشی از حمل‌ونقل است که می‌توان با ایجاد جاده‌های مناسب و افزایش حمل‌ونقل هوایی، این هزینه‌ها را کاهش داد. این امر باعث دسترسی آسان کشاورزان به مراکز خرید، حذف دست واسطه‌ها،کاهش هزینه‌های این محصول و درنهایت تماس مستقیم خریدار و فروشنده می‌گردد.
همچنین با توجه اینکه تکنیک‌های هسته‌ای، نقش مؤثری می‌تواند در مراحل مختلف افزایش میزان تولید و سرعت و کیفیت خشک‌کردن و نگهداری این محصول داشته باشد؛ این امر درخور توجه بیشتری است. علاوه بر این هم‌اکنون در مناطقی که ازلحاظ کمیت در تولید زعفران در رتبه اول در ایران قرار دارد، کیفیت و مرغوبیت محصول به‌اندازه بقیه مناطق نیست؛ این تکنیک‌ها می‌تواند با تلفیق کمیت و کیفیت، رغبت مشتریان به این محصول را افزایش دهد. همچنین تکنیک هسته‌ای می‌تواند با تسریع زمان خشک‌کردن زعفران ،از سیاه شدن و از بین رفتن طعم و بوی آن جلوگیری کند، که این موارد همگی به افزایش تقاضا برای این محصول کمک می‌کند.
و اما برای داشتن تولید باکیفیت باید کشت‌ها تخصصی انجام شود.در این خصوص تشویق کشاورزان به کشت تخصصی زعفران به‌جای کشت مختلط و متنوع انواع محصولات،کاهش ریسک آنان در صورت تخصص در تولید یک محصول، همچنین ایجاد بازارهای فروش میوه و سبزیجات مختلف به‌خصوص در مناطق روستایی به افزایش تولید این محصول کمک خواهد کرد.
برای افزایش صادرات چه پیشنهادهایی دارید؟
برای داشتن صادرات مطلوب باید به مؤلفه‌هایی مانند بازاریابی، ارزش‌گذاری به سلیقه مشتریان خارجی و تبلیغات ،کنترل کیفیت و رعایت استانداردها، تعرفه و موانع غیرتجاری توجه داشته باشیم.
محصولات کشاورزی و زعفران به‌طور خاص به دلیل برخی ویژگی‌ها نیاز به بازاریابی دقیق و علمی دارند ازجمله اینکه به دلیل فسادپذیری و از بین رفتن رنگ، طعم و عطر آن؛ باید محاسبه دقیقی جهت انجام اموری نظیر بسته‌بندی و حمل‌ونقل آن‌ها صورت گیرد، همچنین نسبت به وزن خود حجم زیادی را اشغال می‌کند، قسمت زیادی از آن را آب تشکیل می‌دهد که در هوای خشک ایران به سرعت تبخیر شود، لذا باید در فاصله کوتاهی از زمان تولید، به بازارهای مصرف برسد تا خواص و کیفیت خود را از دست ندهد.
بنابراین با توجه به این موارد، نیاز به یک نظام بازاریابی خاصی دارد که بتوان با کمترین هزینه این محصول باارزش را به دست مصرف‌کننده خارجی شد.
در این میان توجه به نیاز و سلیقه مشتریان در امر صادرات بسیار مهم و حیاتی است، چون برخی کشورها زعفران را به سبب عطروطعم آن مورداستفاده قرار می‌دهند؛ بنابراین لازم است زعفران‌های درجه ۳ و ۴ که عطر لازم را داراست و قیمت کمتری هم دارد صادر کنیم، در عوض برخی کشورها آن را به خاطر رنگ دهی، مورداستفاده قرار می‌دهند که لازم است زعفران درجه ۱ و ۲ به این کشورها صادر شود و چون این کار ،نیاز هر مصرف‌کننده را طبق خواست او برآورده می‌کند حاضر به پرداخت قیمت آن نیز خواهد بود.
بنابراین توجه به سلیقه مشتریان و صادرات طبق خواست هر مشتری، می‌تواند اثر مؤثری در افزایش صادرات زعفران داشته باشد. شاید به همین دلیل است که زعفران ایران ابتدا به امارات، اسپانیا و ایتالیا صادر می‌شود و سپس به دست مشتریان نهایی این محصول می‌رسد.
و اما یکی از امور بسیار مهمی که امروزه در تغییر ترجیحات و سلیقه مصرف‌کننده در مورد یک کالا مؤثر است ،تبلیغات است که در این زمینه تلاش کمی صورت گرفته است. همچنین با تبلیغات می‌توان دامنه استفاده از این محصول را افزایش داد. به‌عنوان‌مثال می‌توان با استفاده از تبلیغات آن را جانشین استفاده از مواد خوراکی شیمیایی کرد که نه‌تنها اثر مخرب مواد شیمیایی را ندارد بلکه دارای یک سری فواید نیز است.
بنابراین تبلیغات می‌تواند منحنی‌های مطلوبیت کشورهای مختلف را به سمت این کالا متمایل نماید که باعث کم شدن و واکنش کمتر مشتریان نسبت به افزایش قیمت آن خواهد بود. همچنین وابستگی به استفاده از محصول می‌تواند تبلیغات مخرب ازجمله عدم رعایت بهداشت در استحصال محصول را کم اثر کند.
اما جدای از مباحث بالا کنترل کیفیت و رعایت استانداردها یکی از مواردی که در افزایش صادرات این محصول تأثیرگذار است، رعایت موارد مختلف به‌خصوص در هنگام جداسازی کلاله‌ها از گل است تا علاوه بر رعایت بهداشت ،کیفیت زعفران محفوظ بماند و مطابق استانداردهای تعریف‌شده بین‌المللی تولید گردد و به بازار مصرف عرضه شود.
و نکته پایانی اینکه یکی از مواردی که باعث کاهش صادرات کالاها و عدم کارایی در تجارت می‌شود. تعرفه‌ها و موانع غیرتجاری است. این امر در مورد زعفران نیز صادق است و صادرات آن به‌صورت بسته‌بندی قیمت آن را در کشورهای مقصد بسیار گران می‌کند و باعث کاهش تقاضای مصرف‌کنندگان خارجی می‌شود و از طرفی صادرات فله‌ای آن باعث افت کیفیت و نیز افتادن این کالا به دست واسطه‌ها می‌شود که بیشترین سود را دریافت نموده و بهره چندانی عاید کشور نمی‌شود.
نقش رایزن‌‌ها در صادرات زعفران کجا قرار دارد ؟
متأسفانه در حال حاضر تولیدکننده و رایزنی‌ها هرکدام کار خود را انجام می‌دهند درحالی‌که نیاز است این دو همانند دو لبه یک تیغ تعامل تنگاتنگی داشته باشند دولت با بازاریابی و حمایت از تولیدکننده می‌تواند باعث رشد این صنعت و جذب بیشتر سرمایه گذران به این صنعت شود.
باید مسوولان تلاش کنند بنگاه‌های صادراتی را توانمند کنند به‌هرحال صنعت زعفران نیازمند حمایت‌های مجدانه است تا بتواند همچنان در مقام یک دنیا بماند.
