در همایش ابعاد اقتصادی خدمت سربازی ابتدا به همراه پخش کلیپی که نشان می داد جوانان و علی الخصوص دانشجویان علاقه ای به شرکت در دوره سربازی ندارند، به ارائه آماری مقایسه ای از وضعیت سربازی در کشورهای مختلف دنیا پرداخته شد؛ این آمار نشان می داد که ۱۰۰ کشور دنیا قانون اجباری بودن خدمت سربازی را نقض کرده اند و فقط ۲۴ کشور هستند که در آن ها سربازی اجباری بیش از ۱۸ ماه است.

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در این همایش ابتدا سبحانی، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی گفت: همیشه برای قضاوت راجع به پدیده های مختلف، باید زمان پرداخت به آن را در نظر بگیریم. مثلا اگر می گوییم که قانون نظام وظیفه در سال ۱۳۰۴ به صورت اجباری تصویب شد، باید اقتضائات آن زمان را مدنظر بگیریم.

او ادامه داد: نکته دوم این است که همواره هدف از به خدمت فراخواندن مشمولان حفظ منافع ملی کشور بوه و هست که با توجه به این که در دو دهه گذشته نگاه به امنیت ایجابی شده است و عمده کشورهای جهان برتری های نظامی را موجب تامین امنیت ملی نمی دانند، نگاه به سربازی هم باید تغییراتی داشته باشد.

این استاد اقتصاد گفت: جوامعی که درگیر مسائل اقتصادی هستند و رشد اقتصادی داشته اند می دانند که برای برتری جستن نسبت به کشورهای دیگر می بایست به مسائل اقتصادی برای تامین امنیت بیشتر از به خدمت گرفتن سرباز توجه کنند.

او گفت: پدیده سربازی باید از چند منظر مورد عنایت باشد؛ یکی از منظر کسانی که به خدمت می رود، دوم کسانی که این مجموعه را پذیرش می کنند و سوم نگاه کلی به منافع ملی.

سرباز اجباری، یک نیروی کار ارزان قیمت است

سبحانی ادامه داد: در ۹۰ سال گذشتبه با طیفی از تحولات برداشتی مواجه بودیم که گروهی رفتن به سربازی را مساوی آدم شدن و بهتر شدن اوضاع می دانستند و گروهی دیگر معتقد بودند نرفتن سربازی به معنای گشایش و رهایی است. اگر در گذشته این اجبار منجر به رشد فرد می شد اما امروز تحولات باعث شده افراد فکر کنند که محدود می شوند.

او گفت: در نظام های اقتصادی باید به این سوال جواب داد که نیروی کار با چه انگیزه ای کار می کند. انگیزه مادی و دستمزد، یک فعالیت اقتصادی را رونق می دهد. در نظام های سوسیالیستی انگیزه های تشویق برای اختصاص نیروی کار استفاده می شود. و انگیزه سومی هم وجود دارد که آن اجبار و زور است.

سبحانی ادامه داد: کسانی که افراد را به خدمت سربازی می خوانند، نیروی کار را دو سال به خدمت می گیرند آن هم از روی اجبار و استدلالشان هم این است که اگر این فرد به خودش بود و اجبار نداشت، وارد این کار نمی شد.

این استاد اقتصاد طولانی بودن، اجباری بودن و متناسب نبودن شغل با تخصص را از عوامل نارضایتی از خدمت اجباری سربازی دانست و گفت: کسانی که سرباز را به خدمت می گیرند، نیروی ارزان را به زور قانون بدست می آوردند و دستمزد کمی به او می دهند. به همین علت هزینه فرصت این مجموعه قابل اعتناست چرا که ارزان است.

او ادامه داد: با این حال اگر از دید منافع ملی هم نگاه کنیم، با در نظر گرفتن تحولات تکنولوژی می بینیم که در عرصه نظامی هم سلاح ها از تکنولوژی هایی برخوردار است که استفاده از آنها به نیروهای تحصیلکرده فعلی نیاز ندارد و تخصص خودش را می طلبد. پس در به این نحو سرباز گرفتن باید تجدید نظر شود.

سبحانی گفت: در بحث در مورد سربازی باید به این برسیم که سربازی چطور باید تغییر کند و بحث ما این نیست که بخواهیم انتخاب کنیم سربازی کلا باید باشد و یا کلا نباید باشد!

یکی از دلایل فرار از سربازی، هزینه ای است که بر خانواده تحمیل می شود

بعد از سبحانی، منصوری آرانی، نماینده مجلس نهم نقطه نظراتش را مطرح کرد و گفت: پرداخت جریمه برای غایبان سربازی گام بسیار مثبتی بود که سال گذشته برداشته شد و اگر می توانستیم قانون را طوری تصویب کنیم که تعداد بیشتری از غایبان مشمول این طرح شوند، بهتر بود.

او ادامه داد: سربازی در اقتدار ملی معنا پیدا می کند. اگر بخواهیم مقتدر باشیم نمی توانیم نیروهای مسلح را نادیده بگیرم و امنیت هم با اقتدار ملی رقم می خورد.

منصوری آرانی گفت: اما در مورد بحث سربازی به شکل فعلی باید گفت که ارزشمندترین سرمایه هر انسان عمر است. در کشورهای توسعه یافته تلاش می شود تا از هدررفت عمر تا جایی که می شود جلوگیری به عمل آید.

این نماینده مجلس گفت: این درست است که کشور ما آشوب منقه ای دارد و ۱۵ کشور در اطراف کشور ما وجود دارند که ایران را متفاوت از بسیاری از کشورها می کنند اما در حال حاضر ما در زمان صلح هستیم. قانون اساسی می گوید که دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات استفاده کند تا به آمادگی رزمی ارتش آسیب نرسد. ما در نیروهای مسلح هزاران کارشناس برق و اقتصاد و مکانیک و غیره داریم که در ساختار خودشان به کار گرفته نمی شوند چرا که ورودی ها بسیار زیادند و کرسی های پیش بینی شده محدود.

او ادامه داد: همین می شود که یک فوق لیسانس برق می آید کار آجودان را می کند و آمار سرباز می گیرد! در نتیجه احساس بطالت می کند چون یا کار پیش پا افتاده است یا همخوان با تخصصش نیست. اگر بتوانیم این فاصله را کم نیم اوضاع بهتر می شود.

منصوری آرانی گفت: در حال حاضر در سربازی اجباری این مشکل قابل حل نیست. چرا که همخوانی ها و البته شکل ساختاری این اجازه را نمی دهد.

او سپس به تشریح معنی سرباز حرفه ای پرداخت و گفت: سرباز حرفه ای به این معناست که مثلا نیروهای مسلح اعلام می کنند این تعداد سرباز را می خواهیم که به مدت ۵ سال برای ما کار کنند و این مقدار هم حقوق بگیرند. این افراد جذب می شوند، شش ماه آموزش به آن ها داده می شود و ۴ سال و نیم هم خدمت می کنند و بعد از ۵ سال هم مثل بقیه افراد زندگی می کنند.

این نماینده مجلس گفت: البته آمادگی رزمی را باید همیشه داشته باشیم که در مواقع بحران استفاده کنیم اما کسانی که تخصص ویژه دارند را به مدت طولانی با دستمزد مشخص جذب کنیم.

او گفت: ر حال حاضر این چند صدهزار سربازی که به شکل اجباری گرفته می شوند و بعد از دو سال از نیروهای مسلح خارج می شوند، بعد از این زمان چه تاثیراتی روی کشور می گذارند؟

منصوری آرانی گفت: سربازی به شکل فعلی بر دوش خانواده ی سرباز هم بار مالی می گذارد. وقتی به سرباز ماهی ۶۰ هزار تومان پول می دهیم و او را به یک نقطه از این کشور می فرستیم، به این فکر نمی کنیم که او مخارج یا حتی همین رفت و آمدش محتاج خانواده می شود و سربار آن هاست؟ به این ترتیب خانواده هم مختل می شود و خیلی از فرارها به خاطر همین باری است که سربازی بر خانواده ایجاد می کند.

سربازی "تله فقر" ایجاد می کند

در ادامه صادق الحسینی، اقتصاددان با انتقاد از سربازی اجباری گفت: سربازی سه ویژگی دارد. اولی عدم رضایت، دوم کار رایگان و سوم عدم امکان پیگیری مطلوبیت فردی و منافع شخصی. این سه ویژگی باعی می شود سربازی اجباری دارای عوارضی باشد.

او در تشریح این عوارض گفت: اولین عارضه برای دولت و سیستم نظامی است. سیستم، نیروی کار مجانی دارد که این مجانی بودن خودش مشکلاتی ایجاد می کند. اول این که مجانی بودن این نیرو سبب می شود که استفاده بیش از حد از این افراد صورت بگیرد. یعنی اگر یک واحد نیرو نیاز است، چهار واحد به خدمت گرفته شوند.

او ادامه داد: مطالعه ای که در سال ۱۹۹۸ در آمریکا انجام شد، نشان داد که هزینه های سربازی اجباری بسیار بیشتر از هزینه سربازی حرفه ایست . چون هزینه های بالایی برای آموزش کوتاه مدت انجام می شود و تعداد بالاتر از حد بهینه جذب می شوند و هزینه هایی را به ارتش تحمیل کنند.

الحسینی گفت: عارضه دیگر این موضوع برای دولت این است که دیگر امکان تمایل بهبود بوروکراسی فشل با وجود این نیروهای ارزان قیمت از بین می بریم. نیروی کار ارزان و تعداد بالا علاقه ای به بهتر کردن کارایی ندارد تا هزینه های اداری- پرسنلی کمتر شود. چون باید برای همه این سربازها کار پیدا کنند.

او ادامه داد: سربازی اجباری عوارض اقتصادی هم دارد. اولین عارضه آن فقر است. سربازی به نوعی تقویت کننده فقر در جوامعی است که خدمت اجباری دارند. افراد فقیر و دهک های پایین جمعیت عملا یک بخشی از زندگی و عمر خود را برای یک سیستم به صورت مجانی کار می کنند. عمر مولد کم، مهارت آموزی کم است و در نیتجه باعث ایجاد یک تله فقر می شود.

این اقتصاددان گفت: مطالعات ما نشان می دهد که دهک اول یعنی فقیرترین دهک جمعیتش جوان شده. یک بخش از این قضیه به خاطر همین مسئله سربازی است. سرباز فراری ها نمی توانند در سیستم رسمی کار کنند و خودشان را بالا بکشند و این فقر گسترش پیدا می کند.

او ادامه داد: سرباز اجباری به نوعی دارد به جامعه مالیات می دهد. تفاوت میزان دستمزد ارتش و حداقل حقوق، خودش یک جور مالیات پنهانی است که معادل یک چهارم مالیات کل کشور است! این مالیات را فقیرترین افراد جامعه دارند پرداخت می کنند که یکی از دلایلی که باعث می شود سربازی اجباری ناعادلانه باشد همین است.

الحسینی در پایان به ارائه راهکار پرداخت و گفت: اگر سیستم خرید قسطی سربازی داشته باشیم به طوری که از بین ۸۰۰ هزار نفر سرباز، آن بخشی که می خواهند به خدمت بروند و حقوق دریافت کنند و حقوقشان را هم کسانی تامین کنند که نمی خواهند به سربازی بروند، مشکلات حل خواهد شد.

او گفت: در حال یک چهارم سربازان فعلی را نیاز داریم و ما بقی مازادند. اگر همین یک چهارم یعنی ۲۰۰ هزار نفر به سربازی حرفه ای بروند اولا بازتوزیع مثبت می شود و فقیرترها دارای درآمد می شوند، ثانیا مشکلاتی که سیستم فعلی برای مثلا متاهیل ها، بچه دارها، سرپرستان خانوار و غیره به وجود آمده مرتفع می شود.

کشورهایی که ارتش پیشرفته دارند بر نیروی انسانی تاکید ندارند

در ادامه جلسه احمدی معین، کارشناس مرکز پژوهش های مجلس در مورد خدمت سربازی گفت: ایران دارای طولانی ترین مرزها و پرشمارترین همسایه هاست. یکی از توجیهات نیروهای مسلح برای گرفتن سرباز اجباری، تامین امنیت مرزهاست.

او ادامه داد: برخی معتقدند خدمت سربازی به شکل کنونی عدم توازن در جایگاه دخترها و پسرهاست. مثلا پسری که به سن شرکت در کنکور رسیده یک دوره می تواند شرکت کند و اگر موفق نشد، دیگر نمی تواند و بعد از اتمام تحصیلات هم برای اشتغال باید حتما به خدمت رفته باشد. در فرهنگ ایرانی مسئولیت تشکیل خانواده با پسران است که این اتفاقات، عدم توازن ایجاد می کند.

احمدی معین گفت: امارها نشان می دهد که تعداد ورودی زنان به دانشگاه هر سال افزایش داشته و در آینده با نسلی از بانوان تحصیلکرده با مشاغل بهتر خواهیم بود که حاضر نیستند با مردانی که موقعیت اجتماعی پایینتر دارند ازدواج کنند.

او ادامه داد: این باعث مشکلاتی از جمله طلاق یا آسیب های روانی و البته مهاجرت نخبگان می شود. در نظرسنجی هایی که صورت گرفته، یکی از عوامل اثرگذار در فرار مغزها همین بحث سربازی است.

احمدی معین گفت: این نکته را نباید فراموش کرد که سربازی به این شکل هم برای خانواده و هم برای نیروهای مسلح هزینه های پنهان و پیدا دارد.

این کارشناس ادامه داد: اگر به روند جهانی ارتش ها نگاه کنیم می بینیم که ارتش های پیشرفته دنیا سعی می کنند نیروی انسانی را از صحنه نبرد دور کنند. در سال ۲۰۰۲ در ارتش آمریکا ۱۶۷ فروند هواپیمای بدون سرنشین وجود داشت که در سال ۲۰۱۰ به ۷۵۰۰ فروند رسید. در جریان جنگ عراق تا سال ۲۰۰۸ آمریکا ۶۰۰۰ سیستم بدون سرنشین زمینی به کار برد که ۳۰ هزار ماموریت موفق انجام دادند.

او گفت: در روند جهانی در ارتش های پیشرفته از سربازی داوطلبانه هم عبور کردند و حتی اگر کسی داوطلب شود به این راحتی پذیرش نمی شود. بلکه از او تست های ارزیابی انگیزه و توانمندی و انگیزه فردی می گیرند و چنانچه امتیاز به دست آورد آن وقت استخدام می شوند.

احمدی معین در پایان گفت: ارتش های پیشرفته بودجه های هنگفتی برای توسعه فناوری رباتیک اختصاص داده اند و ما در آینده شاهد توسعه سیستم های رزمی رباتیک و ربات های جنگجو خواهیم بود.

اگر طرح جریمه سربازی برای آقازاده ها بود، چرا از آن استقبال نشد؟!

در ادامه همایش منصوری آرانی در پاسخ به این سوال که چرا با وجود پایش همه ی این مشکلات، بحث سربازی حرفه ای عملی نشده گفت: سال گذشته و در جریان بحث جریمه خدمت سربازی با نمایندگان دیگر که صحبت می کردم به شدت مخالف بودند چرا که با مشکلات این بحث آشنا نیستند. شما دانشجویان باید با نمایندگان خودتان صحبت کنید و مشکلاتتان را در میان بگذارید تا آن ها هم جرات کنند و رای مثبت بدهند.

او ادامه داد: آن زمان که از طرح خرید خدمت دفاع می کردم و می گفتم که ۲ میلیون و ۵۰۰ نفر غایب هستند و باید تعیین تکلیف شوند، نمایندگان مخالف می گفتند تو به فکر آقازاده ها هستی و این تعداد غایب، آقازاده ها هستند. اگر این ها آقازاده بودند چرا فقط ۲۷۰ هزار نفر توانستند جریمه را بپردازند؟! چون ۸۰ درصد این فراری ها فقیر هستند و پول پرداخت جریمه را ندارند.

این نماینده مجلس در پایان گفت: وقتی سربازی حرفه ای جایگزین سربازی اجباری شود، تعداد به یک پنجم کاهش پیدا می کند و آموزش به آن ها باعث بالا رفتن توانشان می شود. یک شبه نمی شود به سرباز حرفه ای رسید چرا که می بایست ساختار هم متناسب با آن تعریف شود و این پروسه، یک فرایند پلکانی است.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.