مزیت‌های تجاری روسیه

دکتر ابراهیم بهادرانی دبیر کل اتاق بازرگانی تهران اوضاع اقتصادی ایران و روسیه در سال‌های گذشته دستخوش تغییراتی شده و این دو کشور جایگاه قابل تاملی در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی دارند که از نگاه تحلیلگران اقتصادی و سیاسی به دور نمانده است. روسیه یکی از کشورهای مهم همسایه ایران است که با درآمد سرانه ۸/۱۴هزار دلاری جزو کشورهای با درآمد بالا در جهان قرار می‌گیرد و سهم قابل توجهی را در اقتصاد و تجارت جهانی دارا است. نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی این کشور بیش از ۵۱درصد است. به روسیه به‌عنوان یوروآسیا یعنی پل تمدنی، اقتصادی و سیاسی آسیا و اروپا نیز اطلاق می‌شود. به‌رغم فراز و نشیب‌های تاریخی در مسیر همکاری‌های دو کشور ایران و روسیه، امکان توسعه روابط در چارچوب تامین منافع اقتصادی طرفین وجود دارد. بررسی مولفه‌های موثر بر ارتقای روابط مذکور و هدایت آنها به سمت شکل‌گیری روابط اصولی مطابق روش‌های مرسوم در همکاری‌های سالم اقتصادی بین کشورها موضوع مهم و در خور اهمیتی است. شواهد نشان می‌دهد که ایران برخلاف سایر کشورها به ویژه کشورهای با سطح اقتصادی مشابه در استفاده موثر و مطلوب از روابط اقتصادی با سایر کشورها به‌ویژه کشورهای همسایه موفقیت چندانی کسب نکرده و چه بسا به دلیل حضور کمرنگ ایران در توسعه روابط بین‌المللی و منطقه‌ای، جایگاه خود را به کشورهای دیگر واگذار کرده است.

واردات کالایی کشور روسیه در سال ۲۰۱۳ حدود ۳۱۸میلیارد دلار بوده که ۴/۱۱۴میلیارد دلار آن از طریق کشورهای آسیایی تامین شده است. ایران با صادرات ۴۳۲میلیون دلاری به روسیه، سهم ۳۷/۰درصدی را از صادرات آسیا به روسیه به خود اختصاص داده که با توجه به همسایگی ایران با روسیه و مرز آبی با این کشور، بسیار ناچیز است. این در حالی است که کشورهایی مانند برزیل، مکزیک و اروگوئه با فاصله دور به ترتیب ۴/۳میلیارد دلار، ۳/۱میلیارد دلار و یک میلیارد دلار کالا به روسیه صادر می‌کنند. همچنین صادرات ترکیه به روسیه ۲/۷میلیارد دلار است که بیش از ۱۶ برابر رقم صادرات ایران به روسیه است. نکته قابل توجه اینجا است که صادرات ترکیه به روسیه از ۲/۳میلیارد دلار در سال ۲۰۰۹ امروز به ۲/۷میلیارد دلار رسیده، به عبارت دیگر ۲/۲برابر شده است. در سال ۲۰۱۳، صادرات ترکیه به روسیه صرفا در مورد کالاهای تحت فصول هفتم و هشتم تعرفه‌ها (محصولات کشاورزی و سبزیجات) به ترتیب ۹۱۰میلیون دلار و ۵۷۱میلیون دلار بوده که ارقام متناظر آن برای ایران ۱۱۵میلیون دلار و ۱۶۰میلیون دلار است. سهم ناچیز ایران از بازار کالایی روسیه و حجم مبادلات اقتصادی ضعیف دو کشور پدیده جدیدی نیست و فقط مربوط به محصول تحریم‌ها نمی‌شود. بالاترین حجم صادرات ایران به روسیه در سال ۲۰۱۳ انجام شده است. حجم مبادلات تجاری دو کشور ترکیه و روسیه در سال ۲۰۱۳ برابر ۴/۳۲میلیارد دلار بوده و همین رقم برای حجم تجارت بین ایران و روسیه ۶/۱میلیارد دلار است، به‌طوری که تفاوت چشمگیر و قابل تاملی بین دو رقم وجود دارد.

توسعه اصولی روابط اقتصادی دو کشور صرف‌نظر از مقطع تاریخی فعلی و تحریم‌های اعمال شده به دو کشور، نیازمند بررسی دلایل ریشه‌ای ضعیف بودن نفوذ ایران در بازار بزرگ کالایی روسیه است. برخوردهای مقطعی و عدم نگرش صحیح به موضوع، موجب خواهد شد به دلیل صرف ضرورت‌های اقتصادی و ملاحظات سیاسی، نوعی از سطح روابط اقتصادی با ماهیت ناپایدار و گذرا شکل بگیرد که بدون توجه دقیق به لزوم ریشه‌ای ساختار همکاری‌ها، منافع اقتصادی حاصله برای ایران در خور نباشد. توسعه معنادار روابط اقتصادی با روسیه الزاماتی دارد. ایران یک بازیگر تاثیرگذار منطقه‌ای است و اهمیت ژئوپلیتیکی ایران قابل چشم‌پوشی نیست. مناسبات سیستمی دو کشور ایران و روسیه باید متناسب با انتظارات منطقی که منافع ملی آنها را تامین کند، تنظیم شود. ایجاد سازوکار مناسب برای توسعه روابط دو کشور و شکل‌دهی آن در یک ساختار باثبات، در نهادینه کردن روابط اقتصادی میان دو کشور کمک خواهد کرد. تامین منافع بلندمدت اقتصادی ایران در روابط بین‌المللی نگرش و بینش‌های جدیدی را می‌طلبد. حفظ اعتبار و موقعیت ایران در مناسبات خارجی به ویژه کشورهای همسایه و حضور پرقدرت در آنها، رویکردهای اصولی بر اساس تامین منافع اقتصادی ضمن حفظ امنیت منطقه‌ای با بهره‌گیری از توان تخصصی مجرب مربوط ایجاب می‌کند تا غفلت‌ها و کاستی‌های قبلی را در این زمینه جبران کند و تدبیر در مدیریت این موضوع مهم اعمال شود.

ذخایر انرژی دو کشور بالا است و برقراری همکاری فنی - مالی در بهره‌برداری مناسب‌تر از ذخایر مذکور با هدف کسب درآمد عادلانه برای دو کشور مفید خواهد بود. استفاده موثر از تجارب و تخصص طرفین به ویژه بخش خصوصی ایران، در تسهیل زمینه‌های همکاری و شناسایی پتانسیل‌های قابل گسترش کارساز خواهد بود. با توجه به غیرقابل ملاحظه بودن افق کوتاه‌مدت رشد سرمایه‌گذاری به‌عنوان محرکی برای رونق بخشی به اقتصاد، توسعه صادرات به بازار بزرگ روسیه، یکی از فرصت‌های رونق بخشی به اقتصاد خواهد بود که توجه و درایت صحیح به الزامات و اسباب آن، توسعه پایدار صادرات را نصیب اقتصاد کشور خواهد کرد. نکته مهم در مسیر توسعه روابط اقتصادی با روسیه این است که اقتصاد ایران برای طی کردن درست مسیر توسعه اقتصادی نیازمند بهره‌برداری مناسب از فناوری‌های پیشرو جهان است و در نتیجه روابط بین‌المللی باید همه جانبه‌نگر و با هوشمندی توسعه‌یابد تا امکان استفاده از کلیه پتانسیل‌های موجود در جهان را برای اقتصادی کشور سلب کند.