«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
چشمانداز روانکارها در سال ۱۴۰۰
در ایالات‌متحده، روغن‌موتور خودروهای سواری بیش از یک‌چهارم سهم بازار صنعت روانکار را به خود اختصاص داده است. سایر محصولات روانکار عبارتند از: روغن فرآیند، روغن‌موتور سنگین، روغن هیدرولیک و فلزکاری. با توجه به تقاضا برای روان‌‌‌کننده‌‌‌ها در فرآیندهای تولید، چین بالاترین حجم بازار روانکار را در سراسر جهان دارد.
در سال 2019، تقاضای جهانی برای روانکارها حدود 37میلیون تن بوده است. اندازه تخمینی بازار روانکار تنها در ایالات‌متحده بالغ بر 19میلیارد دلار است. سرانه تقاضای روانکار در آمریکای شمالی 8/ 4کیلوگرم برای هر نفر است که بالاترین میزان و تقریبا چهار برابر میانگین جهانی است.
مواد اولیه
مهم‌ترین جزء تشکیل‌دهنده روانکارها از لحاظ حجمی روغن‌پایه است. بیشتر روغن‌پایه مصرفی در جهان از پالایش نفت‌خام به دست می‌آید، به همین دلیل صنعت روانکار بخشی از صنعت نفت به شمار می‌رود.
علاوه بر روغن پایه که حدود 60 تا 95درصد روانکارها را تشکیل می‌دهد، مابقی مواد اولیه این محصول، مواد افزودنی است که بین 5 تا 40درصد روانکارها را که بر اساس گریدهای مختلف متغیر است، شامل می‌شود.
روغن پایه گروه یک موردنیاز از طریق پالایش لوبکات دریافتی از پالایشگاه‌‌‌های کشور و روغن پایه‌‌‌های گروه 2 و 3 از خارج از کشور وارد می‌شود. همچنین مواد افزودنی از منابع داخلی و خارجی تامین می‌شود.
لوبکات دریافتی از پالایشگاه‌‌‌های داخلی بر اساس نرخ نفت‌کوره فوب خلیج‌فارس و با نرخ ارز نیمایی محاسبه می‌شود.
مبنای محاسبه نرخ مواد اولیه اصلی (لوبکات و افزودنی‌ها) بر اساس نرخ سامانه نیما در سال 1398 شکل گرفت، در حالی که در سال‌های قبل‌‌‌تر به‌خصوص در سال 1397، از نرخ ارز 42هزار ریالی استفاده می‌شد. یکسان‌سازی نرخ ارز خرید و فروش، به از دست رفتن بخشی از حاشیه سود ناشی از تفاوت نرخ ارز منجر شده است. فرمول قیمت‌گذاری لوبکات بر اساس 95درصد نفت‌کوره 18۰ فوب خلیج‌فارس و با احتساب ضریب 18/ 1 و نرخ ارز نیما تعیین می‌شود. بنابراین تغییر هر یک از این موارد می‌تواند بر سود شرکت‌ها اثرگذار باشد. نرخ لوبکات در اوایل سال ۹۹ با شیوع ویروس کرونا و افت قیمت نفت، به محدوده 177دلار در هر تن رسید و پس از آن با تسریع در روند واکسیناسیون و بهبود تدریجی در اقتصاد جهانی، نرخ لوبکات نیز با افزایش مواجه شد؛ به‌طوری‌که متوسط نرخ لوبکات در آبان‌ماه سال‌جاری به 540دلار در هر تن رسید. لوبکات در بورس‌کالا به صورت هفتگی عرضه می‌شود و تعیین بهای پایه آن بر اساس میانگین جهانی نفت‌کوره سولفور بالا و با احتساب میانگین نرخ ارز نیماست.
قیمت معاملاتی لوبکات در فصل بهار و تابستان به طور میانگین به ترتیب 9هزار و 300 تومان و 9هزار و 900تومان به ازای هر کیلوگرم بود. با رشد قیمت نفت و به تبع آن، نفت‌کوره قیمت‌ها در مهرماه به 12هزار تومان و در آبان به 12هزار و 500تومان رسید. اما در آذر شاهد افت نسبی قیمت نفت و رشد نرم ارز نیما بودیم و نهایتا لوبکات به طور میانگین 11هزار و 200تومان معامله شد. بورس کالا هر ماه به طور میانگین میزبان 160هزار تن لوبکات است که عمده آن از سوی شرکت‌های روانکار جذب می‌شود.
قیمت‌گذاری محصولات
نرخ فروش انواع روانکار موتوری در شرکت‌های روغنی بر اساس مجوز سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تعیین می‌شود و در صورتی که افزایش قیمت اعمال‌شده از سوی این سازمان کمتر از میزان افزایش قیمت مواد اولیه و نرخ ارز باشد، به کاهش حاشیه سود شرکت‌ها منجر خواهد شد.
بعد از رشد قیمت لوبکات در سال گذشته، مجوز افزایش نرخ 40درصدی روغن‌موتور بنزینی و رشد 53درصدی روغن‌موتور دیزلی از سوی سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در آبان‌ماه همان سال صادر شد، اما همزمان با دریافت این مجوز و پس از آن، قیمت لوبکات و سایر ملزومات تولید و بسته‌بندی به نحوی فزاینده و غیر‌قابل انتظار با سیر صعودی همراه شد و اثرات افزایش نرخ دریافتی، به‌سرعت از بین رفت. مجددا شرکت‌های روغن‌ساز برای تولید و فروش محصولات نهایی تحت نظارت سازمان حمایت با حاشیه زیانی سنگین مواجه شدند، به نحوی که از بهمن‌ماه سال گذشته به دنبال اخذ افزایش نرخ مجدد محصولات بنزینی و دیزلی به میزان 82درصد بودند. این درخواست در تاریخ 27 تیرماه سال‌جاری با اخذ مجوز افزایش نرخ 41درصدی این محصولات تعدیل شد.
مقایسه شرکت‌های بورسی
در ایران چهار پالایشگاه تولید محصولات روانکار شامل بهران، ایرانول، نفت‌پارس و نفت سپاهان فعال است که محصولات آنها در بازارهای داخلی و بین‌المللی، جایگاه مناسبی دارد. این شرکت‌ها به طور کلی 1/ 18هزار میلیارد تومان در طول این 6ماه فروش داشته‌‌‌اند که 36درصد آن معادل 5/ 6هزار میلیارد تومان را شرکت نفت سپاهان به دست آورده است. بعد از آن شرکت نفت بهران با 25درصد از کل ارزش فروش این چهار شرکت قرار دارد. شرکت‌های ایرانول و نفت‌پارس هم در رتبه‌‌‌های سوم و چهارم این طبقه‌‌‌بندی قرار می‌‌‌گیرند. با این حال در سال‌های قبل، مبلغ فروش شرکت نفت بهران نسبت به سایر شرکت‌های روانکار بیشتر بوده است که دلیل آن را می‌توان کیفیت بالاتر محصول دانست.
بر اساس فروش ریالی شرکت‌های روانکار در سال 1399، 57درصد فروش نفت سپاهان، 38درصد فروش نفت ایرانول، ۲۹درصد فروش نفت بهران و 34درصد فروش نفت پارس صادراتی بوده است که نشان‌دهنده صادراتی‌محور بودن شرکت نفت سپاهان و تاثیر گرفتن این شرکت از قیمت‌های جهانی و نرخ ارز است.
سودسازی شرکت‌ها
عوامل اصلی تاثیرگذار بر سودآوری صنایع تولید روانکار متعدد هستند که آن جمله می‌توان به قیمت مازوت و نرخ ارز اشاره کرد. با توجه به اینکه قیمت لوبکات مصرفی شرکت‌ها که یکی از مواد اولیه اصلی است، تابع قیمت مازوت فوب خلیج‌فارس (HSFO-180) و نرخ ارز سامانه نیماست، تغییرات این دو متغیر، تاثیر اساسی بر روند سودآوری شرکت‌ها دارد. همچنین نرخ ارز علاوه بر لوبکات، بر مواد افزودنی و سایر مواد شیمیایی و بسته‌بندی شرکت‌ها اثرگذار است.
قابل ذکر است که متغیر نرخ فروش محصولات خودرویی که از سوی سازمان‌های فرادست کنترل و مجوز افزایش قیمت از سوی آنها صادر می‌شود، این متغیر نیز یکی از عوامل مهم تاثیرگذار است که در گزارش شرکت‌های بورسی در کدال در تحلیل حساسیت منظور شده است.
در تحلیل شرکت بهران، با توجه به میزان تولید و فروش 502میلیون لیتری در سال 1400 و همین‌طور نرخ دلار 23هزار تومانی و قیمت سوخت کوره 460دلاری و هر کیلو لوبکات 11هزار و 789 تومانی، هزار و 588ریال سود برای هر سهم پیش‌بینی کرده است.
در پیش‌بینی نفت پارس میزان تولید محصولات سال 1400، برابر 385میلیون لیتر در نظر گرفته شده است. همین‌طور نرخ برابری ارز در سناریوی اصلی این پیش‌بینی 23هزار و 700 و نرخ نفت‌کوره 180 برابر 460دلار درنظر گرفته شده است. بر این اساس 725ریال برای هر سهم در سال 1400 پیش‌بینی شده است.
در تحلیل شرکت ایرانول هم با نرخ روغن پایه 873دلار برای هر مترمکعب و نرخ لوبکات 11هزار و 856 تومان، رقم سود هر سهم 6هزار و 417ریال پیش‌بینی شده است.
در شرکت نفت سپاهان هم مقدار تولید و فروش 700هزار تن و متوسط نرخ فروش روغن پایه صادراتی 900دلار به ازای هر تن در نظر گرفته شده است. با این مفروضات، در یک سناریو با نرخ لوبکات 11هزار و 500تومان و نرخ ارز 23هزار تومان، 387ریال سود به ازای هر سهم پیش‌بینی شده است.
