«دنیای اقتصاد» از آثار احتمالی قطع روابط دیپلماتیک برخی کشورهای عربی با ایران، بر حوزه گردشگری گزارش می‌دهد؛
کاهش درآمد گردشگری مشهد؟
دنیای اقتصاد، زهرا صفدری- مشهد از مهمترین شهرهای مذهبی جهان اسلام به‌شمار می‌رود که سالانه گردشگران زیادی از سراسر دنیا و به‌ویژه کشورهای مسلمان‌نشین به این شهر سفر می‌کنند، با اتفاقات ماه گذشته و قطع روابط دیپلماتیک برخی کشورهای عربی با ایران، تاثیراتی را در اقتصاد گردشگری مشهد در آینده‌ای نزدیک مشاهده خواهیم کرد اما اینکه میزان این تاثیرات چه مقدار خواهد بود، نیازمند بررسی است. مشهد از شهرهای مهم مقصد گردشگران عرب است و سالانه بخش قابل‌توجهی از درآمد ناشی از گردشگری این شهر توسط مسافران کشورهای عرب‌زبان تأمین می‌شود، مهمترین هدف گردشگران کشورهای عراق، کویت، بحرین، امارات، لبنان، عربستان سعودی، قطر، سوریه و.
دنیای اقتصاد، زهرا صفدری- مشهد از مهمترین شهرهای مذهبی جهان اسلام به‌شمار می‌رود که سالانه گردشگران زیادی از سراسر دنیا و به‌ویژه کشورهای مسلمان‌نشین به این شهر سفر می‌کنند، با اتفاقات ماه گذشته و قطع روابط دیپلماتیک برخی کشورهای عربی با ایران، تاثیراتی را در اقتصاد گردشگری مشهد در آینده‌ای نزدیک مشاهده خواهیم کرد اما اینکه میزان این تاثیرات چه مقدار خواهد بود، نیازمند بررسی است.مشهد از شهرهای مهم مقصد گردشگران عرب است و سالانه بخش قابل‌توجهی از درآمد ناشی از گردشگری این شهر توسط مسافران کشورهای عرب‌زبان تأمین می‌شود، مهمترین هدف گردشگران کشورهای عراق، کویت، بحرین، امارات، لبنان، عربستان سعودی، قطر، سوریه و... از سفر به ایران حضور در مشهد و زیارت امام رضا(ع) است.با قطع روابط دیپلماتیک برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که عربستان مهمترین آن‌هاست و نیز کاهش روابط برخی دیگر از این کشورها، شائبه کاهش درآمد ناشی از حضور گردشگران عرب در مشهد به‌وجود می‌آید، اما بسیاری از کارشناسان معتقدند کشورهایی که با ایران قطع رابطه کرده‌اند، نسبت به دیگر کشورهای عرب‌زبان، تأثیر چندانی بر درآمد و اقتصاد گردشگری مشهد ندارند.
گردشگران عراق و کویت در صدر مسافران خارجی مشهد
رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی می‌گوید: روابط سیاسی کشور ما با عربستان و بحرین به دلیل سیاست‌های غلط آنها، حمایت‌هایی که استکبار از آنها می‌کرده و تهدیداتی که برای اتباع مذهب شیعه داشتند، مدت‌ها دچار تنش بوده و شیعیان این کشورها قبل از اینکه ارتباط ما با کشورشان جدی‌تر باشد، به طور غیررسمی از طریق کشورهای دیگری وارد ایران می‌شدند به‌طور مثال اتباع عربستان از سوی کشور کویت و اتباع بحرین از سوی امارات وارد ایران می‌شدند.محمد قانعی می‌افزاید: این بدان معناست که آنها به‌دلیل وابستگی عمیق معنوی به امام رضا به ایران و مشهد می‌آمدند، در این مدت تعداد اتباع شیعه کشورهای عربستان و بحرین نسبت به دیگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس که به مشهد آمدند، قابل‌توجه بوده و تنها دلیل آنها از حضور در ایران زیارت امام رضا و مشهد بوده است.قانعی اظهار می‌کند: طبیعتا با ایجاد این تنش‌ها و زیادهخواهی کشور عربستان، کمبود حضور گردشگران حوزه خلیج‌فارس به‌طور مشخص احساس می‌شود اما به‌نظر می‌رسد آنها راه‌هایی برای ورود به ایران و مشهد پیدا می‌کنند و این شاید کمی زمان ببرد. با این وجود در حال حاضر اتباع عربستان سعودی و بحرین در مشهد حداقل هستند مگر اینکه از کشور دیگری وارد ایران شده باشند و با اتفاقات به‌وجود آمده تعداد آنها کاهش جدی پیدا کرده است اما کشور کویت هم‌اکنون دارای ارتباط بوده و اتباع آن در مشهد حضور دارند.رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی ادامه می‌دهد: هم‌اکنون اتباع کشورهای عراق، عمان، قطر، امارات، لبنان و حتی آذربایجان و روسیه وارد مشهد می‌شوند و مشکلی در این زمینه نداریم به‌ویژه گردشگران عراق و کویت که حضور جدی‌تری دارند و بیشترین میزان گردشگران عرب را تشکیل می‌دهند، کشور کویت با ایران قطع رابطه نکرده و گردشگران آن بدون هیچ محدودیتی به ایران می‌آیند.قانعی با بیان اینکه حدود هفت تا ۱۰ درصد گردشگرانی که در هتل‌های مشهد حضور دارند اتباع کشورهای حوزه خلیج‌فارس و عربی هستند، می‌گوید: این مقدار در حال حاضر محدودتر شده و شاید به کمتر از پنج درصد رسیده باشد که البته نباید فراموش کرد در فصل سفر کشورهای عربی قرار نداریم و بیشترین حضور آنها در تابستان و مربوط به خرداد تا مهرماه است.
لزوم جذب گردشگران کشورهای غیر عرب
رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی خاطرنشان می‌کند: به‌طورقطع با توجه به کاهش ارزش پول ملی ما در سال‌هایی که دچار تحریم بودیم و پایین‌بودن هزینه‌ها در ایران، گردشگران عرب به راحتی در ایران هزینه می‌کنند و در خرید سوغاتی، اقامت و حمل‌ونقل به خوبی پول پرداخت می‌کنند و شاید دو برابر میهمانان داخلی هزینه کنند به همین دلیل نقش مهمی در اقتصاد گردشگری ما دارند.قانعی با اشاره به قطع روابط با برخی کشورهای عربی و احتمال کاهش حضور گردشگران آن کشورها تصریح می‌کند: به‌طور قطع صنعت گردشگری و توریسم همیشه با این چالش‌ها مواجه بوده و هست؛ به‌طور مثال برای کشور ترکیه هم چنین موضوعی پیش آمده و تنش‌های سیاسی و مسائل دیپلماسی در آن بی‌تأثیر نیست.رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی تاکید می‌کند: با این‌حال امیدواریم راه‌های جدید به روی صنعت گردشگری ایران باز شود، ما می‌توانیم مسلمانان کشورهای وابسته به شوروری سابق و گردشگرانی که به‌دلیل مسائل سیاسی و تنش‌های به‌وجود آمده به ترکیه و مصر سفر نمی‌کنند را جذب کنیم که در این راستا سیاست‌هایی مانند عدم‌نیاز به ویزا و روادید برای کشور می‌تواند اثرگذار باشد و باید از این موضوع به خوبی استفاده کنیم و توانمندی‌های گردشگری خود را به خوبی معرفی کنیم.قانعی می‌گوید: امروز در برخی از شهرهای کشور دچار مشکل کمبود زیرساخت گردشگری مثل حمل‌ونقل و اقامت‌گاه هستیم اما در مشهد به لحاظ اقامتی و استانداردسازی در موقعیت خوبی هستیم و ۵۰ درصد اقامت‌گاه‌های گردشگری کشور در مشهد قرار دارد. در این شرایط اگر بتوانیم از فرصتی که ترکیه فراهم کرده و خودمان هم آمادگی آن را داشته‌ایم برای جبران نیامدن گردشگران برخی کشورهای عرب استفاده کنیم، وضعیت مطلوبی خواهیم داشت. افزون بر این، با به سرانجام رسیدن برجام و با توجه به اینکه ایران در سال‌های اخیر جزو کشورهای مقصد گردشگری و پرطرفدار دنیا شناخته شده، می‌توان به حضور گردشگران کشورهای اروپایی، چین، ژاپن، کره و حتی امریکایی امیدوار بود که با تغییر شرایط گردشگر به شکل خوبی در ایران حضور پیدا کنند.
سهم 90 درصدی کشورهای عرب در گردشگری خارجی مشهد
عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در بیشتر موارد، مقصد اصلی گردشگران عربی که به ایران سفر می‌کنند، شهر مشهد است به‌گونه‌ای که طبق آمارها ۹۰ درصد گردشگران خارجی و عرب کشورمان به مشهد سفر می‌کنند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، حدود ۴۰ تا ۴۳ درصد از گردشگران خارجی ایران از منطقه خاورمیانه و عمدتا عرب هستند و بخشی هم مربوط به آفریقای شمالی مثل کشورهای الجزایر و مراکش هستند اما سهم آنها در میان سایر گردشگران بسیار کم است.حامد بخشی می‌افزاید: در سال ۲۰۱۳ حدود دو میلیون نفر گردشگر عرب برون‌مرزی به ایران آمدند و با توجه به اهمیت گردشگری مذهبی برای آنها، همین تعداد به مشهد سفر کردند، بیشتر این مسافران از کشورهای عراق، بحرین، اردن، کویت، امارات، عربستان سعودی، لبنان، سوریه و... بوده‌اند و با توجه به اینکه مهمترین دلیل حضور آنها در ایران، زیارت است؛ سهم مشهد در حوزه گردشگری برون‌مرزی قابل توجه و مشخص بوده و بیشترین سهم این شهر مربوط به گردشگران عرب است.این کارشناس حوزه گردشگری ادامه می‌دهد: بخش قابل توجه دیگری هم از مسافران خارجی وجود دارد که مربوط به گردشگران اروپای شرقی و یا کشورهای تازه استقلال یافته مثل آذربایجان هستند که حدود ۲۲ درصد گردشگران برون‌مرزی ما را تشکیل می‌دهند و سهم قابل توجهی از آنها نیز به مشهد سفر می‌کنند.بخشی درباره تاثیر حضور گردشگران خارجی بر اقتصاد مشهد، اظهار می‌کند: با توجه به اینکه معمولا گردشگران خارجی به طور خاص از تسهیلات رسمی گردشگری استفاده می‌کنند، تاثیر قابل توجهی بر حوزه اشتغال، کارآفرینی و کارهایی که ایجاد می‌شود و نیز درآمدی که در شهر حاصل می‌شود، دارند و ارز قابل توجهی را وارد می‌کنند به همین دلیل می‌توانند تاثیر زیادی بر حوزه اقتصادی شهر مشهد داشته باشند.عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد در پاسخ به این سوال که اثر قطع روابط دیپلماتیک با برخی کشورهای عربی برای کشورمان تا چه میزان است؟ تصریح می‌کند: اگر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی را مدنظر قرار دهیم کشورهای عربستان، بحرین، سومالی، کویت و امارات که برخی از آنها با ایران قطع رابطه کرده و برخی سطح روابط خود را کاهش داده‌اند، کمتر از پنج درصد گردشگران خارجی ما را شامل می‌شوند و عربستان که در بین این کشورها بالاترین سهم را دارد، در سال ۲۰۱۳ میلادی ۳.۲۵ درصد از کل گردشگران یا بازار گردشگری برون‌مرزی ایران را به خود اختصاص داده است.
قطع ارتباط با عربستان و بحرین تاثیر چندانی بر اقتصاد گردشگری مشهد ندارد
بخشی خاطرنشان می‌کند: کشور بحرین نیز حدود ۱.۵ درصد از سهم بازار گردشگری ما را به خود اختصاص داده و به همین دلیل حذف این کشورها از بازار گردشگری ایران و مشهد تاثیر چندانی بر اقتصاد گردشگری ندارد، ضمن اینکه گردشگرانی که از عربستان سعودی به ایران و مشهد سفر می‌کردند، عمدتا دارای درآمد پایینی بوده‌اند.این کارشناس حوزه گردشگری درباره اثر قطع روابط با برخی کشورهای عربی بر صنعت هتل‌داری مشهد نیز اظهار می‌کند: به طور میانگین سالانه حدود ۴۵ درصد و نزدیک به دو میلیون نفر گردشگر عرب برون‌مرزی به ایران سفر می‌کنند که در سال ۲۰۱۳ دست‌کم یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر گردشگر عرب برون‌مرزی وارد کشورمان شدند و از این تعداد ۱۵۰ هزار نفر معادل ۱۰ درصد کل مسافران عرب از کشور عربستان بودند و ۹۰ درصد از دیگر کشورها و به طور خاص از عراق به ایران سفر کرده‌اند به‌طوری‌که حدود ۷۰ درصد گردشگران عرب را عراقی‌ها تشکیل می‌دهند. اما در مورد اینکه نوع استفاده هر کدام از این گردشگران از هتل‌ها چگونه است آماری در اختیار نیست و باید بررسی کنیم که به طور معمول عمده هتل‌های پنج ستاره مشهد در اختیار کدام ملیت‌ها قرار دارد و با توجه به اینکه به نظر می‌رسد گردشگران عربستانی در سطح بالایی به لحاظ درآمدی نبوده‌اند، نمی‌توان گفت حضور آنها تاثیر چندانی بر صنعت هتل‌داری مشهد می‌گذارد.بخشی یادآور می‌شود: براساس گزارش سایت سفر و توریست که به بررسی موضوع گردشگری، سفر و درآمدزایی آن بر اقتصاد کشورهای مختلف پرداخته، سهم مستقیم گردشگری در اقتصاد و تولید ناخالص ملی کشورهای ایران و عربستان حدود ۲.۵ درصد است بدین معنا که گردشگری ۲.۵ درصد تولید ناخالص ملی ایران و ۲.۳ درصد از تولید ناخالص ملی عربستان را در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به خود اختصاص داده است.عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد می‌افزاید: از این ۲.۳ درصد سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی عربستان، بخش اندکی مربوط به حضور و تردد ایرانی‌ها در قالب حج عمره و تمتع به این کشور است. بنابراین به نظر می‌رسد موضوع گردشگری تاثیر چندانی بر اقتصاد این دو کشور نمی‌گذارد و نمی‌توان گفت قطع روابط، اقتصاد این کشورها را به زانو درمی‌آورد. در مجموع گردشگری به طور مستقیم، غیرمستقیم و القایی حدود هشت درصد در تولید ناخالص ملی عربستان سهم دارد و به همین دلیل بر اقتصاد این کشور که بر پایه نفت قرار دارد، تاثیر چندانی ندارد.
اثرگذاری کوتاه‌مدت
دیگر عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد می‌گوید: مهمترین وجهی که می‌توان به حضور اعراب در مشهد به آن پرداخت، وجه اقتصادی است که هم برای کارگزاران گردشگری مثل آژانس‌های مسافرتی و برنامه‌ریزان مختلف دارای اهمیت بوده و هم بر اقتصاد بازار مشهد اثرگذار است که این اقتصاد بازار حوزه سلامت و پزشکی و نیز حوزه زیارت و مسائل تفریحی را شامل می‌شود. مژگان ثابت‌تیموری می‌افزاید: گردشگران عرب بیشترین حجم ورودی به ایران را به شهرهای مشهد و قم دارند که دلیل این امر ویژگی زیارتی‌بودن این شهرها برای شیعیان است. در مقایسه‌ای که از سال گذشته انجام شده تعداد قابل توجهی زائر عراقی به مشهد سفر کرده‌اند و درصد بیشتری را در میان دیگر کشورهای عرب به خود اختصاص داده‌اند که بیشترین ورودی آنها با قطار به صورت پکیج داخلی از تهران به مشهد و یا از قم به مشهد بوده است اما بیشترین ورودی گردشگران کشور بحرین از طریق پرواز بوده و به طور قطع هر دو گروه در گردش مالی بازار خصوصا سوغات مذهبی بسیار تاثیرگذار بوده و اگر این سفرها تداوم داشته باشد، تاثیر بیشتری به دنبال خواهد داشت.ثابت‌تیموری در پاسخ به این سوال که قطع روابط با برخی کشورهای عربی، چه آثاری بر صنعت گردشگری خواهد داشت، اظهار می‌کند: این موضوع در کوتاه‌مدت ممکن است تاثیر زیادی روی ورود زائران ما به عربستان داشته باشد اما روی خروجی‌های این کشور به ایران محدودیت زیادی اعمال نشده است.این کارشناس گردشگری ادامه می‌دهد: با این‌حال در کوتاه‌مدت ممکن است قطع روابط تاثیر منفی بر حضور گردشگران و روابط گردشگری بین دو کشور و نیز فعالیت و درآمد کارگزاران داشته باشد اما به نظر نمی‌رسد در بلندمدت چندان اثری داشته باشد.
20 درصد گردشگرانی که از هتل‌های پنج‌ستاره مشهد استفاده می‌کنند، از عربستان هستند
ثابت‌تیموری خاطرنشان می‌کند: به طور قطع گردشگران عربستان بر صنعت هتل‌داری ما تاثیراتی دارند اما نه به اندازه تاثیری که زائران ایرانی بر اقتصاد گردشگری آن کشور داشته‌اند و تاثیر ایران در حوزه گردشگری خارجی بر آنها بسیار بیشتر از تاثیری است که ما از آنها پذیرفته‌ایم زیرا ما بخش زیادی از ورودی گردشگران خارجی را از کشورهای عراق، سوریه، پاکستان و لبنان داشته‌ایم که با آنها قطع رابطه نیستیم و روابط فقط با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قطع شده که به کشور ما ورودی زیادی نداشته‌اند و دلیل آن هم شاید کمتربودن جمعیت شیعیان آن کشورها نسبت به کشورهایی است که با آنها رابطه بیشتری داریم. در مجموع به دلیل ورودی بسیار زیادی که از گردشگران کشورهای عراق و پاکستان داشته‌ایم، گردشگران کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نمود زیادی ندارند. عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد در پاسخ به این سوال که اثر قطع روابط با کشورهایی مانند عربستان بر درآمد هتل‌های پنج‌ستاره مشهد چگونه خواهد بود، تصریح می‌کند: این موضوع ظرف دو تا سه ماه بر پکیج‌هایی که به صورت واگذاری طولانی‌مدت برای عرب‌هایی که از کشورهای حاشیه خلیج می‌آمدند، آماده می‌شد تاثیر منفی خواهد گذاشت اما چون ایران ورودی گردشگران آنها به کشور را محدود نکرده، روی بار اقتصادی هتل‌ها چندان تاثیری ندارد. ثابت‌تیموری اضافه می‌کند: بخش زیادی از جمعیتی که وارد هتل‌های پنج‌ستاره مشهد می‌شوند از کویت و بخشی از عربستان سعودی هستند، در واقع می‌توان گفت حدود ۲۰ درصد از جمعیتی که به هتل‌های پنج‌ستاره و تاپ مشهد وارد می‌شوند از عربستان و مابقی از کویت هستند که هنوز ورودی گردشگران از کویت را داریم ضمن اینکه محدودیت‌های ورود را برای اعراب لحاظ نکردیم و آنها با دریافت ویزای فرودگاهی و زیارتی نیازی به حضور در سفارت‌خانه‌ها ندارند و بلیت‌ها را از قبل رزرو می‌کنند در نتیجه اثر منفی چندانی بر هتل‌ها نخواهیم دید. چه بسا امروز همچنان جمعیت اعراب در این هتل‌ها اقامت دارند زیرا معمولا از قبل هتل را رزرو و با کارگزاران هماهنگ می‌کنند و در صورت قصد سفر فوری برای زیارت و کار تجاری، محدودیت چندانی نخواهند داشت.
رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی می‌گوید: روابط سیاسی کشور ما با عربستان و بحرین به دلیل سیاست‌های غلط آنها، حمایت‌هایی که استکبار از آنها می‌کرده و تهدیداتی که برای اتباع مذهب شیعه داشتند، مدت‌ها دچار تنش بوده و شیعیان این کشورها قبل از اینکه ارتباط ما با کشورشان جدی‌تر باشد، به طور غیررسمی از طریق کشورهای دیگری وارد ایران می‌شدند به‌طور مثال اتباع عربستان از سوی کشور کویت و اتباع بحرین از سوی امارات وارد ایران می‌شدند.محمد قانعی می‌افزاید: این بدان معناست که آنها به‌دلیل وابستگی عمیق معنوی به امام رضا به ایران و مشهد می‌آمدند، در این مدت تعداد اتباع شیعه کشورهای عربستان و بحرین نسبت به دیگر کشورهای حوزه خلیج‌فارس که به مشهد آمدند، قابل‌توجه بوده و تنها دلیل آنها از حضور در ایران زیارت امام رضا و مشهد بوده است.قانعی اظهار می‌کند: طبیعتا با ایجاد این تنش‌ها و زیادهخواهی کشور عربستان، کمبود حضور گردشگران حوزه خلیج‌فارس به‌طور مشخص احساس می‌شود اما به‌نظر می‌رسد آنها راه‌هایی برای ورود به ایران و مشهد پیدا می‌کنند و این شاید کمی زمان ببرد. با این وجود در حال حاضر اتباع عربستان سعودی و بحرین در مشهد حداقل هستند مگر اینکه از کشور دیگری وارد ایران شده باشند و با اتفاقات به‌وجود آمده تعداد آنها کاهش جدی پیدا کرده است اما کشور کویت هم‌اکنون دارای ارتباط بوده و اتباع آن در مشهد حضور دارند.رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی ادامه می‌دهد: هم‌اکنون اتباع کشورهای عراق، عمان، قطر، امارات، لبنان و حتی آذربایجان و روسیه وارد مشهد می‌شوند و مشکلی در این زمینه نداریم به‌ویژه گردشگران عراق و کویت که حضور جدی‌تری دارند و بیشترین میزان گردشگران عرب را تشکیل می‌دهند، کشور کویت با ایران قطع رابطه نکرده و گردشگران آن بدون هیچ محدودیتی به ایران می‌آیند.قانعی با بیان اینکه حدود هفت تا ۱۰ درصد گردشگرانی که در هتل‌های مشهد حضور دارند اتباع کشورهای حوزه خلیج‌فارس و عربی هستند، می‌گوید: این مقدار در حال حاضر محدودتر شده و شاید به کمتر از پنج درصد رسیده باشد که البته نباید فراموش کرد در فصل سفر کشورهای عربی قرار نداریم و بیشترین حضور آنها در تابستان و مربوط به خرداد تا مهرماه است.
لزوم جذب گردشگران کشورهای غیر عرب
رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی خاطرنشان می‌کند: به‌طورقطع با توجه به کاهش ارزش پول ملی ما در سال‌هایی که دچار تحریم بودیم و پایین‌بودن هزینه‌ها در ایران، گردشگران عرب به راحتی در ایران هزینه می‌کنند و در خرید سوغاتی، اقامت و حمل‌ونقل به خوبی پول پرداخت می‌کنند و شاید دو برابر میهمانان داخلی هزینه کنند به همین دلیل نقش مهمی در اقتصاد گردشگری ما دارند.قانعی با اشاره به قطع روابط با برخی کشورهای عربی و احتمال کاهش حضور گردشگران آن کشورها تصریح می‌کند: به‌طور قطع صنعت گردشگری و توریسم همیشه با این چالش‌ها مواجه بوده و هست؛ به‌طور مثال برای کشور ترکیه هم چنین موضوعی پیش آمده و تنش‌های سیاسی و مسائل دیپلماسی در آن بی‌تأثیر نیست.رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی تاکید می‌کند: با این‌حال امیدواریم راه‌های جدید به روی صنعت گردشگری ایران باز شود، ما می‌توانیم مسلمانان کشورهای وابسته به شوروری سابق و گردشگرانی که به‌دلیل مسائل سیاسی و تنش‌های به‌وجود آمده به ترکیه و مصر سفر نمی‌کنند را جذب کنیم که در این راستا سیاست‌هایی مانند عدم‌نیاز به ویزا و روادید برای کشور می‌تواند اثرگذار باشد و باید از این موضوع به خوبی استفاده کنیم و توانمندی‌های گردشگری خود را به خوبی معرفی کنیم.قانعی می‌گوید: امروز در برخی از شهرهای کشور دچار مشکل کمبود زیرساخت گردشگری مثل حمل‌ونقل و اقامت‌گاه هستیم اما در مشهد به لحاظ اقامتی و استانداردسازی در موقعیت خوبی هستیم و ۵۰ درصد اقامت‌گاه‌های گردشگری کشور در مشهد قرار دارد. در این شرایط اگر بتوانیم از فرصتی که ترکیه فراهم کرده و خودمان هم آمادگی آن را داشته‌ایم برای جبران نیامدن گردشگران برخی کشورهای عرب استفاده کنیم، وضعیت مطلوبی خواهیم داشت. افزون بر این، با به سرانجام رسیدن برجام و با توجه به اینکه ایران در سال‌های اخیر جزو کشورهای مقصد گردشگری و پرطرفدار دنیا شناخته شده، می‌توان به حضور گردشگران کشورهای اروپایی، چین، ژاپن، کره و حتی امریکایی امیدوار بود که با تغییر شرایط گردشگر به شکل خوبی در ایران حضور پیدا کنند.
سهم 90 درصدی کشورهای عرب در گردشگری خارجی مشهد
عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در بیشتر موارد، مقصد اصلی گردشگران عربی که به ایران سفر می‌کنند، شهر مشهد است به‌گونه‌ای که طبق آمارها ۹۰ درصد گردشگران خارجی و عرب کشورمان به مشهد سفر می‌کنند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، حدود ۴۰ تا ۴۳ درصد از گردشگران خارجی ایران از منطقه خاورمیانه و عمدتا عرب هستند و بخشی هم مربوط به آفریقای شمالی مثل کشورهای الجزایر و مراکش هستند اما سهم آنها در میان سایر گردشگران بسیار کم است.حامد بخشی می‌افزاید: در سال ۲۰۱۳ حدود دو میلیون نفر گردشگر عرب برون‌مرزی به ایران آمدند و با توجه به اهمیت گردشگری مذهبی برای آنها، همین تعداد به مشهد سفر کردند، بیشتر این مسافران از کشورهای عراق، بحرین، اردن، کویت، امارات، عربستان سعودی، لبنان، سوریه و... بوده‌اند و با توجه به اینکه مهمترین دلیل حضور آنها در ایران، زیارت است؛ سهم مشهد در حوزه گردشگری برون‌مرزی قابل توجه و مشخص بوده و بیشترین سهم این شهر مربوط به گردشگران عرب است.این کارشناس حوزه گردشگری ادامه می‌دهد: بخش قابل توجه دیگری هم از مسافران خارجی وجود دارد که مربوط به گردشگران اروپای شرقی و یا کشورهای تازه استقلال یافته مثل آذربایجان هستند که حدود ۲۲ درصد گردشگران برون‌مرزی ما را تشکیل می‌دهند و سهم قابل توجهی از آنها نیز به مشهد سفر می‌کنند.بخشی درباره تاثیر حضور گردشگران خارجی بر اقتصاد مشهد، اظهار می‌کند: با توجه به اینکه معمولا گردشگران خارجی به طور خاص از تسهیلات رسمی گردشگری استفاده می‌کنند، تاثیر قابل توجهی بر حوزه اشتغال، کارآفرینی و کارهایی که ایجاد می‌شود و نیز درآمدی که در شهر حاصل می‌شود، دارند و ارز قابل توجهی را وارد می‌کنند به همین دلیل می‌توانند تاثیر زیادی بر حوزه اقتصادی شهر مشهد داشته باشند.عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد در پاسخ به این سوال که اثر قطع روابط دیپلماتیک با برخی کشورهای عربی برای کشورمان تا چه میزان است؟ تصریح می‌کند: اگر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی را مدنظر قرار دهیم کشورهای عربستان، بحرین، سومالی، کویت و امارات که برخی از آنها با ایران قطع رابطه کرده و برخی سطح روابط خود را کاهش داده‌اند، کمتر از پنج درصد گردشگران خارجی ما را شامل می‌شوند و عربستان که در بین این کشورها بالاترین سهم را دارد، در سال ۲۰۱۳ میلادی ۳.۲۵ درصد از کل گردشگران یا بازار گردشگری برون‌مرزی ایران را به خود اختصاص داده است.
قطع ارتباط با عربستان و بحرین تاثیر چندانی بر اقتصاد گردشگری مشهد ندارد
بخشی خاطرنشان می‌کند: کشور بحرین نیز حدود ۱.۵ درصد از سهم بازار گردشگری ما را به خود اختصاص داده و به همین دلیل حذف این کشورها از بازار گردشگری ایران و مشهد تاثیر چندانی بر اقتصاد گردشگری ندارد، ضمن اینکه گردشگرانی که از عربستان سعودی به ایران و مشهد سفر می‌کردند، عمدتا دارای درآمد پایینی بوده‌اند.این کارشناس حوزه گردشگری درباره اثر قطع روابط با برخی کشورهای عربی بر صنعت هتل‌داری مشهد نیز اظهار می‌کند: به طور میانگین سالانه حدود ۴۵ درصد و نزدیک به دو میلیون نفر گردشگر عرب برون‌مرزی به ایران سفر می‌کنند که در سال ۲۰۱۳ دست‌کم یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر گردشگر عرب برون‌مرزی وارد کشورمان شدند و از این تعداد ۱۵۰ هزار نفر معادل ۱۰ درصد کل مسافران عرب از کشور عربستان بودند و ۹۰ درصد از دیگر کشورها و به طور خاص از عراق به ایران سفر کرده‌اند به‌طوری‌که حدود ۷۰ درصد گردشگران عرب را عراقی‌ها تشکیل می‌دهند. اما در مورد اینکه نوع استفاده هر کدام از این گردشگران از هتل‌ها چگونه است آماری در اختیار نیست و باید بررسی کنیم که به طور معمول عمده هتل‌های پنج ستاره مشهد در اختیار کدام ملیت‌ها قرار دارد و با توجه به اینکه به نظر می‌رسد گردشگران عربستانی در سطح بالایی به لحاظ درآمدی نبوده‌اند، نمی‌توان گفت حضور آنها تاثیر چندانی بر صنعت هتل‌داری مشهد می‌گذارد.بخشی یادآور می‌شود: براساس گزارش سایت سفر و توریست که به بررسی موضوع گردشگری، سفر و درآمدزایی آن بر اقتصاد کشورهای مختلف پرداخته، سهم مستقیم گردشگری در اقتصاد و تولید ناخالص ملی کشورهای ایران و عربستان حدود ۲.۵ درصد است بدین معنا که گردشگری ۲.۵ درصد تولید ناخالص ملی ایران و ۲.۳ درصد از تولید ناخالص ملی عربستان را در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به خود اختصاص داده است.عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد می‌افزاید: از این ۲.۳ درصد سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی عربستان، بخش اندکی مربوط به حضور و تردد ایرانی‌ها در قالب حج عمره و تمتع به این کشور است. بنابراین به نظر می‌رسد موضوع گردشگری تاثیر چندانی بر اقتصاد این دو کشور نمی‌گذارد و نمی‌توان گفت قطع روابط، اقتصاد این کشورها را به زانو درمی‌آورد. در مجموع گردشگری به طور مستقیم، غیرمستقیم و القایی حدود هشت درصد در تولید ناخالص ملی عربستان سهم دارد و به همین دلیل بر اقتصاد این کشور که بر پایه نفت قرار دارد، تاثیر چندانی ندارد.
اثرگذاری کوتاه‌مدت
دیگر عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد می‌گوید: مهمترین وجهی که می‌توان به حضور اعراب در مشهد به آن پرداخت، وجه اقتصادی است که هم برای کارگزاران گردشگری مثل آژانس‌های مسافرتی و برنامه‌ریزان مختلف دارای اهمیت بوده و هم بر اقتصاد بازار مشهد اثرگذار است که این اقتصاد بازار حوزه سلامت و پزشکی و نیز حوزه زیارت و مسائل تفریحی را شامل می‌شود. مژگان ثابت‌تیموری می‌افزاید: گردشگران عرب بیشترین حجم ورودی به ایران را به شهرهای مشهد و قم دارند که دلیل این امر ویژگی زیارتی‌بودن این شهرها برای شیعیان است. در مقایسه‌ای که از سال گذشته انجام شده تعداد قابل توجهی زائر عراقی به مشهد سفر کرده‌اند و درصد بیشتری را در میان دیگر کشورهای عرب به خود اختصاص داده‌اند که بیشترین ورودی آنها با قطار به صورت پکیج داخلی از تهران به مشهد و یا از قم به مشهد بوده است اما بیشترین ورودی گردشگران کشور بحرین از طریق پرواز بوده و به طور قطع هر دو گروه در گردش مالی بازار خصوصا سوغات مذهبی بسیار تاثیرگذار بوده و اگر این سفرها تداوم داشته باشد، تاثیر بیشتری به دنبال خواهد داشت.ثابت‌تیموری در پاسخ به این سوال که قطع روابط با برخی کشورهای عربی، چه آثاری بر صنعت گردشگری خواهد داشت، اظهار می‌کند: این موضوع در کوتاه‌مدت ممکن است تاثیر زیادی روی ورود زائران ما به عربستان داشته باشد اما روی خروجی‌های این کشور به ایران محدودیت زیادی اعمال نشده است.این کارشناس گردشگری ادامه می‌دهد: با این‌حال در کوتاه‌مدت ممکن است قطع روابط تاثیر منفی بر حضور گردشگران و روابط گردشگری بین دو کشور و نیز فعالیت و درآمد کارگزاران داشته باشد اما به نظر نمی‌رسد در بلندمدت چندان اثری داشته باشد.
20 درصد گردشگرانی که از هتل‌های پنج‌ستاره مشهد استفاده می‌کنند، از عربستان هستند
ثابت‌تیموری خاطرنشان می‌کند: به طور قطع گردشگران عربستان بر صنعت هتل‌داری ما تاثیراتی دارند اما نه به اندازه تاثیری که زائران ایرانی بر اقتصاد گردشگری آن کشور داشته‌اند و تاثیر ایران در حوزه گردشگری خارجی بر آنها بسیار بیشتر از تاثیری است که ما از آنها پذیرفته‌ایم زیرا ما بخش زیادی از ورودی گردشگران خارجی را از کشورهای عراق، سوریه، پاکستان و لبنان داشته‌ایم که با آنها قطع رابطه نیستیم و روابط فقط با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قطع شده که به کشور ما ورودی زیادی نداشته‌اند و دلیل آن هم شاید کمتربودن جمعیت شیعیان آن کشورها نسبت به کشورهایی است که با آنها رابطه بیشتری داریم. در مجموع به دلیل ورودی بسیار زیادی که از گردشگران کشورهای عراق و پاکستان داشته‌ایم، گردشگران کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نمود زیادی ندارند. عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد در پاسخ به این سوال که اثر قطع روابط با کشورهایی مانند عربستان بر درآمد هتل‌های پنج‌ستاره مشهد چگونه خواهد بود، تصریح می‌کند: این موضوع ظرف دو تا سه ماه بر پکیج‌هایی که به صورت واگذاری طولانی‌مدت برای عرب‌هایی که از کشورهای حاشیه خلیج می‌آمدند، آماده می‌شد تاثیر منفی خواهد گذاشت اما چون ایران ورودی گردشگران آنها به کشور را محدود نکرده، روی بار اقتصادی هتل‌ها چندان تاثیری ندارد. ثابت‌تیموری اضافه می‌کند: بخش زیادی از جمعیتی که وارد هتل‌های پنج‌ستاره مشهد می‌شوند از کویت و بخشی از عربستان سعودی هستند، در واقع می‌توان گفت حدود ۲۰ درصد از جمعیتی که به هتل‌های پنج‌ستاره و تاپ مشهد وارد می‌شوند از عربستان و مابقی از کویت هستند که هنوز ورودی گردشگران از کویت را داریم ضمن اینکه محدودیت‌های ورود را برای اعراب لحاظ نکردیم و آنها با دریافت ویزای فرودگاهی و زیارتی نیازی به حضور در سفارت‌خانه‌ها ندارند و بلیت‌ها را از قبل رزرو می‌کنند در نتیجه اثر منفی چندانی بر هتل‌ها نخواهیم دید. چه بسا امروز همچنان جمعیت اعراب در این هتل‌ها اقامت دارند زیرا معمولا از قبل هتل را رزرو و با کارگزاران هماهنگ می‌کنند و در صورت قصد سفر فوری برای زیارت و کار تجاری، محدودیت چندانی نخواهند داشت.
ارسال نظر