در تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت
شیرینترین قندیهای بورس
این صنعت همواره از چالش قیمت‌گذاری دولتی رنج برده، به نحوی که حاشیه سود صنعت به‌شدت محدود شده است؛ زیرا قند و شکر همواره در زمره کالاهای اساسی بوده است. این کالا همچنین در بین کالاهای با اولویت زیاد و مشمول ارز 4200تومانی قرار داشت که در سال 1399 حذف شد و این حذف به ایجاد تحول در شرکت‌های قندی بورسی انجامید. براساس آخرین ابلاغیه انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر ایران، قیمت‌گذاری شکر 17درصد بالاتر از بهای تمام‌شده شرکت‌های مجاز است. این موضوع سبب می‌شود تا قیمت‌های شرکت‌های مختلف، متفاوت باشد. قیمت فروش شرکت‌های مختلف طی فروردین 1401 در محدوده 127 تا 141میلیون ریال بر تن قرار داشت. همچنین براساس قانون جدید مالیات ارزش‌افزوده، قند و شکر از اواسط دی 1400 مشمول مالیات ارزش‌افزوده شده که این امر به افزایش قیمت مصرف‌کننده نهایی در خرید این محصول انجامیده است.
تولید شکر در شرکت‌های بورسی از چغندرقند است. شرکت‌های تولیدکننده شکر از نیشکر در بورس پذیرش نشده‌اند. عمده شرکت‌های قند و شکر بورسی، زمین‌های تحت مالکیت داشته و به صورت قراردادی اقدام به کشت چغندرقند می‌کنند. با این حال، به دلیل عدم‌کفاف چغندرقند این شرکت‌ها از زمین‌های ملکی، شرکت‌های قندی اقدام به خریداری چغندرقند نیز می‌کنند. دوره فعالیت شرکت‌های قندی محدود به دو دوره بهاره و پاییزه و هر دوره حدود ۳ تا 5ماه است. طول هر یک از دوره‌های فعالیت بسته به دسترسی به چغندر و ظرفیت شرکت و منطقه آب‌وهوایی بین 90 تا 150روز است. به دلیل مسائل دسترسی به چغندرقند، عمده شرکت‌ها صرفا در یک‌دوره فعالیت می‌کنند و معدود شرکت‌هایی هستند که امکان فعالیت در هر دو دوره را دارند. برخی شرکت‌ها در دوره عدم‌دسترسی به چغندرقند اقدام به دریافت یا خریداری شکر خام وارداتی از دولت و تصفیه آن به صورت کارمزدی می‌کنند. قیمت تضمینی چغندرقند در سال زراعی 1401-1400 برای چغندرقند بهاره 17هزار ریال با عیار 16درصد و برای چغندرقند پاییزه 16هزار و 410ریال با عیار 15درصد تعیین شده است. البته کارخانه‌ها مکلف هستند به ازای هر تن چغندرقند، دوکیلوگرم شکر به نرخ 22هزار ریال و ۲۰کیلوگرم تفاله خشک با نرخ 8هزار ریال به‌عنوان جایزه به چغندرکاران تحویل دهند. با توجه به قیمت‌گذاری چغندرقند، انتظار می‌رود که بهای تمام‌شده شکر در سال زراعی جاری رشد قابل‌توجهی داشته باشد.
در سال‌های اخیر با توجه به نوسانات قیمت شکر در بازارهای جهانی، قیمت قند و شکر در داخل نیز تحت‌تاثیر قیمت‌های جهانی قرار گرفته است. قیمت جهانی در یک‌دهه اخیر پرنوسان بوده، به‌طوری که در اوج یک‌دهه گذشته در محدوده 880دلار بر تن بوده و در حضیض به ۳۰۰دلار بر تن کاهش یافته است. قیمت قند و شکر در میانه‌های سال 1398 پس از کاهش به محدوده ۳۰۰ دلار بار دیگر روند صعودی به خود گرفته و بحران اخیر اوکراین نیز رشد اخیر را تشدید کرده است. اکنون شکر خام در بورس لندن به بیش از 520دلار بر تن رسیده است. با لحاظ هزینه‌های حمل، بیمه و هزینه‌های گمرکی و تصفیه، قیمت شکر به حدود 600 تا 700دلار بر تن می‌رسد (بدون لحاظ هزینه انتقال پول و سرمایه در گردش) که با لحاظ ارز نیمایی ۲۵۰هزار ریال، قیمت تمام‌شده شکر وارداتی درِ کارخانه‌ها ۱۵۰ تا 175میلیون بر تن است. مقایسه قیمت شکر در داخل نشان می‌دهد که قیمت فروش کارخانه‌ها تا ۲۰درصد ارزان‌تر از قیمت تمام‌شده شکر وارداتی است. بنابراین چغندرکاران و تولیدکنندگان قند و شکر نسبت به رقبای خارجی، وضعیت ضعیف‌تری دارند و از جذابیت این صنعت کاسته شده است. شرکت‌های قندی در سراسر کشور فعال هستند. با این حال، منطقه جغرافیایی تاثیر قابل‌توجهی بر عملکرد و سودآوری این شرکت‌ها دارد. خشکسالی و کم‌آبی سبب کاهش سطح کشت چغندر در مناطق مرکزی، شرقی و جنوبی شرقی کشور شده است. به تبع آن، این موضوع سبب کاهش تولید و کاهش سودآوری در شرکت‌های این مناطق شده است. با این حال، به دلیل قدمت صنعت قند و شکر، عمده کارخانه‌های قدیمی در حریم شهرها و حتی داخل شهرها قرار گرفته‌اند و این موضوع سبب جذابیت سهام این شرکت‌ها از لحاظ خالص ارزش روز دارایی‌ها با رویکرد تجدید ارزیابی یا تغییر کاربری و فروش زمین‌ها و املاک شده است.
صنعت قند و شکر در بورس، صنعتی تدافعی است و بعضا بتای منفی نامیده می‌شود، به این معنا که رفتار آن معکوس رفتار کلی شاخص است. در شرایط رونق بورس، سهام این گروه بازده منفی و در شرایط رکود، سهام این گروه بازده مثبت دارند. تجربه فعالان در اوایل دهه 1390 این موضوع را در نگاه سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است. با این حال، این صنعت در دوره رونق و رکود اخیر بورس بتای حدود 65/ 0داشته و بازده آن از ابتدای 1398 برابر با 335درصد بوده است که در مقایسه با بازده 730درصدی شاخص کل، عملکرد ضعیف‌تر و کمتر از نصف را نشان می‌دهد.
بررسی بازدهی سهام صنعت قند و شکر در سه سال اخیر نشان می‌دهد که نمادهای قند نقش‌جهان (قنقش)، فرآورده‌های غذایی و قند چهارمحال (قچار)، قند مرودشت (قمرو)، شکر شاهرود (قشکر) و قند نیشابور (قنیشا) بازدهی بیشتری داشتند (شرکت‌هایی که طی دوره بازگشایی شده‌اند، از محاسبات حذف شده است.) عمده این شرکت‌ها در مناطق مرکزی و شرقی کشور قرار گرفته‌اند که شاهد کمبود چغندرقند هستیم. از سوی دیگر، «قنقش» زیان‌ده بوده و دو شرکت «قچار» و «قنیشا» P/ E حدود 37 و قشکر P/ E حدود 300 دارند و تنها «قمرو» P/ E حدود ۱۱ دارد. امکان یا انجام تجدید ارزیابی به دلیل در اختیار داشتن زمین‌های ارزشمند در سال‌های اخیر، دلیل اصلی رشد سهام این شرکت‌ها بوده است. از سوی دیگر، شرکت‌های سودمحور مانند قند لرستان (قلرست)، شهد (قشهد)، کارخانه‌های قند قزوین (قزوین) و فرآورده‌های غذایی و قند پیرانشهر (قپیرا) که نسبت P/ E پایین‌تر از میانگین صنعت دارند، بازده‌های 100 تا 400درصد داشته‌اند که همگی نشانگر عملکرد ضعیف‌تر صنعت قند و شکر نسبت به شاخص کل بورس بوده است.
بررسی شرکت‌های قندی
در میان شرکت‌های قندی «قشهد»، «قمرو»، «قهکمت»، «قلرست»، «قیستو»، «قصفها» و «قزوین» کمترین P/ E صنعت را داشتند و P/ E آنها در محدوده 10 تا 17 واحد قرار دارد. حاشیه سود این شرکت‌ها نیز بالاتر از میانگین صنعت است. شرکت‌های منطقه جغرافیایی غرب و شمال‌غرب بیش از سایر شرکت‌ها در میان شرکت‌های با P/ E پایین قرار دارند. از سوی دیگر، سهامدار عمده این شرکت‌ها نیز خصوصی و دارای تخصص و تجربه تولید و باسابقه در صنعت است. در میان سایر شرکت‌ها، بالاترین حاشیه سود ناخالص متعلق به «قمرو»، «قلرست»، «قهکمت»، «قپیرا» و «قشهد» است. عمده این شرکت‌ها در منطقه جغرافیایی غرب کشور قرار دارند و در عین حال دارای زمین‌های ملکی برای کشت چغندرقند هستند.
براساس حاشیه سود عملیاتی «قلرست»، «قمرو»، «قهکمت» و «قپیرا» دارای بالاترین حاشیه سود هستند. حاشیه سود عملیاتی این شرکت‌ها بین 20 تا ۳۴درصد است. این در حالی است که برخی از شرکت‌های این صنعت مانند «قجام»، «قشرین»، «قنقش» و «قشیر» حاشیه سود عملیاتی منفی دارند. نگاه سرمایه‌گذاری به این نمادها عمدتا متمرکز بر ارزش‌افزوده ایجادشده در زمین‌های شرکت‌هاست. در خصوص حاشیه سود خالص نیز «قلرست» با 46درصد در صدر قرار دارد. حدود نیمی از سود این شرکت مربوط به سود سرمایه‌گذاری‌ها و فروش محصولات کشاورزی (غیر از حوزه قند و شکر) است. «قمرو»، «قهکمت» و «قپیرا» نیز حاشیه سود بالایی دارند که عمدتا ناشی از عملیات تولیدی شرکت است. متوسط حاشیه سود ناخالص شرکت‌های صنعت قند و شکر ۱۱درصد و حاشیه سود عملیاتی و حاشیه سود خالص شرکت‌های این صنعت برابر یکدیگر و ۹درصد است که کمتر از نصف و حتی یک‌سوم متوسط صنایع بورسی است.
به لحاظ تجدید ارزیابی، عمده شرکت‌های این صنعت در پنج‌سال اخیر تجدید ارزیابی داده‌اند. چند شرکت نیز در سال‌هایی بیش از پنج‌سال تجدید ارزیابی داده‌اند و پتانسیل تجدید ارزیابی در سال‌های آتی را دارند. نماد «قنیشا» نیز تجدید ارزیابی دارایی‌ها را انجام داده و در حال ثبت آن نزد اداره ثبت شرکت‌هاست. «قجام» نیز تجدید ارزیابی را انجام داده و در حال اخذ گزارش حسابرس است. همچنین براساس موضوعات مطرح‌شده در مجامع شرکت‌هایی مانند «قلرست» و «قمرو»، سهامداران عمده این شرکت‌ها در حال حاضر برنامه‌ای برای تجدید ارزیابی دارایی‌ها ندارند.
در مجموع، شرکت‌های «قلرست»، «قشهد» و «قیستو» از لحاظ P/ E، حاشیه سود و موقعیت جغرافیایی در وضعیت بهتری نسبت به سایر سهام این گروه هستند. «قمرو» با وجود P/ E پایین در منطقه جغرافیایی مناسبی قرار ندارد. «قصفها» در رتبه بعدی قرار دارد. در میان ارزنده‌ترین شرکت‌های صنعت «قیستو» و «قصفها» پتانسیل تجدید ارزیابی را دارند.
