سرمایه‌گذار می‌‌خواهیم، نه وام

سونیتا سراب پور: چندی پیش سایت Techcrunch یکی از سایت‌های برتر حوزه تکنولوژی با انتشار گزارشی به بررسی بازار بازی‌ موبایل در کشور پرداخت. براساس این گزارش که از طریق یک نظرسنجی به دست آمده بود، درآمد حاصل از فروش بازی‌های مخصوص دستگاه‌های همراه در سال ۲۰۱۵ در ایران حدود ۳۹ میلیون دلار بوده که این مقدار در مقایسه با مجموع درآمد حاصل از فروش بازی‌های ویدئویی، یک به پنج است. همچنین این مقدار در مقایسه با متوسط جهانی، ۳۰ تا ۳۵ درصد پایین‌تر گزارش شده بود. این گزارش پیش‌بینی کرده بود که این مقدار درآمد تا سال ۲۰۱۶ میلادی به ۴۴ میلیون دلار برسد. با اضافه کردن ۱۰۰ میلیون دلار درآمد به این چشم‌انداز، می‌توانید به درآمد سالانه بازی‌های ویژه دستگاه‌های همراه در کشور همسایه ایران یعنی ترکیه برسید که این آمار نشان می‌دهد ایران در این زمینه ۳ تا ۴ برابر عقب‌تر از کشوری با ابعاد جمعیتی مشابه است.

اما چه چیز باعث شده ایران با داشتن جمعیت ۸۰ میلیونی که براساس گزارش Techcrunch، در حدود ۶۷ درصد از کاربران بازی‌های ویژه دستگاه‌های همراه آن ، زیر ۲۴ سال سن داشته باشند تا این حد از بازار بازی‌سازی موبایل و کسب درآمد از این بازار از دنیا و حتی کشورهای منطقه‌اش عقب بماند؟ بسیاری از بازی‌سازان فراهم نبودن زیرساخت‌های قانونی و حقوقی در بخش پرداخت‌ همراه و دسترسی نداشتن به اینترنت باکیفیت و مقرون به صرفه روی تلفن همراه کاربران را دلیل آهنگ کند رشد تولید و استفاده از بازی‌ موبایل در ایران عنوان می‌کنند. کوچ از تولید بازی pc به موبایل تاریخچه‌صنعت بازی سازی در ایران، سابقه طولانی و قابل قیاس با این صنعت در دنیا ندارد. در اوایل سال ۸۵ بود که با تاسیس بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، در راستای سروسامان دادن به بازار فروش بازی‌های کامپیوتری و همچنین حمایت از تولید‌کنندگان بازی کامپیوتری در ایران، شاهد حضور جدی تولیدکنندگان بازی‌ در بازار ایران بودیم. در ۱۰ سال گذشته بازی‌های مختلف ایرانی به بازار آمده‌اند که برخی از آنها که تعدادشان به انگشتان یک دست هم نمی‌رسد مورد استقبال قرار گرفته‌اند، حتی در رده بین‌المللی و برخی دیگر در شرکت‌های تولید‌کنندگانشان در حال خاک خوردن هستند. بازار تولید بازی‌های کامپیوتری در ایران مشکلات گوناگونی دارد که اصلی‌ترین آن از نظر بسیاری از فعالان این بازار به عدم نظارت بر ورود بازی‌های خارجی و نبود قانون کپی‌رایت در ایران باز می‌گردد. توزیع نامناسب یا به عبارتی نبود شبکه توزیع برای بازی‌های تولید شده از دیگر مسائلی است که بازی‌سازان با آن در چند سال گذشته دست و پنجه نرم کرده‌اند.

راه‌اندازی جشنواره و نمایشگاه‌های مختلف، راه‌اندازی نظام رده‌بندی سنی، برگزاری کلاس‌های آموزشی از طریق انستیتو بازی‌سازی در بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای نیز تاکنون نتوانسته باعث رشد و توسعه صنعت بازی سازی در ایران شود. همه این شرایط دست به دست هم داده‌اند تا بسیاری از بازی‌سازان کامپیوتری یا به خارج از کشور کوچ کنند یا در ایران بمانند اما عطای تولید بازی در ایران را به لقایش ببخشند. البته در این بین گروه سومی نیز دیده می‌شود. گروهی که با افزایش استفاده تلفن‌های هوشمند در کشور و همچنین رشد جنبش تولید اپلیکیشن به کمک فروشگاه‌های اپ ایرانی، به سمت تولید اپ‌های بازی روی موبایل کشیده شدند. یک جست‌وجوی کوتاه در فروشگاه‌های آنلاین فروش اپ شما را به لیست بلند‌بالایی از بازی‌های موبایلی ایرانی می‌رساند. بازی‌هایی که برخی از آنها توانسته‌اند نظر کاربران ایرانی را بیشتر از بازی‌های کامپیوتری ایرانی به سمت خود جذب کنند. فراهم بودن شرایط توزیع بازی از سوی فروشگاه‌های اپ ایرانی و همچنین سادگی ساخت عمده دلیلی است که بازی‌سازان را به تولید بازی‌های حوزه موبایل تشویق کرده است. با وجود این استقبال اما ایران هنوز نتوانسته است از نظر کسب درآمد در این صنعت حرفی برای گفتن داشته باشد و بازی‌های موبایلی برای توسعه‌دهنده‌گانشان موفقیت‌های تجاری به دنبال داشته باشد. درست مانند موفقیت‌هایی که بازی‌هایی رایگانی مانند Candy Crash و Angry Birds برای شرکت‌های تولیدکننده‌شان داشته‌اند. شرکت تحقیقاتی EEDAR (گردآورنده گزارش بازار بازی‌های موبایل) قبل از پایان سال میلادی ۲۰۱۵ پیش‌بینی کرده بود بازی‌های موبایل در این سال درآمد ۲۵ میلیارد دلار برای این صنعت خواهند داشت. این میزان درآمد به باور تحلیلگران این شرکت نتیجه یک مدل کسب‌وکار حاصل شده از پرداخت‌های کوچک با استفاده از گیم‌پلی به صورت منظم است.

ضعف در سیستم‌های پرداختی

اما چرا بازی‌سازان ایرانی در حوزه موبایل نمی‌توانند به این میزان درآمد حتی برای یک بازی رایگان دست پیدا کنند؟ بسیاری از بازی‌سازان موبایلی مشکل شبکه پرداخت همراه را بزرگترین مانع بر سر رشد صنعت بازی سازی موبایل در کشور عنوان می‌کنند. موضوعی که حتی سایت Techcrunch نیز در گزارش تحلیلی خود در خصوص بازی موبایل در ایران به آن اشاره کرده بود. در واقع توسعه‌دهندگان بازی موبایلی هنوز نتوانسته‌اند سیستم‌های پرداختی را بر پایه شبکه‌هایی مانند شتاب و شاپرک بومی‌سازی کنند. حسین مزروعی، مدیر یک استودیوی بازی‌سازی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» فراهم نبودن شرایط پرداخت از طریق موبایل و مراحل پیچیده این نوع پرداخت در ایران را عاملی می‌داند که در نهایت باعث شده کاربران ایرانی چندان به خرید بازی یا پرداخت بازی از درون برنامه روی خوش نشان ندهند. او به ملزومات تولید یک بازی در حوزه موبایل اشاره می‌کند و می‌گوید: «رشد استفاده از تلفن هوشمند در بین مردم شاید اولین نیاز رشد یک بازی موبایلی باشد که خوشبختانه در چندسال اخیر شاهد افزایش استفاده مردم از این دستگاه هوشمند بوده‌ایم اما یکی دیگر از ملزومات رشد تولید بازی موبایل در ایران دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت پرسرعت همراه مرتبط است که متاسفانه در این بخش کاربران ایرانی به اینترنت با کیفیت و با قیمت مقرون به صرفه دسترسی ندارند.

در واقع یکی از قسمت‌هایی که رشد و استقبال از بازی‌های موبایلی (چه داخلی و خارجی) را در بین کاربران ایرانی با تاخیر همراه کرده موضوع اینترنت است.» مزروعی شرایط دیگر برای رشد تولید بازی موبایل در ایران را به مسائل پرداختی ارتباط می‌دهد و می‌افزاید: «زیرساخت‌های قانونی و حقوقی در بخش پرداخت همراه در کشور فراهم نیست و کاربر برای خرید یک بازی یا پرداخت از درون برنامه مجبور به طی کردن مراحل پیچیده می‌شود. این در حالی است که در دنیا امکان پرداخت‌های متنوعی در حوزه موبایل وجود دارد چه از طرف اپراتورهای همراه چه از طرف اپ استورها.» او حل مشکل پرداخت‌های همراه را نیازمند حمایت بانک مرکزی می‌داند و معتقد است تا فراهم نشدن زیرساخت‌های لازم برای این بخش نمی‌توان انتظار داشت تولید‌کنندگان بازی موبایلی و در قدم بعدی ایران سهمی از بازار جهانی این حوزه داشته باشند. در همین زمینه مهناز راستگو، مدیر هنری یک بازی موبایلی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»‌ به نوپا بودن بازی‌سازی موبایل در صنعت گیم ایران اشاره می‌کند و با اشاره به مشکلات مالی و جذب سرمایه در این صنعت می‌گوید: «با داشتن پتانسیل بالا در زمینه‌های تولید بازی موبایل اما برای پا گرفتن این صنعت، بازی‌سازان موبایلی نیازمند همیاری و همکاری از سمت دولت در زمینه‌های آموزشی و سرمایه‌گذاری هستند. به اعتقاد من با توجه به پیشرفت قابل توجه این صنعت در بازار داخلی انتظار می‌رود این صنعت بتواند توجه سرمایه‌گذاران دولتی و خصوصی را جلب کند.»

وام‌هایی که کارساز نیستند

چندی پیش بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در راستای حمایت از بازی‌سازان از آغاز ثبت نام شرکت‌های فعال در حوزه بازی‌های رایانه‌ای برای دریافت تسهیلات وجوه اداره شده خبر داد. رقم تسهیلات وزارت ارتباطات به این حوزه ۱۰ میلیارد تومان اعلام شده و برای ارائه این وام به بازی‌سازان ایرانی، شرکت‌ها به دو دسته نوپا (سابقه کاری تا سه سال) و با سابقه (بیشتر از سه سال) تقسیم‌بندی شده‌اند. همچنین به شرکت‌های نوپای بازی‌ساز وام تا سقف ۳۰ میلیون تومان همراه با بهره ۴ درصد ارائه می‌شود اما تسهیلات به شرکت‌های باسابقه سقف مشخصی ندارد.در حالی که این تصمیم مقامات دولتی برای فراهم کردن شرایط تولید بازی و افزایش صادرات در این زمینه است اما برخی بازی‌سازان نوپا چندان از این تصمیم استقبال نمی‌کنند. به باور این گروه ارائه وام ۳۰ میلیون‌ تومانی به شرکت نوپا در حوزه بازی‌سازی رقم ناچیزی است و یک بازی‌ساز نمی‌تواند برای شروع کار خود با این رقم یک تیم حرفه‌ای را دور هم جمع کند.مهناز راستگو نیز با اعلام اینکه چنین وام‌هایی با این رقم‌ها، کمکی به توسعه طرح یک بازی‌ساز نمی‌کند، می‌گوید: «به عنوان یک بازی‌ساز در حوزه اپلیکیشن موبایل این تسهیلات کمک موثری به رشد فعالیت شرکت‌های نوپا نمی‌کند. چرا که یک شرکت نوپا احتیاج به سرمایه‌گذاری دارد که ریسک ایده را بپذیرد و همکاری موثری هم با تیم داشته باشد. با این شرایط، این وام هر چند با بهره کم، برای شرکت به نوعی بدهی ایجاد می‌کند و علاوه بر آن مبلغ وام جوابگوی همه نیازهای یک پروژه بازی نیست.»به باور وی، یک شرکت نوپا در کنار داشتن تیمی کارآفرین و کارآمد، به یک سرمایه‌گذار ریسک‌پذیر و آشنا به این حوزه نیاز دارد تا این تیم ایده‌های نو خود را گسترش دهند و به موفقیت برسند. راستگو تاکید می‌کند که یک شرکت نوپای بازی‌ساز مسیر ریسک‌پذیر را پیش روی خود دارد بنابراین نمی‌تواند با گرفتن چنین وام‌هایی ریسک کارش را بالاتر ببرد.

این بازی‌ساز با اعلام اینکه بهتر است به جای ارائه وام، نهاد‌های دولتی شرایط را برای ورود سرمایه‌گذاران به این صنعت فراهم کنند، تاکید می‌کند که بهتر است بنیاد یا هر نهاد دولتی برای کمک به این صنعت، نقش یک شتاب‌دهنده را برای تیم‌های بازی‌سازی داشته باشند یا حداقل به شکل‌گیری چنین مراکزی کمک کنند. راستگو در خصوص نقش شتاب‌دهنده‌ها در صنعت بازی‌سازی موبایل می‌گوید: «حضور شتاب‌دهنده‌هایی که با این صنعت آشنا باشند و بتوانند ریسک‌های این صنعت را بپذیرند و با آن تعامل مناسب داشته باشند، می‌تواند کمک مناسبی به رشد این صنعت داشته باشد. این شتاب‌دهنده‌ها باید بتوانند شبکه وسیعی از متخصصان این حوزه را گرد هم آورند تا گروه‌های توانمند و خلاق امکان استفاده از تجربه این متخصصان را داشته باشند.» به باور وی شتاب‌دهنده‌ها باعث ایجاد شبکه سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به این حوزه می‌شود اما متاسفانه به‌طور تخصصی تاکنون شتاب‌دهنده بازی‌سازی در ایران شکل نگرفته است. در همین زمینه حسین مزروعی، بازی‌ساز نیز بر این باور است که بنیاد یا هر نهاد دولتی بهتر است به‌جای ارائه وام یا فعالیت‌های این‌ چنینی زیرساخت‌های لازم مانند اینترنت و سیستم پرداخت مناسب را فراهم کند. این بازی‌ساز معتقد است با فراهم شدن زیرساخت‌های لازم تولید بازی در بخش موبایل و تربیت نیروهای متخصص، شرکت‌های بخش خصوصی حالا می‌توانند ادامه مسیر را مدیریت کنند و اقدام به تولید بازی‌هایی کنند که هم در داخل و هم در خارج مورد استقبال قرار بگیرد.