هفته کلیدی بازار نفت

عباس عاملی رنانی در حالی که به‌نظر می‌رسد قیمت نفت پس از ۳۰ درصد کاهش در پنج ماه گذشته در محدوده ۷۶ الی ۸۰ دلار به مقداری ثبات دست پیدا کرده است، همه نگاه‌ها به دو رویداد مهم در هفته پیش‌رو دوخته شده است. نخست، ضرب‌الاجل مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ در روز دوشنبه سوم آذر است. رویداد دوم، اجلاس سران اوپک در روز پنج‌شنبه ششم آذر است. در این یادداشت طرز نگرش بازارهای بین‌المللی به هر یک از این دو رویداد و عواقب این نگرش برای قیمت نفت را بررسی می‌کنیم. اول با اجلاس اوپک آغاز می‌کنیم، اما چنانچه در ذیل توضیح داده خواهد شد، مذاکرات هسته‌ای ایران است که باید به‌عنوان یک ریسک نامتقارن برای قیمت نفت در نظر گرفته شود. ۱. اجلاس اوپک

در حال حاضر بازارهای بین‌المللی بیشتر توجه خود را در قبال قیمت نفت معطوف به رویداد دوم هفته آتی؛ یعنی اجلاس اوپک کرده‌اند. اهمیت موضوع از آنجا نشات می‌گیرد که انتظار می‌رود سران اوپک در جریان این اجلاس سیاست خود را در واکنش به سقوط قیمت نفت اعلام کنند. تا همین جا هم بسیاری تعجب کرده‌اند که چرا واکنش معناداری از جانب اوپک به کاهش ۳۰ درصدی قیمت نفت نشان داده نشده است. یکی از دلایل این عدم واکنش می‌تواند این باشد که قیمت نفت با میزان هزینه تولید اغلب کشورهای اوپک هنوز فاصله زیادی دارد. برای مثال، هزینه تولید هر بشکه نفت برای عربستان سعودی حدود ۱۵ دلار است و در نتیجه در توجیه اقتصادی پروژه‌های نفتی هنوز هیچ خدشه‌ای وارد نشده است. اتفاقا بالعکس، یکی از مواردی که در توضیح چرایی عدم واکنش کشورهای اوپک تاکنون داده می‌شود، جنگ قیمتی با صنعت نفت شیل آمریکا است. برآورد می‌شود که هزینه تولید بسیاری از پروژه‌های شیل آمریکا در حدود ۹۰-۸۵ دلار باشد و به همین دلیل، قیمت کنونی نفت می‌تواند توجیه اقتصادی این پروژه‌ها را کاهش داده و در دراز مدت آنها را از رقابت با نفت اوپک بازدارد، اما به نظر نویسنده، دلیل مهم‌تر عدم واکنش، وجود این دیدگاه در میان اعضای اوپک است که کاهش اخیر قیمت نفت به علت کاهش انتظارات نسبت به رشد اقتصاد جهانی در سال‌های آینده است و در نتیجه با توجه به کاهش احتمالی تقاضا، افول قیمت نفت از توجیه اقتصادی برخوردار است و از این جهت نباید در آن مداخله کرد.

اما آنچه می‌تواند باعث نگرانی در میان کشورهای تولید‌کننده شود افول قیمت نفت به زیر قیمتی است که در بودجه سالانه ایجاد موازنه می‌کند. چنانچه در نمودار مشاهده می‌کنید، افول قیمت نفت خام از ۱۱۵ دلار در ماه ژوئن، به زیر ۸۰ دلار، تمام کشورهای عضو اوپک، به استثنای قطر و کویت را گرفتار کسری بودجه می‌کند. البته این موضوع به خودی خود لزوما از اهمیت زیادی برخوردار نیست؛ چراکه کشورهایی چون عربستان و امارات دارای ذخایر ارزی فراوانی هستند و کشورهایی چون بحرین نسبتا راحت می‌توانند کسری بودجه خود را از طریق استقراض از سپرده‌های داخلی و همچنین استقراض از سرمایه‌گذاران خارجی تامین کنند، اما به هر حال، اعضای اوپک می‌دانند که انفعال در برابر چنین کاهش شدیدی در قیمت نفت کارآیی این سازمان نفتی و توانایی آن در اجرای سیاست‌های هماهنگ را زیر سوال خواهد برد و خود این برداشت باعث کاهش بیشتر قیمت نفت خواهد شد. به‌علاوه، استمرار قیمت نفت در چنین سطح پایینی بر فشارهای مالی تمام کشورهای اوپک خواهد افزود. در شرایطی که کشورهای عربی به‌دنبال ناآرامی‌های سال‌های اخیر بیش از پیش به افزایش هزینه‌های جاری روی آورده‌اند، افزایش فشارهای مالی می‌تواند باعث نگرانی سران این کشورها نسبت به بازگشت ریسک سیاسی در جوامع داخلی‌شان شود.

به همین دلیل، بازارهای بین‌المللی انتظار دارند اوپک در اجلاس آتی، تولیدات نفتی خود را از مقدار فعلی حدود ۵/۳۰ میلیون بشکه در روز به اندازه یک میلیون بشکه کاهش دهد. بنابراین می‌توان گفت چنین مقدار کاهشی به احتمال زیاد تاثیر چندانی بر قیمت نفت نخواهد داشت و می‌تواند به ثبات قیمت این کالا در حدود ۸۰ دلار کمک کند، اما اگر کاهش تولید بیشتر از یک میلیون بشکه باشد به احتمال زیاد شاهد افزایش قیمت نفت خواهیم بود و بالعکس: کاهشی کمتر از یک میلیون بشکه به احتمال زیاد افول بیشتر قیمت نفت را در پی خواهد داشت. از این جهت، ریسکی که از جانب اجلاس اوپک متوجه قیمت نفت است، نسبتا متقارن است.

اما بد نیست در این رابطه به چند نکته اشاره کنیم. نخست اینکه بزرگ‌ترین تولید‌کننده اوپک، یعنی عربستان سعودی، احتمالا مایل نخواهد بود همچون گذشته به تنهایی تولیدات خود را کاهش دهد، بلکه خواهان قبول مسوولیت و در نتیجه کاهش تولید نفت توسط دیگر اعضا نیز خواهد بود. در این میان با توجه به اینکه ایران در حال حاضر به علت تحریم‌ها به‌طور قابل توجهی کمتر از ظرفیتش نفت صادر می‌کند، به احتمال خیلی زیاد کاهش تولید را نخواهد پذیرفت. ونزوئلا، عراق، نیجریه و لیبی نیز به علت شرایط دشوار اقتصادی و نیاز شدید به دلارهای نفتی بعید است زیر بار کاهش تولید بروند. در نتیجه بیشتر بار کاهش تولید به احتمال زیاد بر دوش عربستان، امارات و کویت خواهد افتاد، اما اینجا می‌رسیم به یک پیچیدگی و آن عدم‌تطابق نیاز به قیمت بالاتر با توانایی کاهش تولید در میان اعضای اوپک است. به‌عبارت دیگر، کشورهایی که صدمه بیشتری از کاهش قیمت نفت می‌خورند، توانایی کمتری برای کاهش تولید دارند. نکته دیگری که در این رابطه می‌تواند پیچیدگی ایجاد کند زمزمه‌هایی مبنی‌بر تلاش عربستان برای ایجاد ائتلافی تاکتیکی بین کشورهای عضو و غیر‌عضو اوپک برای کاهش تولید نفت است. چنین ائتلافی به زمان احتیاج خواهد داشت و بر پیچیدگی موضوع می‌افزاید. در هر حال، نمی‌توان نسبت به کاهش تولید نفت در پی اجلاس هفته آتی اطمینان خاطر داشت. پیچیدگی مذاکرات نفتی و عدم هماهنگی توانایی با انگیزه کاهش تولید ممکن است به کاهش بیشتر قیمت نفت از سطح کنونی بینجامد. ثبات قیمت، به کاهش حدود یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت احتیاج دارد.

۲. ضرب‌الاجل مذاکرات هسته‌ای ایران - ریسک نامتقارن برای قیمت نفت

دیگر رویداد مهم هفته پیش رو برای بازار نفت به مذاکرات هسته‌ای ایران مربوط می‌شود. این مذاکرات از دو جهت برای قیمت نفت حائز اهمیت هستند. نخست، حصول توافق نهایی به احتمال زیاد باعث افزایش صادرات نفت ایران طی ماه‌ها و سال‌های آینده می‌شود، که به افزایش عرضه در بازار جهانی و در نتیجه به کاهش قیمت نفت منجر خواهد شد. برخی تحلیل‌ها از افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید روزانه ایران طی ۱۲ ماه پس از پایان موفقیت‌آمیز مذاکرات حکایت می‌کنند. دوم، توافق هسته‌ای با ایران باعث کاهش شدید فاکتور ریسک ژئوپلیتیک در قیمت نفت خواهد شد، به این دلیل که هم احتمال وقوع جنگ با ایران تقریبا به صفر کاهش پیدا می‌کند و هم اینکه احتمال همکاری ایران و کشورهای غربی برای حل معضلات خاورمیانه افزایش می‌یابد. در نتیجه کاهش فاکتور ریسک نیز در کنار افزایش عرضه نفت فشار زیادی بر پایین راندن قیمت نفت خواهد داشت.

اما آنچه در این راستا جالب است، ریسک نامتقارن (asymmetric risk) مذاکرات هسته‌ای برای قیمت نفت است. به‌رغم اهمیت مذاکرات هسته‌ای برای قیمت نفت، سرمایه‌گذاران بازارهای بین‌المللی در حال حاضر از دیدگاه نفتی به مذاکرات هسته‌ای نمی‌نگرند. دلیل این موضوع نیز عدم خوش‌بینی رسانه‌ها و بسیاری از تحلیلگران خارجی نسبت به موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات هسته‌ای است. البته همین موضوع به ریسک کاهش بیشتر قیمت نفت در صورت توافق نهایی می‌افزاید؛ چراکه فعالان بازار سرمایه، چنین سناریویی را در قیمت‌گذاری خود بر بازار نفت در نظر نگرفته‌اند؛ بنابراین در صورت عدم حصول توافق هسته‌ای، شاهد افزایش قیمت نفت نخواهیم بود، چراکه می‌توان گفت سناریوی «عدم توافق نهایی در مذاکرات» پیش‌فرض بازارهای سرمایه است، اما در صورت رسیدن به توافق نهایی، به احتمال زیاد شاهد افول معنادار قیمت نفت خواهیم بود. از این جهت، زمان‌بندی دو رویداد هفته آینده می‌تواند باعث تلاطم فراوانی در بازارهای نفتی شود. به خصوص اگر در روز دوشنبه مذاکرات به نتیجه برسد و قیمت نفت افول بیشتری را تجربه کند، آن وقت احتمال کاهش تولید توسط اوپک تنها سه روز بعد از ضرب‌الاجل مذاکرات بسیار قوی‌تر خواهد شد و در نتیجه می‌توانیم شاهد بازگشت قیمت نفت به محدوده کنونی باشیم. هفته‌ای کلیدی برای نفت در پیش است.