پادزهر «کرونا» برای بازار گردشگری هم از چین آمد
کلید چینی تورهای نوروزی
ورود کرونای چینی به ایران که آسیب بسیار جدی بر بازار گردشگری وارد کرده است به همراه خود پادزهر بهبود بازار گردشگری به‌عنوان کلیدی برای تورهای نوروزی لغو شده توسط مسافران که با مشکلات استرداد وجوه خود از کارگزاران خارجی مواجه هستند نیز از چین آورده است. ورود ویروس کرونا به ایران و تبدیل شدن آن به یک اپیدمی، بازار توریسم را با رکود بی‌سابقه‌ای مواجه کرده و منجر به بروز دو موضوع چالش برانگیز شده است. نخست اینکه بنابر ابلاغ دولت و انجمن صنفی خدمات مسافرتی و جهانگردی ایران کلیه دفاتر مسافرتی حداقل تا ۲۰ اسفند از ارائه فروش پکیج‌های نوروزی خودداری کرده و تابع تصمیمات مقامات این حوزه هستند و موضوع دیگر توقف پروازهای دیگر کشورها به ایران است که البته بنابر اعلام این کشورها به آژانس‌های هواپیمایی لغو تعلیق پروازهای خطوط هوایی به ایران و برعکس از ۱۵ مارس (۲۵ اسفند) برقرار خواهد شد که البته این رفع تعلیق مشروط به بهبود اوضاع سلامت و کاهش اپیدمی کرونا در ایران است. بازار گردشگری ایران پیش از وقوع کرونا نیز دچار سکته ۴۰ درصدی شده بود و پس از شیوع کرونا به اوج روند نزولی خود رسیده است. همزمان با مسائل مربوط به گرانی بنزین و قطع ۱۰ روزه اینترنت و سپس تنش‌های مربوط به آمریکا در حوزه منطقه‌ای و روابط بین‌الملل و سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین و همچنین نوسانات ارزی و افزایش بهای دلار در حجم ورود توریست خارجی بر بازار تورهای خارجی سفر ایرانی‌ها به خارج تاثیر منفی گذاشت. اکنون شیوع ویروس کرونا در ایران در آستانه تعطیلات نوروز که هرساله بیشترین میزان سفرهای داخلی و خارجی در این ایام رخ می‌دهد آژانس‌های مسافرتی را در شرایط تعطیلی کلیه تورهای داخلی و خارجی قرار داده است. بنابر ابلاغ وزارت گردشگری و همچنین اعلام انجمن صنفی خدمات مسافرتی و جهانگردی ایران فروش تورهای نوروزی تا ۲۰ اسفند متوقف و کنسل شده و آژانس‌های مسافرتی در حال حاضر از ارائه پکیج‌های نوروزی خارجی و حتی داخلی خودداری کرده و کلیه تورها را کنسل کرده‌اند. بنابر اعلام حرمت الله رفیعی رئیس انجمن صنفی خدمات مسافرتی و جهانگردی ایران، باتوجه به شرایط فعلی و گسترش شیوع کرونا و در پیش داشتن پیک خطر اپیدمی کرونا در روزهای پیش‌رو، احتمال تداوم لغو کامل کلیه تورهای نوروزی توسط آژانس‌ها تا فروردین‌ماه نیز وجود دارد. اگرچه باتوجه به اتفاقات و حوادث طبیعی و انسانی رخ داده در سال ۹۸ به‌ویژه در چند ماه اخیر، وقوع سیل، زلزله، سقوط هواپیما، چالش‌های ایران و آمریکا در ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی و در آخر شیوع ویروس کرونا که همه استان‌ها به آن مبتلا شده و ایران و بازار گردشگری رادر یک چالش عمیقی قرار داده است بازار گردشگری ایران بسیار آسیب دیده و رو به زوال است و خسارت‌های جبران‌ناپذیری برآن وارد شده است. اما با توجه به اینکه اولویت تاسیسات گردشگری بر سلامت و امنیت مسافران است و منافع ملی بر منافع شخصی ارجحیت دارد آژانس‌های مسافرتی نیز براساس مقررات و قوانین تعیین شده از مراجع ذی‌ربط موظف به تبعیت از این دستورالعمل‌ها هستند.
اپیدمی فراگیر کرونا در ایران منجر به روند نزولی سفرهای داخلی و خارجی شده و بازار گردشگری را در شوک رکود بزرگ فرو برده است. با ورود کرونا به ایران کشورهای همسایه و هم‌مرز با ایران همچون ترکیه، عراق، کویت، گرجستان، امارات، قطر، ترکمنستان، هندوستان، عمان و بحرین مرزهای خود را بستند و پروازها را کنسل و سفر از ایران و به ایران را متوقف کردند. همچنین بسیاری از کشورهای دیگر همچون روسیه نیز پروازها به ایران و برعکس را به حالت تعلیق درآوردند. باتوجه به اینکه برخی ایرلاین‌های خارجی به‌صورت موقت پروازهای خود را کنسل کرده‌اند پرواز برخی دیگر به‌شکل محدود و موردی دایر است. با این‌حال ایرلاین‌ها به دفاتر مسافرتی اعلام کردند که از ۱۵ مارس (۲۵ اسفند) در صورت بهبود اوضاع سلامت ایران و کاهش شیوع ویروس کرونا پروازها از سر گرفته می‌شود و سفرها از ایران به دیگر کشورها برقرار می‌شود. شیوع کرونا در ایران منجر به لغو بسیاری از سفرها از جانب گردشگران شده که هر روز فراگیرتر می‌شود. این امر خسارت‌های بسیاری را بر بازار گردشگری و دفاتر مسافرتی وارد خواهد کرد و تاثیر صد درصدی بر کاهش سفرها خواهد داشت.
وزارت گردشگری ۶ اسفند با اعلام وضعیت فوق‌العاده از تاسیسات گردشگری خواست چنانچه مسافری از اول اسفند ۹۸ تا اطلاع ثانوی درخواست انصراف داشت بدون دریافت جریمه نسبت به استرداد وجوه دریافتی اقدام کنند، همچنین با توجه به نداشتن امکان پیش‌بینی دامنه تبعات و آثار شرایط موجود از ایجاد هرگونه تعهد الزام‌آور برای سفرهای نوروزی خودداری شود. اما این ابلاغیه با شبهات گسترده‌ای مواجه است؛ زیرا بسیار کلی و یک‌طرفه است و دامنه تبعات آن در نظر گرفته نشده است.
تاسیسات گردشگری انتقادات گسترده‌ای را بر این ابلاغیه مطرح کردند. مهم‌ترین انتقاد بر خریداری پکیج‌ها از کارگزاران خارجی که از چند ماه قبل از نوروز انجام شده است. بر اساس عرف بین‌المللی گردشگری، برای کنسلی شرایطی وجود دارد و حداکثر تا یک ماه قبل از سفر هزینه سفر غیرقابل برگشت خواهد بود. همچنین بسیاری از هزینه‌ها همچون ویزا پس از ارسال مدارک به سفارتخانه و بلیت هواپیما غیرقابل بازگشت است و کنسلی از جانب مسافران منجر به کسر جریمه و کنسلی پروازهای عادی و سوخت کامل پروازهای چارتر می‌شود.
به گزارش «دنیای اقتصاد» با شیوع کرونا در چین که همزمان با شروع سفرهای تعطیلات عید چینی برای آنها با حجمی معادل ۳۵ میلیون توریست چینی به کشورهای مختلف بود، کارگزاران تورهای چینی در کشورهای مقصد نیز تورهای مسافران چینی را کنسل کردند، اما هزینه‌ها به مسافران عودت داده نشده و مبالغ به‌صورت بیعانه نزد کارگزاران مقاصد گردشگری باقی ماند و به مسافران چینی فرصت یک ساله سفر به آن مقاصد داده شد. با توجه به عدم کسر جریمه در پکیج‌های خارجی باید برای دفاتر مسافرتی فرصتی ایجاد کرد تا با کارگزاران مقاصد کشورهای دیگر به‌منظور کاهش یا به حداقل رساندن جریمه کنسلی‌ها یا موکول کردن سفر به آینده مذاکره شود که دفاتر مسافرتی بتوانند به واسطه آن خسارت‌ها و زیان‌های خود را جبران کنند.
اما در ایران برای توقف سفرها و زمین‌گیر شدن تورها و آژانس‌های گردشگری هنوز تدبیر مناسبی صورت نگرفته است به این منظور رفیعی با ارسال دو نامه به علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی و اسلامی وزیر راه و شهرسازی به نقص ابلاغیه این دو وزارتخانه مبنی‌بر پرداخت تمامی مبلغ مسافران بدون جریمه نکاتی را مطرح کرد که در صورت عدم توجه به آن آژانس‌ها و استارت‌آپ‌ها با مشکلات گسترده‌ای روبه‌رو می‌شوند. برخی از شرکت‌های هواپیمایی حاضر به پذیرش بازگرداندن هزینه‌های مسافران بدون کسری جریمه نیستند به همین منظور بسیاری از دفاتر مسافرتی امکان استرداد وجوه دریافتی مسافران بدون همکاری شرکت‌های هواپیمایی و هتل‌های داخلی و خارجی را ندارند. با وجود تاکید وزیر راه و شهرسازی مبنی بر ابطال بدون جریمه هزینه سفرهای هوایی زمینی و دریایی، برخی شرکت‌های هواپیمایی از اجرای دستورالعمل فوق خودداری می‌کنند. بنابراین دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی توان امکان استرداد وجوه دریافتی از مسافران را بدون همکاری شرکت‌های هواپیمایی و هتل‌های داخلی و خارجی ندارد. غافل ماندن معاونت گردشگری از توجه ویژه به برخی نکات اساسی و عدم ارائه راهکار مناسب در جهت استرداد وجوه دریافتی از آژانس‌ها و مسافران با توجه به پیامدهای ناگوار آن، یک قضیه فورس‌ماژور محسوب می‌شود.
