با ابزار تحلیل بنیادی انجام گرفت
مقایسه سودسازی شرکت‌های قندی
معرفی صنعت قند و شکر
در نقاط مختلف جهان و با توجه به شرایط آب و هوایی و امکانات طبیعی از دو محصول چغندرقند و نیشکر، شکر استحصال می‌شود. شکر ماده‌ای خوراکی و شیرین است که به رنگ سفید و قهوه‌ای یافت شده و از عصاره نیشکر یا چغندرقند استحصال می‌شود.
قند موجود در نیشکر و چغندرقند بعد از جداسازی تمام املاح، ویتامین‌ها، پروتئین، آنزیم و سایر مواد مغذی مفید، در کارخانه تصفیه شده و به ساکاروز خالص تبدیل می‌شود.
در فرآیند تولید شکر محصولات دیگری از جمله ملاس، باگاس و تفاله نیز تولید می‌شوند.
ملاس عصاره‌ای غلیظ، تیره و چسبناک است که در فرآیند جوشاندن عصاره و استخراج شکر باقی می‌ماند. از ملاس عمدتا برای تولید الکل استفاده می‌شود. باگاس نیز از نیشکر تولید می‌شود و حدود 20 تا 30درصد از وزن نیشکر را تشکیل می‌دهد. تولید متوسط نیشکر در هر هکتار حدود یکصد تن است. بر اساس شواهد در خوزستان پس از استحصال شربت از نیشکر حدود 32 تن باگاس با رطوبت حدود 50درصد از هر هکتار به دست میآید. از موارد مصرف آن می‌توان به تولید متانول و اتانول، سوخت برای تولید برق، تولید خمیر کاغذ، سوخت به جای هیزم و مصارف خانگی، تولید زغال، تولید گاز متان و استفاده در بسیاری از صنایع اشاره کرد. تفاله چغندرقند به علت داشتن مواد قندی، مواد پروتئینی و... از ارزش غذایی مناسبی برای دام‌ها برخوردار است. این ارزش با اضافه کردن ملاس به تفاله افزایش می‌یابد. تفاله به شکل‌های مختلف اعم از تفاله تر با پرس کم، تفاله تر پرس شده، تفاله تر با پرس شدید، تفاله خشک ملاس‌دار و... برای خوراک دام مصرف می‌شود.
تولیدکننده‌‌‌های عمده شکر در جهان عبارتند از: برزیل، هند، چین، تایلند و آمریکا که از میان آنها برزیل و هند روی هم حدود 40درصد شکر جهان را تولید می‌کنند. در ایران هم گفته می‌شود صنعت قند و شکر، پس از صنعت نساجی، دومین صنعت قدیمی به حساب میآید. لذا این صنعت با توجه به استراتژیک بودن محصول تولیدی آن، همواره مورد توجه و حمایت دولت بوده است. شکر به عنوان یک ماده غذایی انرژی‌زا تنها ماده غذایی است که به‌طور خالص می‌توان آن را تولید کرد و به لحاظ مزه و طعم مطبوع و منبع ارزان تامین انرژی نسبت به سایر مواد غذایی، تقاضا برای مصرف آن در ایران و سایر کشورهای در حال توسعه، همواره رو به افزایش بوده است. شکر علاوه بر مصارف خانگی دارای مصارف صنعتی در صنایعی همچون شیرینی و شکلات، بستنی‌سازی، نوشابه‌سازی، مالت و ماءالشعیر، آبمیوه و... است. این صنعت از جمله صنایعی است که بیشترین ارتباط را با حلقه‌های پیشین و پسین در زنجیره تولید اقتصاد ملی دارد و یکی از صنایع تبدیلی مهم بخش کشاورزی به حساب میآید. مهم‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده مدیریت زنجیره تامین صنعت قند و شکر شامل بخش کشاورزی (چغندر و نیشکر) به عنوان تامین کننده، بخش صنعت (تجهیرات سرمایه‌ای) و بخش حمل‌ونقل و بازرگانی می‌شود.
تولید و مصرف سالانه جهانی این محصول معمولا بین 150 تا 200میلیون تن است که البته با توجه به رشد جمعیت جهان این عدد رو به افزایش است. از این رقم شکر، تقریبا 70 تا 80درصد از نیشکر تولید می‌شود. در ایران به دلیل محدودیت دسترسی به آب بیش از نصف تولید شکر از چغندر است.
پیش‌بینی می‌شود مصرف سرانه شکر هم از 8/ 25کیلوگرم به 8/ 26کیلوگرم در سال 2024 برسد. همچنین تخمین زده می‌شود در سال 2024 مجموع تولید جهانی قند و شکر در سطح 210میلیون تن قرار بگیرد. در حال حاضر بیشترین سرانه مصرف در آمریکای جنوبی با 46 کیلوگرم در سال و کمترین سرانه متعلق به آفریقا با 17کیلوگرم است. در همین راستا سازمان بهداشت جهانی مصرف 10 تا 15 کیلوگرم را برای هر فرد پیشنهاد کرده است.
در حال حاضر مصرف داخلی حدود 4/ 2میلیون تن است که از این مقدار حدود 5/ 1میلیون تن توسط تولید داخلی تامین می‌شود. البته این عدد نوسان داشته و در سال‌هایی به یک میلیون تن و بعضا مانند سال 96 به 2میلیون تن نیز رسیده است اما به صورت میانگین میزان تولید داخلی حدود 5/ 1میلیون تن است.
در چرخه تولید قند و شکر مهم‌ترین گام، تامین نهاده‌های اولیه آن یعنی چغندرقند و نیشکر است و به همین دلیل این صنعت وابستگی بسیار شدیدی به بخش کشاورزی دارد و توانایی‌ها و پتانسیل‌های موجود در زمینه زراعت این محصولات مستقیما بر این صنعت تاثیرگذار است. در این بین سهم هر کدام از نهاده‌های چغندرقند و نیشکر در میزان تولید قند و شکر به ترتیب 52 و 48درصد است. علاوه بر بخش کشاورزی، عوامل دیگری همچون میزان تعرفه و مقدار واردات شکر، سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری دولت برای مواد اولیه و محصولات نیز بر حیات این صنعت بسیار تاثیرگذارند. همان‌طور که اشاره شد میزان عرضه داخل به‌طور کامل جوابگوی میزان تقاضای بازار نیست، بنابراین به منظور رفع این مشکل، دولت و بخش خصوصی به دنبال واردات شکر هستند. از آنجا که شکر تولید داخلی از لحاظ قیمت قدرت رقابت با مشابه خارجی را ندارد، بنابراین رابطه بین میزان واردات و تعرفه‌های گمرکی با میزان تولید و فروش این صنعت رابطه‌ای معکوس است. با توجه به پوشش 90درصدی میزان تقاضای داخل با تولید داخلی، انتظار می‌رود که در سال زراعی جاری یا آتی، کشور از نظر برابری میزان تولید با تقاضا به تعادل نسبی برسد. اما احتمال دارد با توجه به روند کم‌آبی و خشکسالی موجود در کشور و تشدید آن تعادل به وجود آمده به شرایط پایدار نرسیده و دوباره عدم‌تعادل برقرار شود. بنابراین برای ثبات در این نقطه باید سیاست‌های کلان چند دستگاه اجرایی با یکدیگر همسو و هماهنگ باشند.
نرخ چغندرقند
نرخ چغندرقند بر اساس عیار آن مشخص می‌شود، معمولا چغندر عیاری بین 10 تا 15، 15 تا 20 و بالای 20 دارد که در ایران قیمت بر اساس چغندر با عیار 16درصد تعیین می‌شود.
همان‌طور که آمارها نشان می‌دهد، شیب افزایش قیمت چغندر در سال 95 نسبت به سال 94 دو برابر شده و این در حالی است که قیمت شکر با همان مفروضات حدود 10درصد افزایش داشته است. این افزایش دو برابری در آن مقطع باعث شد که حاشیه سود شرکت‌های قندی کاهش چشمگیری داشته باشد. بعد از سال 95 سعی شده تا درصد افزایش‌ها به یکدیگر نزدیک شده و شرکت‌ها توجه خاصی به کاهش هزینه‌ها و افزایش راندمان کاری خود داشته باشند. سطح زیر کشت در این صنعت با توجه به سیاست‌های دولت و همچنین سود کشت محصولات جایگزین متغیر است اما این عدد در حال حاضر حدود 100هزار هکتار است که در کمترین مقدار در سال 87 به 50هزار هکتار و بیشترین مقدار در دهه 70 حدود 200هزار هکتار بوده است.
شرکت‌های اصلی
شرکت‌های فعال در این صنعت با توجه به نوع مواد اولیه مورد استفاده به دو نوع شرکت‌های چغندری و نیشکر تقسیم می‌شوند. شرکت‌های فعال در زمینه شکر چغندری 35 کارخانه و نیشکر 9 کارخانه هستند. از بین شرکت‌های چغندری 26 مورد در سال 95 فعال بوده و 9 مورد به دلایل مختلف غیرفعال بوده‌‌‌اند. از بین شرکت‌های فعال چغندری 15 مورد در بازارهای بورس و فرابورس پذیرفته شده‌اند.
با نگاه به توزیع محل احداث کارخانه‌های تولیدکننده شکر می‌توان دریافت که نحوه توزیع و پراکندگی آنها بستگی به بسترهای لازم آن منطقه، جهت کشاورزی و کاشت چغندرقند و همچنین میزان شرایط آبی آن دارد. از آنجا که تقاضا برای شکر بیشتر از تولید آن است. بنابراین در صورت زمان‌بندی مناسب میزان واردات موردنیاز توسط دولت و به اندازه فاصله بین تقاضا و عرضه، شرکت‌های تولیدکننده شکر مشکل چندانی برای فروش شکر خود در بازار نداشته و همه آنها با توجه به میزان ظرفیت تولیدی خود سهمی از بازار را در اختیار خواهند داشت. با توجه به مشابهت محیط داخلی اکثر شرکت‌های شکر چغندری و دستوری بودن قیمت‌ها این شرکت‌ها توانایی چندانی برای ایجاد مزیت رقابتی نداشته و داشتن مواد اولیه مصرفی با کیفیت در منطقه محل احداث، ظرفیت و کارآیی تولید به عنوان عوامل عمده ایجاد‌کننده مزیت و داشتن سهم بیشتر از بازار به شمار می‌آیند. بنابراین شرکت‌های فعال به‌دنبال استراتژی‌هایی به منظور جذب مواد اولیه مرغوب هستند.
از سال 1400 برای کاهش دخالت دولت در سیاستگذاری و نزدیکی قیمت به شرایط و وضعیت بازار، ضوابط قیمت‌گذاری کالاهای تولید داخل توسط سازمان حمایت از مصر‌ف‌کنندگان و تولیدکنندگان ارائه می‌شود که شکر نیز یکی از کالاهای مشمول این دستورالعمل است. مطالعات بنیادین روی این صنعت نشان داده که بستر و محیطی که شرکت‌های تولیدکننده شکر در آن به فعالیت می‌پردازند بر عملکرد و کارآیی آنها به شدت تاثیرگذار است؛ هر چقدر تعامل شرکت‌ها با عوامل محیطی بیرونی و درونی پویاتر باشد، هم‌افزایی بیشتر خواهد بود.
مفروضات تحلیل
بررسی این صنعت با توجه به دو سری مفروضات صورت گرفته؛ در مفروضات پایه نرخ فروش شکر 12میلیون و 400هزارتومان به ازای هرتن، نرخ چغندر بهاره یک میلیون و 240هزار تومان و نرخ ارز 25هزار تومان فرض شده است. در این محاسبات نسبت P/ E و P/ S تحلیلی برای شرکت‌ها محاسبه شده است.
در سناریوی دوم که خوش‌بینانه‌تر است، نرخ فروش شکر 17میلیون تومان، نرخ چغندر یک میلیون و 700هزارتومان و نرخ ارز هم 32هزارتومان فرض شده که به نظر تحلیلگر این مفروضات برای سال مالی 1401 منطقی هستند. بر اساس تحلیل انجام شده بر مبنای این پیش‌‌‌فرض‌‌‌ها اگر از منظر P/ E تحلیلی صنعت را مشاهده کنیم، بهترین نماد «قشهد» و سپس «قهکمت» خواهد بود و اگر هم P/ S تحلیلی را مدنظر قرار دهیم، بهترین نماد صنعت «قشیر» و سپس «قشهد» است. در کل به نظر می‌رسد با توجه به افزایش نرخ محصولات و همچنین ریالی بودن صنعت، سرمایه‌گذاران می‌توانند گزینه‌های ارزان این صنعت را مدنظر قرار دهند.
ریسکهای صنعت
عملکرد کارخانهها قندی وابستگی شدیدی به میزان جذب چغندر، عیار چغندر و قیمت چغندرقند دارد.
ریسکهای زیر در این حوزه می‌تواند تاثیرات بسیار زیادی روی سود شرکت‌ها داشته باشد.
میزان جذب چغندر: میزان کاشت چغندرقند و قابلیت حصول آن برای کارخانهها تابع مستقیمی از قیمت‌گذاری دولت روی این محصول است.
در صورتی که قیمت‌گذاری مناسب و به‌موقع باشد محصول تولیدی در مزارع بدون اعمال هزینه‌‌‌های مازاد به کارخانهها تحویل خواهد شد، در غیر این صورت کارخانهها رقابت سنگینی را در جذب چغندر با یکدیگر شروع خواهند کرد.
عیار چغندر: با توجه به اینکه حوزه کشت و قراردادهای منعقد شده بین کارخانه و کشاورزان در کدام حوزه‌‌‌های استانی باشد عیار چغندرقند می‌تواند متفاوت باشد که این تاثیر بسزایی در عملکرد شرکت‌ها خواهد داشت.
قیمت چغندر: بیشتر از 70 تا 75درصد قیمت تمام شده شکر را قیمت چغندر تشکیل می‌دهد؛ چنانچه دولت در قیمت‌گذاری شکر افزایش قیمت چغندر را به صورت واقعی اعمال کند قیمت‌گذاری شکر با در نظر گرفتن سایر عوامل موثر بر قیمت تمام شده به طور تناسبی محاسبه
خواهد شد.
ریسک حامل‌های انرژی: با توجه به گازسوز بودن دستگاه‌های تولیدی و کاهش فشار گاز در ماه‌‌‌های سرد سال، طبق هماهنگی با شرکت گاز نسبت به کاهش تولید و مصرف گاز اقدام شده‌است.
