انتخاب میان بیماری و گرسنگی
گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد از اثرات کرونا
این اتفاق نشان می‌دهد که ناامنی غذایی در کشورهای در حال نزاعی نظیر جمهوری دموکراتیک کنگو و سودان جنوبی نه‌تنها کاسته نشده بلکه بیشتر شده است. خشکسالی و شوک‌های اقتصادی در کشورهایی نظیر هائیتی، زیمبابوه و پاکستان نیز عامل اصلی بحران غذایی در این کشورها بوده است. بر اساس این گزارش، حدود ۱۸۳ میلیون نفر در ۴۷ کشور مختلف دنیا نیز در شرایط در حال فشار (فاز دوم) قرار دارند و این ریسک وجود دارد که در صورتی که با فشار بیشتری مواجه شوند، آنها نیز به کشورهای بحران‌زده از نظر مواد غذایی تبدیل شوند. با توجه به این گزارش، تخمین زده می‌شود که حدود ۷۵ میلیون نفر کودک بازمانده از رشد در ۵۵ کشور بحران‌زده وجود دارند. این کودکان به دلیل دسترسی ناکافی به مواد مغذی، انرژی، آب آشامیدنی سالم، بهداشت و مراقبت‌های بهداشتی از نظر شرایط تغذیه و سلامتی ضعیف شده‌اند که این موضوع در بلندمدت عواقب وخیمی برای توسعه و بهره‌وری آنها خواهد داشت.
دلایل ناامنی غذایی حاد چیست؟
جنگ و نزاع و ناامنی سیاسی همچنان مهم‌ترین عامل محرک بحران غذایی در سال ۲۰۱۹ بوده است، اما شوک‌های اقتصادی شدید و شرایط اقلیمی نامناسب نیز در ایجاد ناامنی غذایی بسیار تاثیرگذار بوده‌اند. بیش از ۷۷ میلیون نفر در کشورهایی با ناامنی حاد غذایی مواجه هستند که در این کشورها جنگ و ناامنی به عنوان عامل اصلی شناسایی شده است. اغلب این کشورها نیز در منطقه خاورمیانه قرار دارند. تداوم بحران‌های منطقه‌ای نیز منجر به سطوح بالای ناامنی غذایی در حوزه دریاچه چاد و بخش‌های مرکزی ساحل صحرا شده است. قاره آفریقا بیشترین تعداد افراد درگیر با ناامنی غذایی حاد را دارد و آب و هوای نامساعد به ویژه در شاخ آفریقا و مناطق جنوب این قاره به این وضعیت نابسامان دامن زده است. این در حالی است که آمریکای مرکزی و پاکستان نیز وضعیت چندان مناسبی از این نظر ندارند. در شرق آفریقا، درگیری‌های مسلحانه، خشونت بین جوامع و دیگر تنش‌های محلی روی صلح و امنیت منطقه به ویژه در سودان جنوبی تاثیر گذاشته و همین موضوع باعث شده تا سیل عظیمی از پناهجویان به کشورهای همسایه نظیر اوگاندا سرازیر شوند. این گزارش همچنین تاثیر رو به رشد بحران‌های اقتصادی را در افزایش سطح ناامنی غذایی نشان می‌دهد. این موضوع در کشورهایی نظیر بولیوی، ونزوئلا، زیمبابوه، هائیتی و سودان بیش از پیش به چشم می‌خورد. تا اواسط سال ۲۰۱۹ بیش از ۷۹ میلیون نفر از مردم جهان همچنان بی‌خانمان هستند که از این میان ۴۴ میلیون نفر در داخل مرزهای کشورشان و بیش از ۲۰ میلیون نفر نیز به عنوان پناهجو در خارج از کشورشان به دنبال سرپناه هستند. بیش از نیمی از این پناهجویان نیز به کشورهایی پناه برده‌اند که خود آن کشورها نیز با ناامنی غذایی حاد دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. در کشورهایی با محدودیت‌های تامین مالی نیز کمک به کمپ‌های پناهجویان به شدت کاهش پیدا کرده و همین موضوع امنیت غذایی آنها را با تهدید شدیدی مواجه کرده است.
اثر ویروس کرونا بر وضعیت غذایی جهان
بیماری کرونا یا همان کووید ۱۹ اثر غیرمنتظره‌ای بر تمامی صنایع جهانی داشته و علاوه بر آن بر مسائل اقتصادی-اجتماعی و سلامتی نیز تاثیر شدیدی گذاشته است. در حالی که کووید ۱۹ در سراسر جهان همچنان می‌تازد، بیش از ۵۵ کشور و ۱۳۵ میلیون نفر نیازمند کمک‌های انسان‌دوستانه فوری و حمایت‌های تغذیه‌ای هستند تا از عواقب این بیماری همه‌گیر کمتر آسیب ببینند. این در حالی است که ظرفیت این کشورها برای مقابله با جنبه‌های بهداشتی یا اجتماعی-اقتصادی این شوک بسیار محدود است. این کشورها ممکن است با وضعیت وخیمی مواجه شوند و در بدترین شرایط اگر مردم از کرونا رهایی پیدا کنند احتمالاً گرسنگی آنها را خواهد کشت. به منظور جلوگیری از مواجهه ده‌ها میلیون نفر با بحران غذایی ناشی از این ویروس یا عواقب اقتصادی آن، تمامی بازیگران اقتصاد باید بسیج شوند و با تعیین مجموعه‌ای از اولویت‌های راهبردی و عملیاتی به این کشورها کمک کنند. علاوه بر این، بسیاری از کشورها نیز ممکن است موجب افزایش سطح ناامنی غذایی در سایر کشورها شوند. به عنوان مثال کشورهای صادرکننده نفت ممکن است به شدت تحت تاثیر قرار بگیرند چراکه آنها عموماً کشورهایی پرجمعیت و واردکننده مواد غذایی بوده‌اند که بخش عمده‌ای از درآمد آنها نیز از گردشگری تامین می‌شود چراکه این صنعت در این دوران با سقوط سنگینی همراه بوده است.
اثر کرونا بر سلامت و تغذیه
در بسیاری از کشورها، سیستم سلامت ملی به دلیل کمبود تجهیزات، دارو و کادر درمان با فشار زیادی مواجه شده است. مردم فقیر و به ویژه بی‌خانمان‌ها یا به دلیل کمبود منابع مالی به خدمات بهداشتی درمانی دسترسی ندارند یا محل سکونت آنها فاصله بسیار زیادی با مراکز بهداشتی دارد. برخی گروه‌ها نیز از خدمات بهداشت عمومی محروم‌اند. مردمی که در بحران مالی قرار دارند اغلب از وضعیت سلامتی ضعیف‌تری نسبت به قشر مرفه جامعه برخوردارند و سوءتغذیه موجب تضعیف سیستم ایمنی آنها شده که این موضوع ریسک ابتلا به بیماری کرونا را در آنها افزایش می‌دهد. افزایش سطوح ناامنی غذایی و کمبود دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی به دلیل محدودیت جابه‌جایی و همچنین کاهش درآمد آنها نیز نرخ سوءتغذیه را در میان کودکان، سالمندان و زنان باردار افزایش داده است.
اثر کرونا بر موجود بودن مواد غذایی
در سمت عرضه مواد غذایی، برداشت محصولات خوب بوده و چشم‌انداز سال ۲۰۲۰ نیز چشمگیر است. با وجود این محدودیت‌های جابه‌جایی به دلیل جلوگیری از شیوع ویروس فرآیند حمل‌ونقل و فرآوری مواد غذایی را دچار مشکل کرده و موجب افزایش زمان تحویل و کاهش میزان مواد غذایی اولیه شده است. در واقع برای خانوارها هرگونه اختلال در زنجیره تامین منجر به کمبود یک ماده غذایی در سوپرمارکت‌ها می‌شود. عواقب امنیت غذایی نیز با توجه به شیوع کرونا می‌تواند بسیار حاد باشد. البته دولت‌ها با بستن مرزها و مسدود کردن مسیر انتقال دام‌ها درصدد کاهش اثرات این بیماری همه‌گیر درآمده‌اند. در کشورهای تولیدکننده مواد کشاورزی و محصولات دامی نیز هجوم ملخ‌ها تولید محصولات کشاورزی را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
اثر کرونا بر دسترسی به مواد غذایی
افزایش بیکاری و کاهش میزان اشتغال نیز منجر به کاهش شدید قدرت خرید مردم شده است. جمعیت شهری به ویژه کارگران روزمزد در اقتصاد غیررسمی و کارمندان بخش خدمات با ریسک کاهش درآمد مواجه شده‌اند که این موضوع ناشی از تشدید مقررات رعایت فاصله اجتماعی و محدودیت‌های دولتی برای به حداقل رساندن رفت‌وآمدها بوده است.
افرادی که درآمد آنها به ورود گردشگران وابسته بود نیز با افت شدید درآمد مواجه شده‌اند. در حالی که خانوارها قدرت خرید خود را از دست می‌دهند، تقاضای مصرف‌کننده نیز در حال افت است و این موضوع موجب تضعیف درآمد تولیدکنندگان و به ویژه تولیدکنندگان مواد غذایی شده است. محدودیت‌های جابه‌جایی (و بیماری) نیز باعث کمبود نیروی کار کشاورزی شده است و همین موضوع به افزایش قیمت مواد کشاورزی منجر شده است. سیاست‌های حمایت از محصولات داخل نظیر تعرفه و ممنوعیت صادرات نیز قیمت مواد غذایی را افزایش داده است. این در حالی است که کشورهای دارای بحران غذایی نظیر کنگو، سودان، سوریه و یمن همچنان با افزایش قیمت مواد غذایی و تضعیف واحد پولی‌شان در برابر دلار مواجه هستند. اگر واردکنندگان عمده به خرید دیوانه‌وار متوسل شوند، قیمت‌های مواد اولیه خوراکی می‌تواند در کوتاه‌مدت به شدت افزایش پیدا کند. با وجود این قیمت مواد خوراکی بومی چندان به عوامل خارجی مرتبط نبوده و به مولفه‌هایی نظیر بازده برداشت محصول، فصل برداشت، امنیت و زیرساخت‌ها بستگی دارد. شبیه‌سازی‌های انجام‌شده از سوی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه نشان می‌دهد که رشد GDP جهان در سال ۲۰۲۰ حدود ۹/ ۲ درصد خواهد بود که البته با وجود تداوم کرونا در ادامه سال می‌تواند به ۵/ ۱ درصد کاهش پیدا کند. افزایش ترس در بازارهای جهانی نیز می‌تواند منجر به کاهش شدید تامین مالی بین‌المللی و جریان‌های مالی خروجی از کشورهای ناامن شود. در حالی که این کشورها اغلب ضربه‌گیرهای خارجی و مالی کمی دارند، این روند می‌تواند تهدیدی برای توانایی دولت‌های آنها در مبارزه با پاندمی کرونا و حمایت از خانواده‌های آسیب‌دیده باشد.
اثر کرونا بر جمعیت بی‌خانمان
زندگی بی‌خانمان‌ها در کمپ‌ها و افراد بی‌سرپناه در مناطق شهری نیز به دلیل جمعیت بالا، دسترسی ضعیف به خدمات و مراقبت‌های بهداشتی مناسب، کمبود آب آشامیدنی تمیز و دسترسی کم به آب برای شست‌وشو نیز به شدت آسیب‌پذیر است. این در حالی است که در این مکان‌ها رعایت فاصله اجتماعی اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار است. وضعیت قانونی پناهجویان نیز اغلب آنها را از طرح‌های حمایتی اقتصادی و اجتماعی ملی محروم می‌کند و این گروه را نیز در خطر جدی افزایش فقر و دسترسی محدود به درآمد قرار می‌دهد. محدودیت‌های مرزی نیز باعث شده تا بسیاری از متقاضیان پناهندگی نتوانند مقصدی برای خود پیدا کنند.
تنش‌های اجتماعی و جنگ و درگیری
کووید ۱۹ می‌تواند در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهایی که نسبت به بحران غذایی آسیب‌پذیرترند، موجب ایجاد شرایطی برای ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی شود. نااطمینانی از اثرات آینده این بیماری در کنار محدودیت‌های جابه‌جایی، افزایش بیکاری، دسترسی محدود به مواد غذایی و شکنندگی وضعیت اقتصاد خانوار ممکن است موجب افزایش اعتراض، خشونت و حتی درگیری داخلی شود. کمبود مواد غذایی در کمپ پناهندگان نیز ممکن است به افزایش تنش میان پناهجویان و جوامع میزبان بینجامد. این شائبه که این ویروس از سوی افراد غیربومی به کشور آمده ممکن است موجب افزایش محرومیت اجتماعی مهاجران شود. هرگونه به تعویق انداختن انتخابات نیز متحمل کننده فرآیند دموکراتیک بوده و منجر به شکل‌گیری تنش میان احزاب حاکم و مخالفان آنها می‌شود. کرونا همچنین می‌تواند تلاش‌های میانجی‌گری بین‌المللی را در انجام فعالیت‌های صلح‌طلبانه و حل‌و‌فصل درگیری‌ها با شکست مواجه کند. خشونت و استثمار، به ویژه استثمار جنسی و سوءاستفاده و خشونت علیه زنان نیز در دوران شیوع کرونا بیشتر شده که بخشی از آن ناشی از افزایش استرس، کاهش درآمد و عدم دسترسی به نیازهای اولیه زندگی بوده است. بسیاری از کودکان نیز دیگر به صورت حضوری به مدرسه نمی‌روند که همین موضوع ریسک محافظت از آنها را در خانه افزایش داده است.
اثر کرونا بر کمک‌های بشردوستانه
یکی از عوامل مهمی که در کشورهای بحران‌زده به صورت مضاعف تحت تاثیر کرونا قرار گرفته، کمک‌های انسان‌دوستانه بوده است. منابع انسان‌دوستانه ممکن است به جای رسیدن به آنها به منظور حمایت از اقشار آسیب‌دیده از کرونا اختصاص داده شود. از سوی دیگر محدودیت‌های جابه‌جایی نیز موجب شده تا افراد داوطلب نتوانند به راحتی در مناطق محروم حضور پیدا کنند. به همین دلایل هزینه تحویل کمک‌های بشردوستانه به مناطق محروم به شدت افزایش پیدا کرده است.
اقدامات مهم در دوران کرونا
با توجه به طبیعت غیرقابل پیش‌بینی بحران، ایجاد درک بهتر از اثرات کووید ۱۹ و انجام اقدام جمعی سریع برای کاهش اثرات آن بر امنیت غذایی و سیستم غذایی از اهمیت و فوریت غیرقابل انکاری برخوردار است. اقدامات مقدماتی باید همین حالا انجام شود تا از زندگی افراد به شدت آسیب‌پذیر محافظت شده و سیستم زنجیره تامین مواد غذایی پرمصرف با اختلال مواجه نشود. چنین مداخله‌هایی باید کاملاً با اقدامات دولتی و دستورالعمل‌های بهداشتی سازگار بوده و با همکاری نزدیک و تنگاتنگ میان دولت و بازیگران توسعه و گروه‌های بشردوستانه انجام شود. توسعه نظارت بر امنیت مواد غذایی: این اقدام موجب می‌شود که اطلاعات مربوط به تاثیر شیوع بیماری کرونا بر امنیت مواد غذایی و زندگی مردم هر لحظه به‌روز شود. همچنین تاثیر کرونا بر سلامت، دسترسی به خدمات، بازارها و زنجیره تامین را نیز می‌توان از این طریق بهتر بررسی کرد. حفظ کمک‌های بشردوستانه غذایی و مالی به گروه‌های آسیب‌پذیر: دولت‌ها باید به قشر آسیب‌دیده از اثرات احتمالی کووید ۱۹ کمک کرده و نیازهای آنها را به‌طور کامل برطرف سازند. تزریق مواد غذایی به کشورهای بحران‌زده به منظور تقویت سیستم محافظت اجتماعی: از این طریق می‌توان اطمینان حاصل کرد که افرادی که بیش از همه تحت تاثیر ویروس کرونا قرار دارند هنوز به مواد غذایی دسترسی دارند. افزایش میزان حمایت از فرآوری مواد غذایی، حمل‌ونقل و بازارهای محلی و دفاع از باز بودن دالان‌های تجاری: این اقدامات می‌تواند به تداوم کارایی زنجیره تامین مواد غذایی حیاتی و سیستم کشاورزی در کشورهای درگیر با بحران مواد غذایی منجر شود.
کرونا و آسیب به صنایع غذایی
کرونا از همان ابتدای شیوع خود موجب افزایش عرضه شیر شد. این در حالی بود که بر اساس برآورد یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولید لبنیات دنیا، روزانه بیش از ۱۴ میلیون لیتر در آمریکا به دلیل اختلال در زنجیره تامین دور ریخته می‌شود. البته این معضل تنها به آمریکا محدود نمی‌شود و کشورهای دیگر نیز یا باید ارزان‌تر شیر خود را بفروشند یا بخش عمده‌ای از آن را دور بریزند. یکی دیگر از مشکلاتی که کرونا برای صنایع غذایی به وجود آورده تبدیل محصولات کشاورزی به زباله بوده است. نشریه نیویورک‌تایمز که با برخی از تولیدکنندگان آمریکایی مصاحبه کرده بود به‌عنوان یک نمونه، یک مرغداری را مثال زد که مجبور شد در هر هفته ۷۵۰ هزار تخمی را که هنوز جوجه نشده بودند معدوم کند. در هندوستان چایکاران هشدار می‌دهند که فرمان قرنطینه موجب شده است چین نخست چای خاصی که در ارتفاعات هندوستان به‌نام دارجیلینگ پرورش داده می‌شود، به زباله تبدیل شود و این نگرانی برای برداشت دوم این محصول هم وجود دارد. کمبود کارگران نیز معضل بزرگ دیگری بوده است که در دوران کرونا گریبانگیر صنعت غذایی شده است. قرنطینه‌های خودخواسته، پروتکل‌های رعایت فاصله اجتماعی و تعطیلات کرونایی در کشورها جریان عادی بین‌المللی در این صنعت را با اخلال مواجه کرده است. تغییر سبد خرید نیز یکی دیگر از آسیب‌های ویروس کرونا بوده است. به عنوان مثال بسیاری از مردم در این دوران به جای خرید نان، اقدام به خرید آرد و پخت نان کردند و مغازه‌های محلی با محصولات ارگانیک نیز نسبت به گذشته طرفداران بیشتری پیدا کرده است. در نهایت پر شدن موجودی انبارها نیز آخرین آسیب کرونا بوده است. انبارهای مواد غذایی اکثر شرکت‌های تولید پر مانده و ترس فاسد شدن این مواد بیش از پیش تولیدکنندگان را تهدید می‌کند.
