در یک تحلیل بنیادی بررسی شد
فونداسیون سودسازی دارویی‌ها
در یک دسته‌بندی، می‌توان شرکت‌های تولید داروی نهایی را به شرکت‌های سرم‌ساز، قطره، اسپری، تزریقی، آنتی بیوتیک، ضد سرطان و بیماری‌های مزمن تقسیم‌بندی کرد. در این تحلیل، شرکت‌های تولیدکننده مواد اولیه دارو و داروی نهایی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. ارزش کل تقاضای صنعت داروی کشور در سال ۱۳۹۹ به میزان ۳۵۰هزار میلیارد ریال بوده که سهم تولیدکنندگان حدود ۳۰۰هزار میلیارد ریال و مابقی مربوط به واردات بوده است. حجم مقداری فروش بیش از ۴۴میلیارد عدد بوده که سهم واردات کمتر از ۶۰۰میلیون عدد بوده است. در عمل داروهای وارداتی ۱۳ برابر گران‌تر از متوسط داروهای داخلی بودهاند. همچنین حدود ۳۰۰ تولیدکننده دارو و حدود ۵۰ شرکت پخش دارو در کشور فعال هستند. ۱۰ شرکت بزرگ تولید دارو در کشور شامل داروسازی عبیدی، اکتوور، سیناژن، داروپخش، کوبل دارو، آریوژن فارمد، داروسازی اکسیر، داروسازی تهران شیمی، البرز دارو و داروسازی فارابی هستند که یک‌سوم بازار داروی کشور را نیز در اختیار دارند. از سوی دیگر، از ۱۴۳۱ دارو در فهرست دارویی کشور، کمتر از ۱۴درصد مواد موثره در داخل تولید می‌شود، از همین رو گفته می‌شود که صنعت دارو در بخش مواد موثره به طور میانگین وابستگی بیش از ۷۰درصدی به واردات دارد.
ساختار صنعت دارو
صنعت دارو در سه سطح قابل تقسیم است. در مرحله اول سنتز مواد موثره دارویی (API) صورت می‌گیرد که تولید مواد موثره از مواد شیمیایی است. در مرحله دوم فرمولاسیون صورت می‌گیرد که مواد موثره دارویی مرحله قبل با مواد غیرفعال مانند پرکننده و چسباننده ترکیب شده و شکل‌های قرص و کپسول و آمپول به دست می‌آید. در مرحله سوم خروجی مرحله دوم بستهبندی می‌شود. عمده شرکت‌های تولیدکننده دارو در بورس تهران در این بخش فعالیت می‌کنند.
دارو و ارز 4200 تومانی
تخصیص ارز ترجیحی در ماه‌های اخیر به شدت محدود شده است، اما یکی از گروه‌هایی که همچنان مشمول ارز 4200 تومانی است، گروه دارو است. با این حال بخش عمده‌ای از داروها از جمله داروهای OTC یا بدون نسخه و مکمل‌ها از شمول ارز ترجیحی خارج شده‌اند. همچنین مواد بستهبندی داروها نیز از شمول این ارز حذف شده‌اند. زمزمه‌های حذف ارز 4200 تومانی شنیده می‌شود و در بودجه دولت در سال 1401 نیز اثری از این ارز نیست. بنابراین انتظار می‌رود تخصیص ارز ترجیحی متوقف شود و در عین حال واردات مواد موثره با ارز نیما صورت گیرد که اثر قابل‌توجهی بر رشد قیمت فروش دارویی‌ها و به تبع آن سودآوری آنها دارد.
مالکیت شرکت‌های دارویی
مالکیت شرکت‌های دارویی در بازار سرمایه به 5 دسته تقسیم می‌شود. تیپیکو که خود از زیرمجموعه‌های شستا و سازمان تامین اجتماعی است، بزرگ‌ترین هلدینگ دارویی کشور محسوب می‌شود. 13شرکت به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در مالکیت تیپیکو قرار دارند. بعد از تیپیکو، مجموعه برکت وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام قرار دارد. این مجموعه مالک 6شرکت دارویی در بورس است. مجموعه شفا وابسته به بانک ملی نیز 3شرکت را در اختیار دارد. بخش خصوصی 9 شرکت و مجموعه وخارزم هم یک شرکت در اختیار دارند. سهامداران نقش اصلی را در راهبری شرکت‌ها دارند. هلدینگ‌های دارویی با یکپارچه‌سازی تولیدات از رقابت میان شرکت‌ها جلوگیری کرده و در محصولات مشترک از اعطای تخفیفات به شرکت‌های پخش و داروخانه‌ها جلوگیری می‌کنند. از سوی دیگر، هلدینگ‌های دارویی با در اختیار داشتن شرکت‌های پخش، فرآیند فروش و وصول را تسریع کرده و در عین حال با در اختیار داشتن شرکت‌های تامین مواد بستهبندی و مواد اولیه (مواد موثره) نقش اساسی در کسب سهم بازار توسط شرکت‌های زیرمجموعه دارند. در سال‌های اخیر مجموعه‌های خصوصی در کنار تیپیکو و برکت با توسعه فعالیت‌های پخش و مواد موثره و بهبود وصول مطالبات، نقش موثری در بهبود سودآوری شرکت‌های تابعه خود داشتند.
ارزیابی نسبت‌های سودآوری
نسبت قیمت به سود (P/ E) صنعت دارو حدود 3/ 14 واحد است که به مراتب بیش از نسبت 8 متوسط بازار سرمایه ایران است. علت این موضوع، پتانسیل افزایش سودآوری به دلیل آزادسازی ارز در این صنعت است.
از سوی دیگر، عملکرد این صنعت در مقایسه با متوسط بازار از ابتدای سال 1397 تاکنون ضعیف‌تر بوده است. در حالی که شاخص کل 1271درصد رشد داشته، این صنعت تنها 1078درصد رشد عاید سهامداران خود کرده است. در میان بیشترین بازدهی‌ها، شرکت‌های مجموعه تیپیکو صدرنشین هستند. چند شرکت خصوصی نیز در میان پربازده‌ها قرار دارند. شرکت‌های مجموعه شفا همگی بازدهی کمتر از شاخص داشتند و عملکرد زیرمجموعه‌های برکت بین این دو گروه بوده است. یکی از دلایل اصلی بازدهی کمتر این صنعت در مقایسه با بازار، تخصیص ارز 4200 تومانی و قیمت‌گذاری دستوری مبتنی بر ارز 4200 تومانی است. در حالی که ارز داروهای OTC و مکمل‌ها و همچنین بستهبندی حذف شده است، اما همچنان برخی از مواد موثره مشمول ارز 4200 تومانی هستند. به این ترتیب این صنعت نتوانسته خود را با قیمت ارز نیما یا سنا منطبق کند. با این حال انتظار می‌رود با حذف ارز ترجیحی سودآوری صنعت بتواند به سطح بازدهی دلار برسد. بنابراین حذف ارز 4200 تومانی می‌تواند به جهش سودآوری در شرکت‌هایی که مشمول دریافت این ارز هستند منجر شود، زیرا با فرض ثبات حاشیه سود، انتظار می‌رود سودآوری این شرکت‌ها بین 2 تا 3 برابر شود. (توضیح اینکه پیش از این افزایش قیمت ناشی از مواد بستهبندی با ارز نیما در قیمت‌گذاری‌‌‌ها اعمال شده و مواد بستهبندی حدود نیمی از بهای تمام شده دارو را تشکیل می‌دهد.) نسبت P/ E (ttm) شرکت‌های دارویی نشان می‌دهد که شرکت‌های دتماد، دلر، کاسپین، ددام و دفرا کمترین نسبت P/ E را در اختیار دارند.
سبد محصولات
محصولات دارویی در ایران فاقد برند هستند و اصطلاحا ژنریک نامیده می‌‌‌شوند. به این ترتیب حق انحصاری تولید دارو در کشور وجود ندارد و تولید هر دارو عملا توسط شرکت‌های دیگر امکان‌پذیر است. بررسی سبد شرکت‌های دارویی نشان می‌دهد، شرکت‌هایی که تمرکز بیشتری بر تولید آنتی بیوتیک‌‌‌ها دارند، بیشترین نوسان را در حاشیه سود ناخالص و حاشیه سود خالص خود تجربه کرده‌‌‌اند. این موضوع عمدتا به دلیل رقابتی بودن در این بخش از بازار صورت گرفته است. در مقابل تولیدکنندگان سرم و قطره حاشیه سود بالا و با ثباتی دارند. تولیدکنندگان داروی سرطان از جمله دو شرکت دسانکو و دآوه نیز حاشیه سودهای پرنوسانی دارند. شرکت‌های متنوع طیف گسترده‌ای از حاشیه سود را تجربه کرده‌‌‌اند. برخی از شرکت‌ها مانند دپارس و درازک حاشیه سود خالص بالاتری نسبت به حاشیه سود ناخالص دارند که علت آن، درآمدهای سرمایه‌گذاری در شرکت‌های زیرمجموعه بوده است. در تولید مواد موثره نیز شرکت‌ها طیف گسترده‌ای از مواد شامل داروهای نارکوتیک و داروهای شیمیایی را تولید می‌کنند.
حاشیه سود
در بررسی حاشیه سود ناخالص در سال 1399، شرکت‌های تولید سرم از جمله دفرا و دقاضی در جایگاه اول قرار دارند. شرکت دعبید به دلیل پشتوانه سهامداری خود در جایگاه بعدی قرار دارد. درهآور، دلر، دسینا، دشیمی، ددام، دیران، دسبحان و درازک به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته و حاشیه سودی بیش از 50درصد دارند. حاشیه سود عمده این شرکت‌ها تفاوت چندانی با سال 1396 و میانگین 10ساله ندارد و نشان‌دهنده موقعیت مناسب این شرکت‌ها در بازار است و می‌تواند نشانگر تداوم سوددهی باشد. دالبر و داسوه در سال‌های اخیر با تضعیف حاشیه سود روبه‌رو شده‌اند. شرکت‌های تولیدکننده مواد موثره تحت فشار رقابت با واردات مواد خارجی با ارز 4200 شاهد کاهش حاشیه سود بودهاند که در صورت آزادسازی ارز، حاشیه سود این شرکت‌ها می‌تواند بهبود یابد.
دوره وصول
شرکت‌های دارویی یکی از بیشترین دوره‌های وصول را در میان صنایع فعال در بازار سرمایه دارند. فرآیند فروش دارو از تولیدکنندگان مواد اولیه به شرکت‌های دارویی عملا نقدی است. اما زنجیره فروش از شرکت‌های تولید دارو به شرکت‌های پخش و پس از آن شرکت‌های پخش به داروخانه‌ها و در نهایت مصرف‌کننده است. با این حال، گردش مالی از سمت شرکت‌های بیمه‌گر به داروخانه و از داروخانه به پخش و از پخش به شرکت‌های دارویی است. عدم‌ارتباط مالی بین بیمار و داروخانه سبب شده تاخیر قابل‌توجهی از سوی شرکت‌های بیمه‌گر در پرداخت مطالبات شرکت‌های دارویی ایجاد شود. این تاخیرها سبب شده دوره وصول شرکت‌های دارویی در سال‌های نه چندان دور بیش از یک سال باشد. در سال‌های اخیر دوره وصول به حدود 9 ماه کاهش یافته است، با این حال کمتر شرکتی را می‌توان یافت که دوره وصول کمتر از 6 ماه داشته باشد. پایین بودن دوره وصول نکته مثبت در تحلیل شرکت‌های دارویی است و سبب می‌شود هزینه مالی کمتری به شرکت‌های دارویی تحمیل شود. اما در مقابل شرکت‌های تولیدکننده مواد موثره دارویی دوره وصول 5/ 1 تا 3 ماه دارند که عملکرد به مراتب بهتری از شرکت‌های تولید دارو است. شکام با دوره وصول 53 روز بهترین نسبت را در دوره وصول در میان شرکت‌های صنعت در اختیار دارد و بعد از آن، دتماد قرار دارد.
جمع بندی
در جدول فوق، خلاصه‌‌‌ای از اطلاعات شرکت‌های دارویی مورد بررسی قرار گرفته است. در تصمیم‌گیری در خصوص سرمایه‌گذاری و انتخاب شرکت‌های دارویی، دو عامل رقابتی بودن محصولات و داشتن سهامدار عمده قدرتمند نقش اساسی دارد. همچنین حاشیه سودها و ثبات آن و همچنین دوره وصول مطالبات از عوامل دیگر تصمیم‌گیری هستند. علاوه بر این، نسبت P/ E پایین، یکی از مبناهای اصلی تصمیم‌گیری است. براین اساس شرکت‌هایی مانند دتماد، دلر، کاسپین، ددام و دفارا قرار دارند.
