نعمت سینمای ایران رفت

وداع با سینماگری بی‌بدیل

مراسم تشییع پیکر زنده‌یاد نعمت حقیقی فیلمبردار باسابقه سینمای ایران فردا ۱۲ اردیبهشت و مراسم ترحیم این هنرمند فقید ۱۷ اردیبهشت برگزار خواهد شد.روابط عمومی خانه سینما اعلام کرد، مراسم تشییع پیکر نعمت حقیقی مدیر فیلمبرداری پیشکسوت سینمای ایران روز یکشنبه ساعت ۹ از مقابل ساختمان شماره ۲ خانه سینما (وصال جنوبی) برگزار می‌شود. پیش از این مراسم تشییع پیکر زنده‌یاد سیف‌الله داد با حضور گسترده هنرمندان در ساختمان شماره دو خانه سینما برگزار شده بود.مراسم ترحیم نعمت حقیقی هم جمعه ۱۷ اردیبهشت‌ماه برگزار می‌شود. این مراسم از ساعت ۱۶ تا ۱۷:۳۰ در مسجد نور واقع در میدان فاطمی برگزار می‌شود. نگاه سوم- نعمت حقیقی، فیلمبردار قدیمی سینمای ایران صبح روز پنج‌شنبه، نهم اردیبهشت بر اثر نارسایی قلبی در بیمارستانی در تهران درگذشت. حقیقی که هنگام مرگ ۷۰ سال داشت، مدت‌ها از عارضه قلبی رنج می‌برد.

نعمت حقیقی به نسلی از فیلمبرداران ایرانی تعلق داشت که بسیاری از آثار متفاوت سینمای ایران در قبل از انقلاب، توسط آنها فیلمبرداری شد.

او نمونه کامل یک مدیر فیلمبرداری به سبک سینمای غرب بود، یعنی کسی که هنگام فیلمبرداری صرفا یک تکنسین نیست و پس از کارگردان، موثرترین عضو گروه فیلمسازی است، اندازه قاب را تعیین می‌کند، حد و مرز حرکت بازیگران را مشخص می‌کند، درباره طراحی صحنه نظر می‌دهد و در مجموع کسی است که داستان را به تصویر تبدیل می‌کند و کمک اصلی کارگردان است که به خیال جان دهد.

نعمت حقیقی در کنار فیلمبردارانی چون مازیار پرتو، نصرت‌الله کنی، فریدون قوانلو و هوشنگ بهارلو و کارگردانان جوانی چون مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی، بهرام بیضایی و علی حاتمی در اواخر دهه چهل و اوایل دهه پنجاه خورشیدی آثاری آفریدند که با وام گرفتن از جریان سینمای متفاوت فرانسه، به «سینمای موج نو» ایران مشهور شد.

به این جمع کسانی چون علیرضا زرین‌دست، مهرداد فخیمی و فیروز ملک‌زاده ( فیلمبردار) و سهراب شهید ثالث، امیر نادری، کامران شیردل، پرویز صیاد و عباس کیارستمی (کارگردان) پیوستند و جریان تازه‌ای در سینمای ایران به وجود آوردند که پیش از آن عمدتا زیر سایه سنگین سینمای تجاری بود؛ سینمایی که از سوی هوشنگ کاووسی، منتقد این نوع سینما «فیلمفارسی» نام گرفته بود.

در دوران سلطه کامل سینمای تجاری ایران، فیلم‌های ضد کلیشه معدودی ساخته می‌شد که شاید نسبت به حجم بالای ساخته‌هایی چون گنج قارون تعداد شان بسیار کم بود؛ آثار کسانی چون ابراهیم گلستان (خشت و آینه) و فرخ غفاری (جنوب شهر و شب قوزی). اما تاثیری که این فیلم‌ها و سازندگان آن بر سینمای متفاوت سال‌های بعد گذاشتند از دو نظر مهم است، یکی پیش زمینه‌ای برای ساخت فیلم‌های «موج نویی» سال‌های بعد و دیگر فراهم کردن شرایطی برای رشد عده‌ای از سینماگران برجسته نسل بعدی سینمای ایران.

نعمت حقیقی یکی از این سینماگران بود که در سال ۱۳۳۷ با دستیاری فیلمبردار جنوب شهر (فرخ غفاری) وارد این حرفه شد و سپس کارش را در استودیو فیلم گلستان (به مدیریت ابراهیم گلستان) ادامه داد.

حقیقی پس از کیمیایی، در پیش از انقلاب بیشترین همکاری را با جلال مقدم داشت.

نعمت حقیقی از جمله فیلمبردارانی بود که با پاگرفتن جریان متفاوت سینمای ایران در آنها سال‌ها، از سینمای تجاری فاصله گرفت و رد پای خود را در موج جدید سینمای ایران بر جای گذاشت. او در واقع جزو اولین نسل مدیران فیلمبرداری سینمای ایران به معنای غربی آن بود.

مسعود کیمیایی که فیلمبرداری دو فیلم مهم خود را - قیصر و رضا موتوری - به پرتو و کنی سپرده بود، برای فیلم بعدی سراغ نعمت حقیقی رفت.

داش آکل بر اساس داستانی از صادق هدایت نخستین فیلم سینمایی مشترک این دو سینماگر بود، حقیقی چند فیلم دیگر از جمله گوزن‌ها، بلوچ، غزل و خاک را برای کیمیایی فیلمبرداری کرد، در همه این فیلم‌ها به جز غزل بازیگر اصلی بهروز وثوقی بود.

گوزن‌ها یکی از مشهورترین فیلم‌های قبل از انقلاب، نمونه شاخصی از سبک فیلمبرداری حقیقی است؛ بخش عمده‌ای از فیلم در یک اتاق می‌گذرد که معمولا فیلمبرداری در محیطی کوچک و بسته، کار را برای فیلمبردار سخت‌تر می‌کند.

اما در همین اتاق کوچک، حقیقی عموما نماهای نزدیک را با عدسی‌های واید گرفته که علاوه بر اینکه تصویری اغراق شده به وجود می‌آورد، این خاصیت را هم دارد که پس‌زمینه نسبت به عدسی‌های معمولی و تله فوتو بازتر است.

نماهای حرکتی و کنتراست‌های شدید از دیگر مشخصه‌های فیلمبرداری حقیقی در فیلمبرداری و نورپردازی است.

در سال‌های پیش از انقلاب یکی از راه‌های کشاندن تماشاگران عام برای دیدن فیلم‌های ضد جریان فیلمسازی روز، علاوه بر انتخاب ستاره‌ها برای بازیگری، رنگی بودن فیلم بود. اما به خاطر هزینه بالای ظهور و چاپ و همین طور امکانات کم لابراتوارهای فیلم رنگی، بیشتر فیلم‌های آن سال‌ها سیاه وسفید ساخته می‌شد.

امیر نادری از این ترفند برای ساخت تنگسیر بر اساس داستانی از صادق چوبک استفاده کرد، بهروز وثوقی برای اولین بار در فیلمی از نادری بازی کرد و قرار شد این فیلم رنگی به صورت پرده عریض فیلمبرداری شود و حقیقی پشت دوربین قرار گرفت.

نتیجه کار از فیلم‌های برجسته حقیقی به شمار می‌رود. رنگ غالب زرد و نماهای دور در پرده عریض در کنار داستان انتقام گیری شخصیت فیلم (زار ممد) همه، فضای فیلم‌های وسترن را تداعی می‌کند.

در سال‌های ۱۳۵۰ تاثیر سینمای اروپا و سینمای مستقل آمریکا در دهه ۱۹۶۰ میلادی بر سینمای ایران کاملا مشهود بود، هر چقدر در فیلم‌های داریوش مهرجویی و هوشنگ بهارلو (فیلمبردار دانش آموخته در ایتالیا) رگه هایی از سینمای ایتالیا به خصوص آنتونیونی و ویسکونتی دیده می‌شد، زوج کیمیایی - حقیقی دلبسته سینمای مستقل آمریکا بودند.

نعمت حقیقی مدتی پیش از انقلاب را در خارج از ایران گذراند. با وقوع انقلاب ایران، بر خلاف بازیگران و عده‌ای از کارگردانان که مغضوب مقام‌های سینمایی جمهوری اسلامی بودند، با فعالیت اغلب فیلمبرداران، تدوینگران و صداگذاران مخالفتی نشد. شاید به دلیل کمبود متخصص در این حرفه‌ها یا اینکه آنها تاثیر چندانی در محتوای سینمای رایج تجاری پیش از انقلاب که از نظر جمهوری اسلامی «مروج فساد» بود، نداشتند.

به همین دلیل نعمت حقیقی از همان سال‌های پس از انقلاب فعالیت خود را در سینمای ایران از سر گرفت. فیلم‌های سفیر، اعدامی و دادشاه مربوط به این سال‌ها بود.

در همین سال‌ها ناصر تقوایی ساخت مجموعه کوچک جنگلی (زندگی میرزا کوچک خان جنگلی) را در دست گرفت و قرار شد نعمت حقیقی این مجموعه را فیلمبرداری کند.

کوچک جنگلی به کارگردانی تقوایی نیمه‌کاره ماند و زمانی که بهروز افخمی جایگزین او شد، نعمت حقیقی جزو معدود اعضای گروه قبلی بود که با تیم جدید کارش را ادامه داد.

از ویژگی‌های حقیقی این بود که می‌دانست برای فیلمی که می‌خواهد متفاوت باشد، اما نیم نگاهی هم به گیشه دارد، چگونه فیلم بگیرد. اگر ژانر تریلرهای دراماتیک در سینمای ایران جا می‌افتاد، شاید او می‌توانست بهترین فیلمبردار آن باشد، او نماهای حرکتی را که از ویژگی این ژانر است، خوب از کار درمی‌آورد و همچنین خوب می‌دانست که چگونه برای ایجاد تعلیق و دلهره از نورهای شدید و موضعی و کنتراست استفاده کند.

شاید به همین دلیل او فیلمبردار محبوب بهروز افخمی بود که دلبستگی خود را به این نوع سینما پنهان نمی‌کند، نمونه کامل همکاری این دو را می‌توان در فیلم روز فرشته (بخش‌هایی که در ایران فیلمبرداری شده) دید.