قربانی دور باطل
بررسی دغدغههای صنعت روانکار کشور در گفتوگو با اسعد عزیزی
وضعیت صنعت روغن خودرو و صنعتی کشور چگونه است؟
صنعت روغن کشور از سال ۴۳ پایه‌ریزی و پالایشگاه‌ها و کارخانه‌های مرتبط تاسیس شد اما به عنوان نمونه شرکتی مانند نفت بهران با ۳۰ هزار تن ظرفیت امروز تنها در بخش روغن موتور صنعتی ۳۰۰ هزار تن ظرفیت تولید دارد که می‌توان گفت این ظرفیت‌سازی و توسعه را بعد از انقلاب اسلامی با مهندسی و دانش فنی نیروهای متخصص شرکت عملیاتی کرد. در حال حاضر نیز محصولات داخلی از لحاظ کمی و کیفی تامین‌کننده نیاز کشور هستند و توان رقابتی خوبی در بازارهای صادراتی دارند اما در حال حاضر دو مشکل اساسی در این صنعت وجود دارد. نخست موضوع قیمت‌هاست که باید منطقی شود چراکه در حال حاضر تولیدکنندگان با افزایش هزینه تمام‌شده روبه‌رو هستند اما قیمت محصولات نهایی را به قیمت ابتدای سال ۹۸ به فروش می‌رسانند. این موضوع تولیدکنندگان را به مرور با فشار نقدینگی مواجه می‌سازد که ریسک بزرگی برای تولید خواهد بود. حداقل باید متناسب با رشد هزینه‌ها، قیمت‌ها نیز منطقی شود که البته آن‌طور که شنیده‌ایم این موضوع در وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال بررسی است. مشکل دوم موضوع بازگشت ارز حاصل از صادرات است. با اینکه توان صادراتی صنعت روانکار در کشور ما بالاست و در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن داریم اما سیاست‌های ارزی مشکلات جدی را پیش‌روی این صنعت قرار داده است. بر اساس مصوبات بانک مرکزی فقط ۳۰ درصد ارز حاصل از صادرات خودمان را می‌توانیم مصرف کنیم و ۷۰ درصد مابقی را باید در سامانه نیما بفروشیم. این سیاست ارزی مشکلات بسیاری برای ما به وجود می‌آورد که به همین دلیل درخواست داریم تا وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی این قید را حذف کنند تا بتوانیم درصد بیشتری از ارز حاصل از صادراتمان را صرف واردات کنیم. زمانی که مجبور هستیم ۷۰ درصد ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما عرضه کنیم عملاً دچار بوروکراسی و دور باطل می‌شویم چراکه به صد درصد ارز خود نیاز داریم اما برای تامین آن باید در صف ثبت آماری بانک مرکزی قرار بگیریم. به عنوان نمونه بیش از یک ماه است که ارزی از سامانه نیما به شرکت بهران اختصاص داده نشده است که فرآیند فعالیت این شرکت را با مشکل مواجه کرده است. در نهایت اینکه باید انگیزه صادرکننده ارتقا یابد تا بتواند گام‌های بزرگ‌تری بردارد و در بازارها حضور داشته باشد نه اینکه مسیرش را ناهموار کرد. به عنوان نمونه ما در شرکت نفت بهران استراتژی بزرگی برای حضور در بازارهای جهانی داریم و روش‌های سنتی صدور کالا را تغییر داده‌ایم اما در شرایط کنونی، نیاز به حمایت‌های جدی‌تری داریم.
بازار روغن خودرو چه سهمی را به روغن‌های داخلی و چه سهمی را به روغن‌های وارداتی اختصاص داده است؟
چهار پالایشگاه روغن‌سازی در کشور داریم که خوراکشان را از پالایشگاه‌های نفت خام می‌گیرند. ماده اولیه لوبکات در پالایشگاه‌ها تبدیل به روغن پایه می‌شود و در بخش بلندینگ (واحد مخلوط‌کنی) با مواد افزودنی مختلف مخلوط می‌شود و در نهایت روغن صنعتی وارد بازار می‌شود. تقریباً ۹۰ درصد سهم بازار کشور را این پالایشگاه‌ها تامین می‌کنند. در بخش روغن صنعتی کشور حدود ۷۰۰ میلیون لیتر روغن تولید می‌شود که از این میزان ۵۷۰ میلیون لیتر روغن‌های خودروهای بنزینی و دیزلی و حدود ۱۳۰ میلیون لیتر روغن‌های صنعتی هستند. به جرات می‌توان گفت محصولات روغن خودرو صد درصد بازار را پوشش می‌دهند؛ از روانکارهای موتور گرفته تا روغن‌های هیدرولیک فرمان و دنده در داخل تامین می‌شود. میزان واردات رسمی روغن بسیار اندک است و مقداری هم از مبادی غیررسمی و قاچاق وارد کشور می‌شود اما در فروشگاه‌ها و تعویض‌روغنی‌ها کالاهای خارجی بیش از آمارهای رسمی به چشم می‌خورد که متاسفانه نشان‌دهنده محصولات زیرپله‌ای و تقلبی است و ما همیشه این هشدار را داده‌ایم که مصرف‌کننده نسبت به مصرف این محصولات دقت لازم را داشته باشد تا به سرمایه‌اش آسیبی نرسد. کیفیت خط قرمز ماست و با وجود اینکه هزینه‌ها بسیار بالا رفته است اما به هیچ عنوان کیفیت را فدای مسائل سودآوری نخواهیم کرد چراکه این مهم را مسوولیت اجتماعی خود در مقابل مصرف‌کننده نهایی می‌دانیم.
محصولات داخلی این صنعت از لحاظ کیفیت در چه رده‌بندی قرار دارند؟
بخش روغن‌سازی دانش فنی و پیچیدگی خاصی دارد که خوشبختانه شرکت‌های قدیمی و مطرحی در این حوزه داریم که از تجربیات و دانش فنی بالا برخوردار هستند. این صنعت از اهمیت استراتژیکی در کشور برخوردار است به نحوی که همه صنایع، مشتری پالایشگاه‌های روغن‌سازی در بازار بی‌توبی (B۲B) هستند. در بخش B۲C هم بازار خودرو سواری و دیزلی را داریم که در واقع نیاز لجستیک و صنعت حمل‌ونقل کشور را پوشش میدهیم. در بخش کیفیت نیز آخرین سطح کیفی محصولات دنیا را تولید می‌کنیم. به عنوان نمونه روغن خودرو با استاندارد API-SP را که حدود سه ماه پیش در دنیا عرضه شد شرکت بهران بلافاصله فرموله کرده و آماده عرضه به بازار داخلی است. همچنین آخرین سطح کیفیت روغن‌های دیزلی CJ۴ است که مدت‌هاست این روغن را به بازار عرضه کرده‌ایم. تمام اینها جزو افتخارات ملی ماست که نشان‌دهنده توان بالای تولید محصولات داخلی بر مبنای استانداردهای جهانی است. در این زمینه تاییدیه‌های بین‌المللی هم داریم. فقط یکی از مشکلاتی که وجود دارد درباره فرهنگ مصرف روغن‌های موتور خودرو است چراکه صاحب خودرو خارجی تصور ذهنی اشتباهی دارد و فکر می‌کند باید حتماً از روغن خارجی استفاده کند در حالی که تمام نیازهای صاحب خودرو خارجی نیز در داخل تامین می‌شود و خوشبختانه در حال حاضر روغن‌های ایرانی در بالاترین سطح کیفیت در بازار عرضه می‌شود.
افزایش قیمت دلار و به‌تبع آن جهش قیمت روغن‌های خارجی بازار استفاده از روغن داخلی را گرم‌تر کرده است؟
روغن‌های خارجی بیش از دو برابر قیمت روغن‌های داخلی عرضه می‌شود در حالی که این روغن‌های خارجی که در بازار موجود است عمدتاً فیک و تقلبی هستند چراکه واردات رسمی بسیار اندک است و مابقی از طریق قاچاق وارد کشور می‌شود. ما در شرکت بهران ادعا داریم که بزرگ‌ترین پژوهشگاه خاورمیانه را داریم و هر هفته از روغن‌های خارجی‌نما نمونه‌گیری می‌کنیم و ادعای مستدل داریم که کیفیت روغن‌های تولید داخلی بالاتر از تمام روغن‌هایی است که به اسم روغن خارجی در بازار موجود هستند. حال اینکه مصرف‌کننده حاضر است این روغن‌ها را با بیش از دو برابر قیمت محصول مشابه داخلی خریداری کند و به خودرو خود آسیب بزند هیچ توجیهی ندارد و باید دلیل آن را در بخش فرهنگی ریشه‌یابی کرد. اینکه مالک خودرو خارجی تصور می‌کند باید حتماً از روغن خارجی استفاده کند اشتباه محض است که باید اصلاح شود. با افزایش قیمت دلار در بازار سوءاستفاده‌هایی هم صورت می‌گیرد به نحوی که روغن‌هایی را که در داخل پر می‌شود به اسم روغن خارجی با قیمت‌های بسیار بالا عرضه می‌کنند. حال اگر بگوییم از لحاظ قیمتی بازار گرم‌تر شده است؛ خیر این‌طور نیست و قیمت‌ها هنوز قیمت‌های ابتدای سال ۹۸ است؛ اما اگر از این زاویه بنگریم که مصرف‌کننده ایرانی به محصول ایرانی اعتماد کرده و تا حدودی مصرف روغن‌های داخلی بیش از گذشته شده است باید گفت بله، اقبال عمومی به کالاهای ایرانی بالا رفته و بازار محصولات داخلی رونق بیشتری گرفته است. این خبر خوبی برای بازار روغن داخلی است و می‌توان گفت با این وضعیت، گروه متقلب‌ها نیز سهم اندک یک یا دودرصدی‌شان را به مرور از دست خواهند داد.همچنین با توجه به افزایش نرخ ارز فرصت خوبی برای تولیدکننده داخلی فراهم شده است که توسعه صادرات را در دستور کار قرار دهد، بازارهای منطقه را نشانه بگیرد و ارزآوری خوبی را ثبت کند.
آیا این صنعت توانایی صادرات و قدرت رقابت در بازارهای جهانی را دارد؟
بله، توانایی صادرات خوبی داریم و محصولات داخلی کاملاً قابلیت رقابت با محصولات مشابه خارجی را دارند. در کنار شبکه توزیع قوی، صادرات برندمحور را در دستور کار داریم که به خوبی هم در این زمینه موفق بوده‌ایم. به عنوان نمونه ۷۰ درصد نیاز بازار نیروگاهی کشور با محصولات شرکت نفت بهران تامین می‌َشود؛ هم توربین‌های گازی و هم توربین‌های بخار برای تولید برق که در این بخش تاییدیه‌های بین‌المللی را از شرکت‌های معتبر جهانی و سازندگان تجهیزات اصلی اخذ کرده‌ایم و در بازارهای منطقه با برندهای مدعی جهانی رقابت می‌کنیم. ما به خوبی توانستیم در بازارهای هدف از لحاظ قیمت و کیفیت رقابت کنیم و این موضوع نشان از توان تولید داخل دارد. همان‌طور که اشاره کردم، مشکلی که در این میان وجود دارد و صادرات را با پیچیدگی‌هایی روبه‌رو کرده موضوع بازگشت ارز حاصل از صادرات است. برخی محصولات از سوی عده‌ای به بازارهای همسایه صادر می‌شود که در آمار رسمی ثبت نمی‌شود چراکه ارز را به کشور بازنمی‌گردانند اما شرکت‌های مطرح که ارز را وارد کشور می‌کنند با مشکلاتی مواجه هستند و فشار مضاعفی به آنها تحمیل می‌شود. ما از دولت انتظار داریم که اجازه دهد تمام ارز حاصل از صادرات خودمان را مصرف کنیم و مجبور نباشیم در صف بازار نیمایی قرار بگیریم چراکه پیچیدگی کار ما را دوچندان کرده است. ما فقط مجاز هستیم تا ۳۰ درصد ارز حاصل از صادراتمان را صرف واردات مواد اولیه کنیم و ۷۰ درصد مابقی را باید وارد سامانه نیما کنیم که در این میان موازنه ارزی وجود ندارد و شرکت‌هایی که باید صد درصد ارز صادراتی خود را مصرف کنند با مشکل مواجه شده‌اند. درواقع این شرکت‌ها باید ۷۰ درصد ارز حاصل از صادرات خود را به سامانه نیما عرضه کنند و سپس دوباره برای تامین ارز در صف نیما قرار بگیرند و همان ارز را بخرند. منطق این موضوع برای صادرکنندگان خوش‌نام خیلی روشن نیست و دولت باید هرچه سریع‌تر فکری برای این مشکل کند. حتی در این میان اختلاف نرخ ارز هم مهم نیست بلکه مهم این است که ما فرصت تامین را از دست ندهیم و دچار بوروکراسی چندماهه و دور باطل نشویم. ما باید بتوانیم وقتی ثبت سفارش انجام میدهیم عنوان کنیم که از ارز حاصل از صادرات خودمان استفاده شود نه اینکه ارز ما به بانک مرکزی برود و بعد از یک ماه ثبت آماری دوباره همان ارز را به ما بدهند. با این روند شرکت‌ها آسیب می‌بینند بنابراین دولت باید اجازه مصرف ارز صادراتی را به شرکت‌هایی که خودشان نیاز ارزی دارند بدهد. این سیاست برای شرکت‌هایی که مازاد ارزی دارند منطقی است نه شرکت‌هایی که باید از صد درصد ارز حاصل از صادرات خود برای تولید دوباره استفاده کنند. صنایع مختلف و حتی شرکت‌های مختلف در یک صنعت تفاوت‌های ماهیتی با هم دارند و به همین دلیل نباید کل صنعت را با یک معیار و چارچوب در نظر گرفت. به عنوان نمونه شرکت بهران بالاترین سهم تامین نیاز بازار داخل را دارد به گونه‌ای که ۴۲ درصد روغن‌های خودرو داخل را تامین می‌کند و این یعنی به همان نسبت نیاز ارزی دارد که باید به سرعت تامین شود. در غیر این صورت بازار ممکن است با کمبود مواجه شود در حالی که نباید اجازه داد با کمبود محصول، شاکله و نظم بازار به هم بریزد و بازار آشفته شود. ما با شبکه پیچیده مصرف در صنعت روغن‌سازی روبه‌رو هستیم و با توجه به نیازهای بسیار متنوع در بازار، انتظار داریم این مشکل به سرعت از سوی دولت حل شود.
از دیدگاه شما تحریم‌ها و سیاست‌هایی مانند ممنوعیت واردات خودرو خارجی روی این صنعت اثرگذار بوده است؟
تحریم‌ها علیه ایران، موضوع جدیدی نیست بلکه سال‌هاست با آن مواجه هستیم بنابراین این بازی را خوب بلدیم و هیچ محدودیتی در این مسیر برای صنعت روغن وجود ندارد. ما عملاً نیازی به واردات نداریم چراکه در بخش روغن‌موتور خودرویی صد درصد و در بخش صنعتی هم ۹۶ درصد نیاز بازار را با تولید داخل پوشش میدهیم. مگر روغن‌های خاص مورد نیاز بخشی از صنایع که از کشورهای دیگر وارد خواهد شد؛ بنابراین نگرانی‌ای از بابت تحریم‌ها متوجه کسب‌وکار روغن‌سازان نیست. دولت باید به تولیدکنندگان روغن صنعتی افتخار کند که در سخت‌ترین شرایط به گونه‌ای عمل کرده‌اند که مصرف‌کننده ایرانی نگرانی‌ای بابت تامین نیازها نداشته باشد چراکه همیشه با دانش تامین بالا و مکانیسم‌هایی که آموختیم توانستیم نیاز وارداتی را نیز پوشش دهیم. موضوع واردات خودرو خارجی هم در حدی نیست که کسب‌وکار ما را تحت‌الشعاع قرار دهد. ما حتی برای تولیدکنندگان خودرو در داخل نیز پیش‌بینی‌های خوبی داریم و بازار را به خوبی تامین می‌کنیم. هرچند واردات خودرو خارجی بخش بسیار کمی از بازار را شامل می‌شود اما با این حال راهکارهایی هم داشته و داریم تا محصول متناسب با نیاز سطح کیفی خودروهای خارجی را نیز به بازار عرضه کنیم.
این صنعت تا چه میزان وابسته به واردات است؟
عمده نیاز مواد اولیه ما از پالایشگاه‌های نفت خام و در داخل تامین می‌شود و فقط بخشی از مواد افزودنی از کشورهای دیگر وارد می‌شود.
ممنوعیت و محدودیت واردات شامل روغن هم شده است؟
خیر، ممنوعیتی وجود ندارد و میزان تعرفه‌ها نیز عدد متوسطی است و مشکلی در این زمینه وجود ندارد اما به‌طور کلی با نرخ ارز کنونی واردات از سوی شرکت‌ها توجیه اقتصادی ندارد و نمی‌توانند با محصولات داخل در بازار رقابت کنند چراکه قیمت محصولات چهار پالایشگاه روغن‌سازی کشور که محصولاتی در سطح کیفی بالاست، بسیار پایین است. بخشی از بازار شامل روغن‌های اقتصادی و تجاری است که نیازی به افزودنی‌ها ندارد و بخش ارزان بازار محسوب می‌شوند اما محصولاتی که در گروه میانی و بالای بازار قرار دارند تا حدودی نیازمند مواد افزودنی هستند. متاسفانه در این بخش کالاهای تقلبی بسیار زیاد هستند که توصیه ما به مردم این است که حتماً از برندهای مطرح داخلی استفاده کنند چون از مشابه‌های خارجی ضعیف‌تر نیستند.
آیا در حال حاضر این صنعت از رانت مواد اولیه برخوردار است؟
به هیچ وجه. سه سال پیش تخصیص خوراک ما با قیمت‌های مشخصی انجام می‌شد اما در حال حاضر قیمت خوراکی که از پالایشگاه‌ها تامین می‌کنیم بر اساس نرخ ارز نیمایی و فوب خلیج‌فارس است که معتقد هستیم این قیمت‌ها بسیار بالاتر از قیمت‌های جهانی است به نحوی که هم‌اکنون لوبکات را با نرخ شش هزار تومان از پالایشگاه‌های مادر تهیه می‌کنیم که بالاترین قیمت در تاریخ این صنعت است.
با این قیمت واقعاً غیراقتصادی هستیم اما شرکت‌های مطرح و خوش‌نام رسالت اجتماعی و ماموریتی دارند که خارج از نگاه سودمحوری است و تنها تامین و تنظیم بازار کشور هدف اولیه آنها بوده است. باز هم تاکید می‌کنم یک ریال تحت هیچ شرایطی به صورت رانت به این صنعت تعلق نمی‌گیرد.
