چشم انداز یک صنعت بورسی بررسی شد(بخش‌اول)
بازار روغن‌نباتی در مسیر رشد
در میان روغن‌های خوراکی، روغن‌نباتی یکی از مهم‌ترین مواد مورد استفاده در پخت‌وپز است که میزان کاربرد روزانه آن در سطح جهان بسیار بالاست، به همین دلیل، صنعت روغن‌نباتی یکی از صنایع مهم دنیای امروز محسوب می‌شود. روغن‌های نباتی در صنایع غذایی بسیار پرکاربرد هستند و علاوه بر آن در صنایع دیگری مانند تولید صابون، پودرهای شوینده و محصولات بهداشتی استفاده می‌شوند، اما باید گفت مصرف اصلی روغن‌نباتی در مواد غذایی است؛ به ویژه در سال‌های اخیر با توجه به اهمیت سلامت غذایی، مصرف روغن‌های نباتی اولویت پیدا کرده است.
صنعت روغن‌نباتی در جهان
تخمین زده می‌شود بازار جهانی روغن‌خوراکی با نرخ رشد مرکب 57/ 3درصد تا سال 2025 رشد کند و از ارزش بازار 8/ 96 میلیارد دلار در سال 2019 به 5/ 119میلیارد دلار در سال 2025 برسد و مناطق در حال توسعه جهان به رشد بازار روغن‌نباتی در دوره پیش‌بینی‌شده کمک کنند. از جمله عوامل تاثیرگذار بر رشد صنعت روغن‌نباتی، رشد جمعیت، بالاتر رفتن آگاهی‌های پزشکی مردم و اهمیت دادن به رژیم غذایی خواهد بود.
پیش‌بینی می‌شود افزایش اهمیت روغن گیاهی به‌عنوان عنصری که خطر ابتلا به اختلالات قلبی- عروقی را کاهش می‌دهد، محرک رشد مطلوبی خواهد بود. علاوه بر این، افزایش محبوبیت اسیدچرب امگا3 به‌عنوان ماده مغذی در صنایع غذایی به دلیل خاصیت ضدالتهابی استثنایی پیش‌بینی می‌شود که منجر به افزایش روغن تولیدشده از دانه‌های سویا، کلزا و بذر کتان شود، همچنین نوسانات رژیم‌های غذایی همراه با سبک زندگی پرتحرک در میان اغلب مردم، اولویت مصرف‌کننده را تغییر داده و تقاضای روغن آفتابگردان را برای پخت و پز افزایش دهد. از طرفی پیش‌بینی می‌شود افزایش تعداد هتل‌ها و رستوران‌های زنجیره‌ای در کشورهای در حال توسعه از جمله چین و هند و توجه دولت‌ها به سیاست‌های حمایتی با هدف بهبود زیرساخت‌های شهر، باعث افزایش کاربرد روغن‌های خوراکی شود. اندونزی، مالزی و هند از تولید‌کنندگان اصلی روغن خوراکی به‌ویژه روغن پالم در دنیا هستند که تقریبا 80درصد تولید خود را صادر می‌کنند و چین، آمریکا و هند از بزرگ‌ترین واردکنندگان روغن‌نباتی در جهان هستند. ایران نیز رتبه 32 واردات و رتبه 87 صادرات را در جهان دارد. طبق آمار منتشره OECD-FAO تخمین زده می‌شود که سرانه مصرف روغن‌نباتی در بازه زمانی 2028-2019 با نرخ 9/ 0درصد در سال رشد کند که نسبت به رشد 2درصد در بازه زمانی 2009-2018 کمتر است. پس از چین، هند دومین مصرف‌کننده بزرگ است و وارد‌کننده شماره یک روغن‌نباتی در سطح بین‌المللی محسوب و پیش‌بینی می‌شود این کشور با نرخ رشد 1/ 3درصد در سال، سرانه مصرف بالای روغن‌نباتی را حفظ کند و تا پایان سال 2028 به 15کیلوگرم سرانه مصرف برسد. میزان مصرف سرانه روغن‌نباتی در چین حدود 30 کیلوگرم و در برزیل حدود 24کیلوگرم و برای کشورهای در حال توسعه، سرانه مصرف روغن‌نباتی با نرخ رشد 4/ 0درصد در سال 27کیلوگرم پیش‌بینی شده است.
مقدار تولید روغن‌های نباتی براساس نوع روغن در دنیا
همان‌طور که در نمودار شماره یک مشاهده می‌شود، روغن پالم، روغن سویا و روغن کلزا بیشترین سهم بازار را به خود اختصاص داده‌اند. در این بین تولید روغن آفتابگردان نسبت به انواع دیگر روغن‌ها طی سال‌های گذشته1/ 5 درصدی رشد داشته است و پس از آن تولید روغن سویا در جایگاه دوم با نرخ رشد مرکب 3/ 4 درصدی قرار دارد. روغن پالم به عنوان بزرگ‌ترین بخش تولید روغن‌های خوراکی بین سال‌های 2020-2012 نرخ رشد 7/ 3درصدی داشته است. درخصوصمصرف روغن خوراکی به تفکیک نوع روغن در دنیابا توجه به نمودار شماره 2 روغن پالم با میانگین 8/ 34 درصد در سال‌های گذشته بیشترین سهم از مصرف روغن را در دنیا به خود اختصاص داده است و پس از آن روغن سویا با 3/ 28درصد و روغن کلزا با 9/ 14درصد بیشترین سهم مصرف را در اختیار دارند. در سال‌های گذشته سهم مصرف روغن کلزا کاهش پیدا کرده و سهم مصرف روغن پالم و روغن سویا افزایش داشته است.
صنعت روغن‌نباتی در ایران
تا سال 1320 در ایران مصرف روغن‌نباتی رایج نبود و بیشتر از روغن حیوانی استفاده می‌شد. از این سال به بعد مصرف روغن‌نباتی به میزان بسیار کم رواج پیدا کرد. مصرف روغن حیوانی با تعدیل سرانه مصرف به‌تدریج کاهش یافته و روغن‌نباتی به سهولت جایگزین آن شد. روغن‌کشی از دانه‌های روغنی به وسیله چرخ‌های عصاری از قرن‌ها پیش به صورت سنتی در ایران مرسوم بود که بیشتر مصرف دارویی و شیمیایی داشت و در موارد خاص به عنوان یک ماده غذایی همراه با سایر مواد نظیر برنج و آرد و... مصرف می‌شد. ورود روغن‌نباتی به کشور از اواسط دهه 30 هجری شمسی آغاز شد، با وجود نگرش منفی مردم نسبت به روغن‌نباتی که ناشی از دشواری تغییر عادت مصرف روغن حیوانی بود، این روغن به‌واسطه قیمت ارزان‌تر و بسته‌بندی بهتر و بهداشتی‌تر توانست در میان اقشار مختلف جامعه شهری جایگاه خود را پیدا کند و به‌تدریج مصرف روغن‌نباتی افزایش یافت. در ایران روغن‌نباتی به عنوان یکی از محصولات مهم مورد نیاز مردم مورد توجه قرار گرفته و سرانه مصرف روغن‌نباتی در کشور به‌تدریج افزایش یافته است. بر اساس آمار ارائه شده از سوی دفتر صنایع غذایی، دارویی، بهداشتی وزارت صنعت، معدن و تجارت، آمار تولید روغن‌نباتی در سال‌های گذشته به شرح نمودار 3 بوده است. طی سال‌های اخیر روند تولید و مصرف روغن‌های جامد و نیمه‌جامد کاهش داشته و در سبد خانوارهای ایرانی سهم مصرف روغن‌های مایع با افزایش همراه بوده است. با توجه به آمار منتشره در سال 1387 مقدار تولید روغن مایع 35 درصد تولید روغن‌نباتی در کل کشور بوده که در سال 1397 این درصد به تقریبا 62 درصد رسیده است. بیشترین سهم مصرف روغن در سال‌های اخیر در شرکت‌های تولید‌کننده، روغن خام آفتابگردان، روغن خام سویا، روغن پالم و روغن خام کلزا بوده که در این بین سهم مصرف روغن پالم با کاهش همراه بوده است. مصرف روغن پالم در تولید روغن در کشور در سال 87 تقریبا 45 درصد بوده که در سال 1397 میزان مصرف روغن پالم به 23 رسیده است.
