گروه اقتصاد بین‌الملل: بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود با عنوان «چشم‌انداز بازار کالاهای ۲۰۱۶» به چشم‌انداز بازار کالاهای کشاورزی و مواد خوراکی جهان پرداخته است. در این گزارش با اشاره به اینکه قیمت محصولات کشاورزی در فصل نخست سال میلادی جاری به افت خود ادامه داده است و شاخص مربوط به قیمت‌های محصولات کشاورزی ۴/ ۱ درصد افت داشته، آمده است که کاهش قیمت‌های این بخش برای هشتمین فصل متوالی ادامه داشته است.

علاوه بر این، سطح قیمت‌های این بخش نسبت به سال گذشته ۹ درصد افت کرده است. این کاهش قیمت‌ها در وهله نخست ناشی از افت ۵/ ۷ درصدی شاخص قیمت نوشیدنی‌ها و سپس ۸/ ۱ درصد افت شاخص مواد خام کشاورزی است. دو شاخص کلیدی قیمت‌های مواد غذایی یعنی غلات و دانه‌های روغنی در این فصل افزایش داشته است و ضعف بازار آنها در ماه‌های ژانویه تا فوریه توسط احیایی در ماه مارس جبران شد، احیایی که تا اوایل ماه آوریل نیز ادامه یافت. افزایش دوباره این دو شاخص قیمتی در ادامه این فصل نشان‌دهنده آثار پدیده ال‌نینو بر میزان تولید و کاهش تولید این دو محصول است که به‌ویژه در منطقه جنوب شرق آسیا تولید می‌شوند، جایی که ال‌نینو بیشترین تاثیر خود را برآن داشته است. بر اساس اعلام بانک جهانی، انتظار می‌رود اغلب قیمت‌های کالاهای کشاورزی در سال ۲۰۱۶ کاهش یابند و در سال ۲۰۱۷ دوباره احیا خواهند شد. بر این اساس انتظار می‌رود قیمت غلات در سال ۲۰۱۶ تا ۳/ ۵ درصد کاهش یابد. این رقم در حالی اعلام می‌شود که گزارش پیشین بانک جهانی این کاهش قیمت را ۴/ ۳ درصد اعلام کرده بود. قیمت دانه‌های روغنی هم ۴/ ۳ درصد افت خواهد داشت که پیش‌بینی قبلی آن را ۲/ ۲ درصد اعلام کرده بود. بانک جهانی انتظار دارد قیمت نوشیدنی‌ها و مواد خام به ترتیب تا ۶/ ۴ درصد و ۹/ ۲ درصد کاهش یابد. بانک جهانی اعلام کرده خطر نزولی که صحت پیش‌بینی قیمت‌های بانک جهانی را تهدید می‌کند شامل وخامت تبعات ناشی از پدیده ال‌نینو- سرد شدن منطقه استوایی اقیانوس آرام- است. خطر افزایشی که صحت این پیش‌بینی قیمت‌ها را تهدید می‌کند، این است که سیاست‌های حمایت از بخش کشاورزی بیش از پیش به‌کار گرفته شود. در هر صورت اگر صحت این پیش‌بینی چه بر اثر افزایش قیمت‌ها و چه بر اثر کاهش آنها تایید نشود، می‌تواند در قیمت‌های انرژی ریشه داشته باشد چون اصولا ماهیت بخش کشاورزی، انرژی محور است.

مواد غذایی

در فصل نخست سال ۲۰۱۶، قیمت جهانی غلات تغییر بسیار کمی را شاهد بود و تنها ۳/ ۰ درصد نسبت به فصل چهارم سال ۲۰۱۵ افزایش یافت. با این حال قیمت غلات نسبت به یک سال پیش ۱۲ درصد و نسبت به اوج خود در اوایل سال ۲۰۱۱ تا ۳۰ درصد کاهش یافته است. در فصل مذکور، قیمت‌های جهانی گندم و برنج به ترتیب ۶ و ۳ درصد افزایش یافتند اما قیمت‌های ذرت ۴ درصد کاهش یافت. بانک جهانی پیش‌بینی کرد تولید جهانی گندم در فصل زراعی ۲۰۱۶- ۲۰۱۵ به رکورد تازه‌ای خواهد رسید و نسبت به فصل زراعی قبل ۴/ ۱ درصد افزایش خواهد یافت. با وجود این، برآوردهای اولیه برای فصل بعد که در ماه میلادی جاری توسط سیستم اطلاعات بازاریابی کشاورزی و شورای بین‌المللی غلات منتشر شده است، حاکی از آن است که تولید جهانی فصل بعد ممکن است تا ۳ درصد سقوط کند. کاهش تولید فدراسیون روسیه و اوکراین که هر دو از صادرکنندگان عمده گندم هستند از علل این افت تولید عنوان شده است.

آمار کشاورزی ایران

در گزارش بانک جهانی آمار و ارقام مربوط به ایران به شرح زیر آمده است:

ذخیره‌ ذرت در انبارها با ۳/ ۰ میلیون تن کاهش از ۸/ ۵ میلیون تن در سال زراعی ۱۵-۲۰۱۴ به ۵/ ۵ میلیون برای سال ۱۶-۲۰۱۵ رسیده است. هر چند طی سال ۱۶-۲۰۱۵ میزان واردات ذرت به کشور با ۲/ ۱ میلیون تن کاهش نسبت به سال ۱۵-۲۰۱۴ از ۲/ ۶ به ۵ میلیون تن رسید ولی میزان واردات این کالا و نیز میزان ذخایر آن طی سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است. بیشترین افزایش در ذخایر ذرت به سال‌های بعد از ۱۱-۲۰۱۰ مربوط می‌شود که از ۸/ ۲ میلیون به ۲/ ۳ میلیون برای سال ۱۳-۲۰۱۲ و به ۵/ ۴ میلیون تن برای سال ۱۴-۲۰۱۳ افزایش یافت.

مصرف روغن سویا نیز در سال‌های اخیر روندی تقریباً همواره صعودی داشته است. در سال زراعی ۱۱-۲۰۱۰ مقدار مصرف آن ۶۲۰ هزار تن برآورد شد که در سال ۱۳-۲۰۱۲ به ۶۰۰ تن کاهش یافت ولی برای سال ۱۴-۲۰۱۳ تا ۶۳۰ هزار تن افزایش یافت. در سال‌های بعدی افزایش مصرفِ بیشتری به ثبت رسید و برای دوره‌ ۱۵-۲۰۱۴ تا ۷۲۰ هزار تن و سپس تا ۸۰۰ هزار تن برای سال ۱۶-۲۰۱۵ بالا رفت.

طی سالیان گذشته بیشترین میزان واردات برنج به سال‌های ۱۱-۲۰۱۰ با ۲ میلیون تن و ۱۳-۲۰۱۲ با ۱-۲ میلیون تن مربوط می‌شد. این در حالی است که برای سال ۲۰۰۱-۲۰۰۰ تنها ۸/ ۰ میلیون تن واردات برنج برای کشور به ثبت رسید. طی چند سال اخیر روند صعودی واردات قدری تعدیل یافت و برای سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ کاهش سالانه واردات برنج را شاهد بودیم به‌طوری که برای دوره‌ ۱۴-۲۰۱۳ با ۵/ ۰ میلیون تن کاهش، واردات برنج به ۶/ ۱ میلیون تن و برای ۱۵-۲۰۱۴ به ۴/ ۱ میلیون تن رسید. با این وجود روند کاهشی ادامه‌ نداشت و برای دوره‌ ۱۶-۲۰۱۵ واردات ۵/ ۱ میلیون تنی برنج برای کشور به ثبت رسیده است. دامنه‌ نوسانات تولید گندم برای سال‌های بعد از ۲۰۱۰ حدود ۵/ ۱ میلیون تن بوده و بین ۱۳ میلیون تن (دوره‌ ۱۵-۲۰۱۴) و ۵/ ۱۴ میلیون تن (دوره‌ ۱۴-۲۰۱۳) نوسان داشته است. البته به غیر از همین یک دوره، در باقی دوره‌ها برای سال‌های بعد از ۲۰۱۰ تولید گندم روند صعودی را تجربه کرده است. از ۵/ ۱۳ میلیون تن در سال ۱۱-۲۰۱۰ به ۸/ ۱۳ میلیون تن در سال ۱۳-۲۰۱۲ و سپس ۵/ ۱۴ میلیون تن در سال ۱۴-۲۰۱۳ رسید و سپس برای سال ۱۵-۲۰۱۴ به میزان ۵/ ۱ میلیون تن کاهش یافت و باز در سال ۱۶-۲۰۱۵ روند صعودی را تجربه کرد و به ۱۴ میلیون تن رسید. روند ذخیره‌ گندم نیز در سال‌های اخیر صعودی بوده و تنها در دوره‌ ۱۶-۲۰۱۵ از مقدار ۸/ ۷ میلیون برای دوره‌ قبلی (۱۵-۲۰۱۴) به ۱/ ۷ میلیون تن رسید. سال ۱۳-۲۰۱۲ با ۱/ ۵ میلیون تن و ۷۵ درصد افزایش نسبت به سال قبل بیشترین رشد را در حجم موجودی گندم طی سال‌های اخیر داشته است. این رقم با ۴۱ درصد افزایش برای سال ۱۴-۲۰۱۳ به ۲/ ۷ میلیون تن رسید.

هشدارهای پیش رو

بنا به اعلام بانک جهانی، مهم‌ترین خطراتی که قیمت‌های مواد غذایی را تهدید می‌کنند شامل تغییر در قیمت‌های انرژی، الگوهای تغییرات جوی (به‌ویژه احتمال وقوع پدیده ال‌نینو در اواخر سال ۲۰۱۶) و سیاست‌های تجاری شامل سیاست‌های حمایت از تولیدکنندگان کالاها و تولید سوخت‌های زیستی است.