دولتی از نسل جدید

منوچهر اقبال

کودتا علیه مصدق که توسط شاه و همراهانش با همکاری انگلیس و آمریکا انجام شد و دولت حسین علاء که چندان پایدار نبود به مثابه دوره تازه‌ای از دولت‌ها در ایران است. به این معنی که شاه پس از ۱۶ سال کشمکش با گروهی از سیاستمداران کهنه‌کار که اصل و نسب آنها به قاجار برمی‌گشت، شرایطی را پیدا کرد تا از دست آنها خلاص شده و سیاستمداران جدید را جایگزین کند. منوچهر اقبال که از جمله افراد تازه به دوران رسیده در طبقه حاکمان به حساب می‌آمد و تحصیلات مدرن داشت، روز ۱۵ فروردین‌ماه ۱۳۳۶ از طرف شاه مامور تشکیل کابینه شصت‌ویکم شد. او در همین روز دولت خود را با ترکیب زیر به شاه معرفی کرد:

۱- دکتر منوچهر اقبال نخست‌وزیر

۲- علیقلی اردلان وزیر امورخارجه

۳- سرلشگر احمد وثوق وزیر جنگ

۴- دکتر فتح‌الله جلالی وزیر کشور

۵- علی‌اصغر ناصر وزیر دارایی

۶- محمد مجلسی کفیل وزارت دادگستری

۷- دکتر محمود مهران وزیر فرهنگ

۸- مهندس امیرقاسم اشراقی وزیر پست و تلگراف

۹- سرلشگر ولی انصاری وزیر راه

۱۰- مصطفی تجدد وزیر اقتصاد ملی و بازرگانی

۱۱- سرتیپ حسن اخوی وزیر کشاورزی

۱۲- دکتر عبدالحسین راجی وزیر بهداری

۱۳- آقاخان بختیار وزیر کار

۱۴- مهندس جعفر شریف‌امامی وزیر صنایع و معادن

۱۵- سرتیپ علی‌اکبر ضرغام وزیر گمرکات و انحصارات

۱۶- ناصر ذوالفقاری وزیر مشاور.

همان‌طور که از شمار وزیران برمی‌آید، دولت جدید پرشمارتر بود که مربوط به تاسیس چند وزارتخانه جدید مثل وزارت صنایع و معادن و وزیر مشاور بود. هیات وزیران روز ۲۰ فروردین‌ماه به مجلس شورای ملی و روز ۲۴ فروردین‌ماه به مجلس سنا معرفی شد. برای تجدیدنظر در اصول ۶گانه ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹ و ۴۹ متمم قانون اساسی، دولت کنگره‌ای تشکیل داد و روز ۲۶ اردیبهشت‌ماه همان سال این تجدیدنظر به تصویب مجلس رسید. دولت اقبال روز ۱۳ مردادماه ۱۳۳۶، قرارداد نفت ایران و شرکت ایتالیایی اجیب میرزاریا را به مجلس آورد و این قرارداد روز ۲۴ مردادماه تصویب شد. موضوع جدایی بحرین از ایران که در دولت‌های قبلی نیز موجب دردسر شده بود، در این دولت ادامه پیدا کرد. دولت خواستار حاکمیت ایران بر بحرین شد و انگلیس به این خواسته اعتراض کرد. تلاش دولت به جایی نرسید و بحرین کشوری عربی قلمداد شد. در جلسه ۲۸ آذر ۱۳۳۶ دولت اقبال افزایش قیمت نفت و بنزین را اعلام کرد که به استیضاح دولت و کسب رای اعتماد دوباره دولت منجر شد.

انعقاد قرارداد جدید نظامی با آمریکا در دولت اقبال انجام و با اعتراض شوروی مواجه شد. دولت اقبال جواب تندی به شوروی داد، اما در مقابل با تبلیغات و حملات ادامه‌دار شوروی رو‌به‌رو شد که برگزاری تظاهرات در همین مسیر بود. تشکیل جمعیت دفاع ملی با حمایت دولت در برابر تبلیغات شوروی‌ها از کارهای اقبال بود. تشکیل حزب ملیون نیز در همین دوره اتفاق افتاد. جنگ محدود با عراق که عبدالکریم قاسم نخست‌وزیر آن بود از رویدادهای دولت اقبال است. انتخابات مجلس در ۱۳۳۹ که با حاشیه‌های بسیار انجام شد نیز از رویدادهای این دوره است. نتایج انتخابات به گونه‌ای بود که رضایت شاه را فراهم نمی‌کرد و به همین دلیل دولت اقبال روز ۶ شهریور ۱۳۳۹ استعفا داد.