صنایع پیشتاز
فراگیری استفاده از فولاد در جهان با چه سرعتی در حال پیشروی است؟
میزان تولید و مصرف فولاد خام در جهان به خوبی می‌تواند شاهدی بر تایید این ادعا باشد. در حالی که در میانه قرن بیستم میزان تولید فولاد در حدود ۲۰۰ میلیون تن در سال بود، در سال‌های اخیر سالانه نزدیک به دو میلیارد تن فولاد در جهان تولید می‌شود.
در میان کشورهای جهان نیز، چین که اکنون دومین قطب اقتصادی بزرگ جهان به شمار می‌رود، بیش از نیمی از تولید و مصرف جهانی را به خود اختصاص داده است. اما کدام یک از بخش‌های صنعتی بزرگ‌ترین و پیشروترین مشتریان فولاد در جهان به‌شمار می‌آیند. به طور کلی صنعت ساختوساز با مصرف بیش از نیمی از فولاد جهان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده در صنایع مختلف است. پس از این بخش، صنعت خودرو و حملونقل، بخش انرژی، حوزه بسته‌بندی و همچنین صنعت لوازم خانگی از جمله بزرگ‌ترین مشتریان و همچنین پیشروترین صنایع در مصرف فولاد به شمار می‌روند.
تاریخچه صنعت فولاد
استفاده از آهن و فولاد در تولید صنعتی یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخی زندگی بشر به شمار می‌رود؛ استفاده از آهن و آلیاژهای آن به قرن ششم میلادی برمی‌گردد، زمانی که چینی‌ها و پس از آن در قرون وسطی این فلز توسط بشر مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما تا قرن نوزدهم و حتی پس از وقوع انقلاب اول صنعتی و اختراع ماشین بخار نیز فولاد هنوز نقش کنونی خود را در صنعت نداشت و تولید آن فرآیندی آهسته و پرهزینه به شمار می‌آمد. اما در میانه قرن نوزدهم میلادی بود که تحولی در فرآیند تولید فولاد از آهن توسط هنری بسمر بریتانیایی تحولی بزرگ در زندگی بشر ایجاد کرد؛ تحولی که منجربه وقوع انقلاب دوم صنعتی در جهان شد. جرقه این تحول بزرگ در ذهن این مخترع به مکالمه‌اش در سال ۱۸۵۴ با ناپلئون سوم بازمی‌گردد، زمانی که در جنگ کریمه نیاز به فولاد باکیفیت‌تری در توپخانه‌ها احساس می‌شد. بسمر در کتاب خاطرات خود در این باره عنوان کرد که این موضوع جرقه‌ای در ذهن من ایجاد کرد که یکی از بزرگ‌ترین انقلاب‌های قرن را رقم زد. آن شب در طول سفرم از وینسن به پاریس، تصمیم گرفتم تا جایی که می‌توانم به بهبود کیفیت آهن در ساخت اسلحه کمک کنم. همین جرقه سبب شد تا فولاد که قبل از آن فقط در ساخت وسیله‌های کوچک مانند قاشق و چنگال مورد استفاده قرار می‌گرفت، تبدیل به یکی از مهم‌ترین فلزات در فرآیند تولید صنعتی بشر شود.
این رویداد مهم در قرن نوزدهم سبب تحولی بزرگ در ساخت فولاد در بسیاری از نقاط جهان شد؛ به عنوان مثال در آمریکا کارخانه
Carnegie Steel توانست در میان سال‌های ۱۸۷۳ تا ۱۸۷۵ هزینه تولید ریل راه‌آهن فولادی را از ۱۰۰ دلار در هر تن به ۵۰ دلار در هر تن کاهش دهد. این روند کاهش قیمت همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد ادامه‌دار بود تا اینکه کمتر از ۱۰ سال بعد یعنی در سال‌های پایانی قرن نوزدهم هزینه تمام‌شده تولید ریل فولادی به ۱۸ دلار در هر تن رسید. تاثیر انقلاب فولادی را می‌توان در میزان تولید فولاد در ایالات متحده پس از آن مشاهده کرد؛ قبل از تاسیس کارخانه‌هایی که از روش بسمر در تولید فولاد استفاده می‌کردند، تولید فولاد در ایالات متحده در حدود ۱۵۷ هزار تن در سال بود و این میزان تولید کمتر از ۳۰ سال بعد به ۲۶ میلیون تن فولاد در سال افزایش پیدا کرد.
رشد تولید فولاد در سال‌های اخیر
با گذشت بیش از ۱۵۰ سال از تحول در تولید فولاد در جهان و کشف روش‌های جدیدتر و کاراتر در تولید این فلز پراهمیت، داده‌های تولید جهانی نشان می‌دهد که همچنان صنعت جهانی اشتهایی سیری‌ناپذیر برای مصرف فولاد دارد. در حالی که در میانه قرن بیستم میلادی تولید فولاد خام جهانی به حدود ۲۰۰ میلیون تن در سال رسیده بود در ابتدای دهه ۹۰ این مقدار به حدود ۷۷۰ میلیون در سال رسید. این روند متوقف نشد تا اینکه در سال ۲۰۰۴ میلادی برای اولین بار تولید فولاد خام در جهان از مرز یک میلیارد تن در سال عبور کرد. آخرین داده‌های مربوط به صنعت جهانی فولاد نشان می‌دهد که مقدار تولید سالانه فولاد در حال عبور از مرز دو میلیارد تن در سال است. در سال ۲۰۱۹، مقدار تولید جهانی فولاد خام به ۱۸۶۹ میلیون تن در سال رسید.
سرعت فراگیری فولاد در جهان
رشد تولید فولاد خام در جهان با وجود نوسانات زیاد اما همچنان روندی صعودی دارد. در سال‌های میان ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۵ و پس از جنگ جهانی دوم در حالی که اقتصاد جهانی در حال رشد بسیار پر‌سرعتی بود و بسیاری از صنایع درحال بازسازی و شکوفایی خود بودند، رشد میانگین سالانه تولید فولاد خام به ۴/ ۷ درصد رسیده بود. در بازه‌های پنج‌ساله پس از آن تا ابتدای دهه ۷۰ میلادی نیز میانگین رشد سالانه تولید فولاد در حدود پنج درصد بود. اما پس از آن تا حدودی سرعت رشد تولید فولاد کاهش پیدا کرد تا اینکه در پنج سال اول دهه ۹۰ میلادی برای اولین بار در هفتاد سال گذشته رشد تولید فولاد در جهان منفی شد و به مقدار منفی ۵/ ۰ درصد رسید. اما پس از آن تولید فولاد در جهان مجدداً سرعت گرفت و پنج سال اول قرن بیستم رشد میانگین سالانه فولاد به مقدار قابل توجه ۲/ ۶ درصد رسید. در پنج سال اخیر نیز سرعت رشد تولید فولاد خام در حدود ۶/ ۳ درصد بوده است.
همچنین آمارها نشان می‌دهد چین که اکنون دومین قطب اقتصادی جهان به حساب می‌آید صنعت تولید فولاد را با اختلافی معنادار قبضه کرده است. چین در سال ۲۰۱۹ به تنهایی در حدود یک میلیارد تن فولاد خام تولید کرده است در حالی که کشور دوم در این رده‌بندی یعنی هند در همین سال فقط در حدود ۱۱۱ میلیون تن فولاد تولید کرده است. در این رده‌بندی ایران نیز با تولید ۲۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ در رده دهم جهان قرار گرفته است. ژاپن، آمریکا و روسیه دیگر کشورهایی هستند که در رده‌های بعدی نسبت به چین و هند قرار دارند. همچنین آمارهای سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که چین با سهم بیش از ۵۱درصدی، بیشترین مصرف‌کننده فولاد خام در جهان است. پس از چین دیگر کشورهای آسیایی با مصرف ۱/ ۰ فولاد جهان و همچنین اتحادیه اروپا با مصرف حدود ۹درصدی فولاد خام جهان بازیگران اصلی صنعت فولاد در جهان هستند. همچنین سه کشور آمریکا، کانادا و مکزیک نیز در مجموع مصرف‌کننده ۶/ ۷ درصد از فولاد جهان هستند.
صنایع پیشتاز د ر استفاده از فولاد
پس از گذشت بیش از ۱۵۰ سال از تحولی که فولاد در زندگی بشر ایجاد کرد، امروزه کاربرد این فلز ارزشمند در جای‌جای زندگی روزمره انسان قابل مشاهده است. ممکن نیست که هر فردی در خانه خود یا پیاده‌رویی که در آن در حال قدم زدن است، وسایل و محصولاتی را مشاهده نکند که در ساخت آن از فولاد استفاده نشده باشد. به همین دلیل دانستن این نکته که فولاد در چه صنایعی استفاده بیشتری دارد برای تولیدکنندگان فولاد و فعالان این صنعت امری حیاتی به شمار می‌آید. بسیاری از همین صنایع با تغییرات در نحوه و فرآیند تولید فولاد دچار دگرگونی‌های بزرگی شدند. این رابطه علی البته دو‌طرفه باقی مانده است و با توجه به نیاز روز‌افزون صنایع مختلف صنعت فولاد نیز در دهه‌های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است. دسته‌بندی‌های مختلفی درباره صنایع پیشرو در استفاده از فولاد در جهان وجود دارد. تمام این دسته‌بندی‌ها تقریباً صنعت ساختوساز و زیرساخت‌ها را بزرگ‌ترین مشتری فولاد در جهان می‌دانند. حوزه‌ای که تقریباً بیش از نیمی از فولاد تولید‌شده در جهان را به مصرف خود اختصاص داده است.
پس از صنعت ساختوساز و زیرساخت‌ها صنایع تولیدی تجهیزات مکانیکی از جمله پر‌مصرف‌ترین صنایعی است که از فولاد استفاده می‌کند. پس از این صنایع همان‌طور که در زندگی روزمره قابل مشاهده است صنعت خودرو بیشترین استفاده را از فولاد تولیدی در جهان دارد. در ادامه به پنج صنعت پر‌استفاده و پیشرو در زمینه استفاده از فولاد تولیدی در جهان می‌پردازیم.
ساختوساز: به دلیل قابلیت اعتماد بالا به فولاد در فرآیند ساخت، این فلز استفاده بسیار زیادی در ساختوسازهای مختلف دارد. دلایل دیگری نیز برای استفاده بسیار بالای فولاد در صنعت ساختوساز وجود دارد؛ کارایی در مصرف انرژی، قابلیت دوام بسیار بالا و همان‌طور که گفته شد مقاومت بسیار بالا و همچنین وزن سبک این فلز نسبت به رقبای خود از جمله دلایلی هستند که سبب شده است تا در سازه‌های عمومی و شخصی استفاده از فولاد جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. از زیرساخت‌های مهمی همچون راه‌آهن و پل‌ها گرفته تا سازه‌هایی مانند آسمان‌خراش‌ها، خانه‌های معمولی و لوازم موجود در پارک‌ها می‌توان استفاده از فولاد را به چشم دید. به همین دلایل است که بیشترین مقدار فولاد خام در جهان در این حوزه مورد استفاده قرار می‌گیرد و این موضوع سبب می‌شود تا سازه‌ها با سرعت بالا و هزینه نسبتاً پایین در عصر ما ساخته شوند. به همین دلیل صنعت فولاد و همچنین صنعت ساختوساز رابطه تعاملی بسیار مهمی با هم دارند و پیشرفت هر‌کدام تاثیر بسیار زیادی بر روی دیگری دارد.
صنعت خودرو و حملونقل: فولاد به تولیدکنندگان صنعت خودرو کمک بسیاری کرده است که به مقدار مطلوب قدرت و امنیتی که در ساخت وسایل نقلیه کوچک و بزرگ مد‌نظرشان است، دست پیدا کنند؛ به همین دلیل این فلز به یکی از محبوب‌ترین انتخاب‌های تولیدکنندگان خودرو در جهان تبدیل شده است. در حقیقت تمام حوزه‌های اصلی صنایع مربوط به حملونقل از قطار و کشتی گرفته تا هواپیماها وابستگی بسیار زیادی به صنعت فولاد پیدا کرده‌اند؛ وابستگی‌ای که در حقیقت موتور محرک اصلی تبادل کالاها در فرآیند تجارت جهانی است. این موضوع نیز به خوبی نشان می‌دهد که پیشرفت صنعت فولاد و کاربردهای آن تا چه اندازه بر اقتصاد جهانی تاثیر داشته است. نسبت نیروی قابل تحمل فولاد به وزنش، سبب انقلابی بزرگ در صنعت حملونقل شده است و دست تولیدکنندگان وسایل نقلیه را برای خلاقیت بیشتر باز گذاشته است. بشر بخش بزرگی از قدرت حملونقل دریایی، هوایی و ریلی خود را در حقیقت مدیون این فلز است. صنعت انرژی: علاوه بر صنایع ساختوساز و خودرو که در وهله اول برای استفاده فولاد در صنایع به ذهن هر کسی می‌رسد، صنایع دیگری نیز به‌طور روز‌افزون وابستگی بیشتری به فولاد پیدا می‌کنند. بخش انرژی که با سرعت بسیار زیادی در حال تغییر و تحول است، از انرژی سوخت‌های فسیلی گرفته تا انرژی خورشیدی، شاهد نقش مهم فولاد در این حوزه‌ها هستند. انرژی هیدرولیکی، انرژی بادی، گازهای طبیعی و هر منبع انرژی‌ای برای تکمیل فرآیندش نیاز اساسی به فولاد در ساختوسازهای مربوطه دارد. به عبارتی می‌توان گفت تا زمانی که بشر برای کارهای خود به انرژی نیاز دارد (که تقریباً می‌توان گفت این نیاز همیشگی است)، فولاد به عنوان یک منبع ضروری مورد نیاز است. همچنین توجه به این نکته نیز ضروری است که مواردی مانند کاهش قیمت گاز که با رونق استخراج گاز طبیعی در آمریکای شمالی امکان‌پذیر شده است، بر قیمت فولاد نیز تاثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل است که تولیدکنندگان و فعالان حوزه فولاد در جهان باید توجه ویژه‌ای به تحولات صنعت انرژی داشته باشند. صنعت بسته‌بندی: سابقه این کاربرد فولاد به قبل از انقلاب در این صنعت و به حدود ۲۰۰ سال پیش برمی‌گردد. انسان‌ها در حدود دو قرن است که برای محافظت از کالاهای مختلف در برابر آب، هوا و نور خورشید از بسته‌بندی‌های فولادی استفاده می‌کنند. امکان بسته‌بندی با سرعت بالا و همچنین امکان آسان باز شدن بسته‌های فولای سبب شده است تا همچنان این کاربرد فولاد در زندگی روزمره تداوم داشته باشد. در حال حاضر بسته‌بندی فولادی بیشتر در مورد مواد غذایی و آشامیدنی رایج است.
صنعت لوازم خانگی: تصور لوازم خانگی و آشپزخانه‌ها در سراسر دنیا بدون استفاده از فولاد ممکن نیست. تخمین زده می‌شود که در حدود ۷۵ درصد از وزن تمامی لوازم خانگی از فولاد تشکیل شده است؛ رقمی که به خوبی نشان می‌دهد فولاد چه کاربرد چشمگیری در زندگی روزمره دارد. صنعت لوازم خانگی که معمولاً شامل ماشین لباسشویی، یخچال و فریز، ماشین ظرفشویی، سینک شست‌وشو و اجاق گاز می‌شود، به خوبی نمایانگر استفاده از فولاد در این صنعت است. با توجه به اینکه سطح رفاه جهانی در حال افزایش است و در آینده‌ای نزدیک تعداد خانوارهایی که از این وسایل استفاده می‌کنند، به ویژه در کشورهای در‌حال‌توسعه بیشتر خواهد شد، قابل پیش‌بینی است که مصرف فولاد در این صنایع چشم‌اندازی صعودی دارد.
