ابعاد فنی زلزله مهیب غرب بررسی شد
شب وحشـت
همچنین می‌توان زمین‌لرزه سال ۱۳۸۱ آوج، زمین‌لرزه سال ۱۳۷۶ اردکول، زمین‌لرزه سال ۱۳۷۵ جنوب اردبیل، زمین‌لرزه سال ۱۳۷۲سفیدابه، زمین‌لرزه سال۱۳۷۲ فیروزآباد فارس، زمین‌لرزه سال ۱۳۶۰ گلبافت کرمان، زمین‌لرزه سال ۱۳۵۸ قائنات و... را نمونه‌هایی از زمین‌لرزه‌های بزرگ در ایران دانست که خسارات مالی و جانی زیادی داشته‌اند.بررسی رومرکز زمین‌لرزه‌ها در کــره زمین نشــان می‌دهد که آنها از نظم خاصـی پیروی می‌کنند، به‌طوری‌که این رومرکزها بیشتر در مرز صفحات تکتونیکی رخ می‌دهند. حرکت صفحات قاره‌ای نشان‌دهنده پویا بودن کره زمین است، این حرکت باعث به‌وجود آمدن انواع گسل‌ها، حرکت گسل‌ها و رویداد زمین‌لرزه است.بنابر آنچه تاکنون ذکر شد، ایران در حال دگرشکلی مستمری است که زمین‌لرزه یکی از مهم‌ترین نمودهای آن می‌باشد. بررسی زمین‌لرزه‌های به وقوع پیوسته و آگاهی از ارتباط آن با زمین ساخت منطقه، می‌تواند به شناخت استعداد لرزه‌خیزی مناطق مختلف کمک کند. این مساله در حال‌حاضر بحث روز ایران و سایر کشورهای بزرگ و صنعتی است.
زلزله کرمانشاه – سرپل ذهاب ۳/ ۷ مورخه ۲۱/ ۸/ ۱۳۹۶
ایران با قرار گرفتن در کمربند آلپ – هیمالیا به‌عنوان کشوری لرزه‌خیز تلقی می‌شود که شامل ایالت‌های لرزه‌زمین‌ساختی متفاوتی می‌باشد که عبارتند از: البرز، آذربایجان، زاگرس، کپه‌داغ، مکران و ایران مرکزی. زاگرس لرزه‌خیز‌ترین ایالت لرزه زمین ساختی است که به دلیل وجود گنبد نمکی اکثر لرزش‌ها به بی‌لرزه تبدیل می‌شود. پارامتر لرزه‌خیزی b در این ایالت از همه ایالت‌های ایران بیشتر است و به این معنا است که نسبت تعداد زمین‌لرزه‌های کوچک به زلزله‌های بزرگ آن بیشتر از بقیه ایالت‌ها است. این ایالت زمین‌لرزه‌های مخربی را تجربه کرده است.استان کرمانشاه در بخش شمالی ایالت لرزه‌خیز زاگرس قرار گرفته است که در طول تاریخ زمین لرزه‌های بزرگی را تجربه کرده است لذا وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ در آینده برای آن باید در نظر گرفته می‌شد.
از مهم‌ترین گسل‌های در ارتباط با این شهر گسل عهدحاضرزاگرس است. این گسل در واقع یک زون گسلی باریک از مجموعه‌ای از گسل‌های امتداد لغز است. قطعات گسل اصلی عهدحاضرزاگرس از ۳۳ تا ۳۵ درجه عرض شمالی از جنوب‌شرق به سمت شمال‌غرب شامل گسل دورود، گسل نهاوند، گسل گارون، گسل صحنه و گسل مروارید است (شکل۱). گسل دورود با راستای N۳۱۵ و طول ۱۰۰ کیلومتر که مسبب زمین لرزه Ms=۷.۴در ۲۳ ژانویه ۱۹۰۹بوده است، به‌عنوان فعال‌ترین گسل این زون شناخته شده است. دومین گسل عمده گسل زاگرس مرتفع (HZF)، گسلی با ساز و کار غالب فشاری و روند شمال غربی – جنوب شرقی است که با توجه به وابستگی زمین‌لرزه‌های روی داده و این گسل موجب شده است تا به‌عنوان گسلی فعال شناخته شود (شکل۱).
در نهایت گسل پیشان کوهستان (MFF)گسلی با طول ۱۳۵۰ کیلومتر با قطعات متعددی باطول‌های ۱۵ تا ۱۱۵ کیلومتر به‌عنوان مرز زاگرس چین‌خورده با کوهپایه‌ها و دشت ساحلی خلـیج‌فـارس است (شکل۱). این گسل که مسبب زمین‌لرزه‌های ۲۰ فروردین ۱۳۹۲ دشتی با بزرگای ۶.۳ Mw= و عمق ۱۲ کیلومتر و زمین‌لرزه‌ای به بزرگای Mw=۵.۶، ۲۳ مهر ۱۳۹۳، در عمق ۱۰ کیلومتری زمین در شهر مورموری در استان ایلام است به‌عنوان گسل مسبب این زمین لرزه می‌تواند باشد.
شکل1: گسل‌های عمده منطقه به همراه زلزله ۳/ ۷ ریشتری رخداده که با علامت ستاره نمایش داده شده است.
رسم نقشه زلزله‌های تاریخی در این منطقه حاکی از گذشته لرزه‌خیزی بالای این منطقه است. ۸۴ زلزله تاریخی در منطقه مورد مطالعه رخ داده است که حاکی از لرزه‌خیزی بالای این محدوده است و تعداد ۴۸ زمین‌لرزه در دوره اول دستگاهی به ثبت رسیده است.
شکل2: زلزله‌های تاریخی رخ داده در منطقه مورد مطالعه با ستاره‌های زرد رنگ و زلزله اصلی جدید رخداد با ستاره قرمز رنگ نمایش داده شده است. پس از رسم رخداد‌هایی که از سال 2006 تا به حال در منطقه اتفاق افتاده است که حدودا 1043 زلزله با بزرگای بالای 5/ 2 که توسط مرکز لرزه‌نگاری کشوری ثبت شده است شکل(2)، منطقه مورد مطالعه منطقه بسیار فعال است که با توجه به نزدیکی رومرکز زلزله و پس‌لرزه‌ها به گسل پیشانی کوهستان در نظر اول می‌توان آن را گسل مسبب این زمین لرزه دانست.
شکل3: نمایش رومرکز زلزله‌های رخداده در دوره نوین دستگاهی ثبت شده توسط مرکز لرزه‌نگاری کشوری (دایره‌های زرد رنگ)
در زیر نمودار‌ها، تعداد پس‌لرزه‌ها با بزرگا و تعداد پس‌لرزه‌ها با عمق نشان داده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود تعداد زلزله‌های با بزرگای حدود 3 در مقیاس ریشتر بیشتر بوده و همچنین اکثر زلزله‌های منطقه در عمق 10 کیلومتر رخ داده است که همان عمق زون لرزه‌زا می‌تواند باشد.(شکل 4 الف و شکل 4 ب)
در پی رخداد زمین‌لرزه 3/ 7 ریشتری در حوالی کرمانشاه در ایران، بسیاری از مناطق ایران و عراق تحت تاثیر این پدیده قرار گرفته و موارد متعدد و متفاوتی از حیث آسیب پذیری و سطح خسارات و تخریب‌ها در این مناطق ایجاد شده است. یکی از مهم‌ترین معیارهای موثر در میزان خسارات سازه‌ای در منطقه، نوع سیستم ساختمانی قالب در ناحیه است که مستقیما رفتار ساختمان در زلزله و سطح آسیب‌پذیری آن را تعیین خواهد کرد. در منطقه زلزله زده، می‌توان با بررسی آمارهای موجود به این نتیجه رسید که سیستم ساختمان‌های سنتی ساخته شده با مصالح بنایی (بدون اسکلت) بسیار بالا است و همین امر آسیب‌پذیری گسترده این نوع از ساختمان‌ها را در کنار خسارات وارده به ساختمان‌های جدیدتر(اسکلت‌دار) به دنبال داشته است. در جدول ذیل این امر قابل مشاهده است.
تعداد ساختمان‌های اسکلت‌دار و بدون اسکلت در استان‌های نزدیک به مرکز زلزله
همان‌طور که مشاهده می‌شود در استان کرمانشاه ۸۲ درصد از ساختمان‌ها از مصالح بنایی ساخته شده‌اند یا به عبارتی بدون اسکلت هستند. همچنین قابل ذکر است که در حدود ۸۰ درصد از ساختمان‌های شهری(۲۱۱هزارواحد) و ۹۳درصد از ساختمان‌های مناطق روستایی(۱۱۰هزار واحد) استان کرمانشاه از مصالح بنایی ساخته شده است. ساختمان‌های ساخته‌شده از مصالح بنایی که در این مناطق عمدتا از نوع بدون کلاف هستند از وزن بالا و پایداری لرزه‌ای کمی برخوردار هستند و جمعیت ساکن در این دست ساختمان‌ها در معرض تهدید جدی در خطر زلزله هستند. قابل توجه است که در استان کرمانشاه بیش از یک میلیون و صدهزار نفر در واحدهای مسکونی بدون اسکلت سکونت دارند.
زلزله رخداده، در بسیاری از شهرهای کشورما و همچنین کشور همسایه عراق حس شده و در شهرها و مناطق بسیاری موجب خسارت بوده که نوع و میزان این خسارات با توجه به معیارهای گوناگون، متفاوت بوده است. از جمله مهم‌ترین مناطق در این حوزه می‌توان به استان‌های خوزستان، تهران، قم، گیلان، آذربایجان شرقی، آذربایجان‌غربی، لرستان، همدان، زنجان، کردستان، ایلام و اصفهان اشاره کرد، همچنین در عراق نیز بسیاری از شهرها از جمله کربلا، نجف و بغداد این پدیده را حس کرده‌اند. در اغلب شهرهای مجاور و نزدیک‌تر به مرکز این زلزله در ایران، شاهد قطع شریان‌های حیاتی مانند آب و برق بوده‌ایم. از جمله مهم‌ترین این موارد می‌توان به قطع برق در شهرهای قصرشیرین (که به دلیل اختلال در پست ۲۳۰ کیلو ولت شمال کرمانشاه رخ داد)، سرپل ذهاب، اسلام آباد غرب، ایلام و سنندج اشاره کرد. همچنین در برخی از شهرها از جمله سنندج، ایلام،کرمانشاه و دهلران نیز شاهد قطع اینترنت و خطوط تلفن همراه بودیم که در اغلب این مناطق با پیگیری مسوولان محلی این مشکل مرتفع شده است. در اغلب شهرهای تحت تاثیر، به علت شدت ارتعاشات به‌وجودآمده، خیل عظیمی از مردم از منازل خود خارج شده و به کوچه و خیابان‌ها وارد شده‌اند. در بسیاری از این شهرها مانند ایلام، کرمانشاه، سرپل ذهاب و اسلام‌آباد، به علت وقوع پس‌لرزه‌ها، تجمع مردم در خیابان‌ها به حالت ماندگار و پایدار تغییر ماهیت داده و بسیاری از این جمعیت شب را خارج از منازل خود به سر برده‌اند.
بر اساس آمار به‌دست‌آمده تا این ساعت، می‌توان موارد ذیل را به‌عنوان مهم‌ترین خسارات سازه‌ای نام برد:
- یکی از بیشترین موارد تخریب و خسارات وارد شده مربوط به جدایی و ریزش نماهای ساختمان‌ها و ملحقات آنها است. این نوع از آسیب در اغلب نقاط تحت تاثیر زلزله گزارش شده است.
- دومین الگوی خسارات واردشده مربوط به المان‌های غیرسازه‌ای همچون میانقاب‌ها، دیوارهای پیرامونی و ملحقات و تجهیزات وابسته به آنهاست. از جمله مهم‌ترین این خسارت در مسکن مهر شهرستان سرپل ذهاب گزارش شده که در شکل زیر قابل مشاهده است.
- سومین نوع از آسیب‌های ایجادشده مربوط به تخریب پوشش‌ها در ساختمان از جمله مصالح اندود سقف و دیوارها است. از این نوع تخریب که در بیشتر مناطق شاهد آن بوده‌ایم، مواردی از جمله در شهرستان روانسر و همچنین بیمارستان ارومیه را می‌توان به‌عنوان نمونه‌های شاخص معرفی کرد.
- الگوی بعدی در آسیب‌های وارده به ساختمان‌های منطقه که بسیار شایع است و در اکثر زلزله‌های رخ داده در جهان به‌عنوان الگویی غالب، قابل مشاهده است مربوط به ترک‌های ایجادشده در جداره ساختمان‌ها ناشی از بروز برش، بلندشدگی، جداشدگی مصالح یا جابه‌جایی دیوارها است.
- بحرانی‌ترین الگوی تخریب در این زلزله مربوط به حالتی است که در آن نیروی جانبی زلزله، بر مقاومت المان‌های دارای وظیفه غلبه کرده و پایداری سازه از حیث کلی دچار اختلال خواهد شد. از این نوع خسارت مواردی در جوانرود و محله کرناچی کرمانشاه گزارش شده است.
قابل ذکر است که الگوهای تخریب بیان‌شده صرفا برای ساختمان‌های شهری بر اساس آمار منتشرشده تا لحظه تدوین این گزارش است. واضح است که با توجه به شدت بالای زلزله، بسیاری از منازل روستایی که غالبا از سیستم‌های مصالح بنایی و بدون انسجام لازم ساخته شده‌اند، آسیب‌های فراوانی در این زلزله متحمل شده‌اند. همچنین در این زلزله تعدادی از ساختمان‌های مهم و تاثیرگذار به همراه شریان‌های حیاتی نیز آسیب دیده‌اند که از جمله آنها می‌توان به ساختمان بیمارستان سرپل ذهاب اشاره کرد که در این سانحه بخش زیادی از نیروهای امدادی مستقر در بیمارستان بر اثر تخریب این ساختمان در زیر آوار مانده‌اند.
ارسال نظر