نقش کنگره در تحریم‎ها

حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل هسته‎ای به دنبال ارجاع پرونده هسته‎ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل، شاهد شکل گرفتن تحریم‌های ناعادلانه شورای امنیت، آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران بوده و هستیم. در واقع از نظر منشأ صادرکننده تحریم‌ها علیه ایران، این تحریم‌ها به ۴ بخش شورای امنیت، کنگره، کاخ سفید و اوباما و همچنین اتحادیه اروپا تقسیم می‌شود. پس از مذاکراتی که اخیرا میان ایران و ۱+۵ در وین انجام شد بسیاری از جمله دلایل شکست مذاکرات را عدم توافق طرفین پیرامون چگونگی لغو تحریم‌ها عنوان کردند و پس از آن بود که این سوال پیش آمد که اگر توافق نهایی بین ایران و ۱+۵ امضا شود آیا امکان لغو تحریم‌ها وجود خواهد داشت. به نظر من این امکان وجود دارد و رئیس‌جمهور آمریکا اگر حسن‌نیت داشته باشد، می‌تواند دستور فوری لغو تحریم‌هایی که خودش امضا کرده را صادر کند که حداکثر یک ساعت زمان برای این اقدام لازم دارد. کنگره آمریکا هم می‌تواند با نگاه مثبت به مذاکرات هسته‌ای و توافق نهایی صورت گرفته در آن، دستور لغو تحریم‌های ایران را صادر کند که برای اجرای آن حداکثر یک ماه زمان لازم است؛ ضمن اینکه باراک اوباما به دلیل داشتن اختیارات ویژه می‌تواند مصوبات کنگره را برای چند ماه لغو کند تا زمینه لغو دائمی آنها فراهم شود، ولی طبق قوانین موجود رئیس‌جمهور آمریکا نمی‌تواند دستور لغو تحریم‌ها را بدهد. اما باید مدنظر داشت اگر ایران با آمریکا به توافق برسد چون اکثریت کنگره با جمهوری خواهان هستند ممکن است اوباما در لغو تحریم‎ها دچار مشکل شود. البته اگر تلاش‌های ۱+۵ بر حسن نیت استوار باشد حتی کنگره فعلی آمریکا هم می‌تواند قبل از شروع دوره جدید گفت‌وگوها، تحریم‌های مصوب خود را لغو کند ولی بهتر است این را بدانیم که لابی صهیونیست‌ها در آنجا قوی است و به دنبال کارشکنی هستند.

موضوع دیگر اینکه اگر توافق جامع به دست بیاید، این توافق به تصویب شورای امنیت سازمان ملل خواهد رسید و از آنجایی که هر ۵ عضو دائمی شورای امنیت در این مذاکرات هستند اگر چنین چیزی اتفاق بیفتد، کنگره منزوی خواهد شد. اما در صورتی که ایران و ۱+۵ به توافق نرسند، کنگره آمریکا می‌تواند روند تحریم‌ها را تشدید کند و نیز می‌تواند موانع بیشتری را بر سر راه ایران بتراشد. در اتحادیه اروپا، نیز شورای وزیران و کمیسیون سیاست خارجی و همچنین پارلمان اروپا برای این قبیل مسائل تصمیم‌گیری می‌کنند و با اینکه کاترین اشتون به عنوان هماهنگ‌کننده ۱+۵ اختیارات کافی برای مذاکرات دارد ولی بخشی از تحریم‌های ایران نیازمند مقدماتی است که باید در شورای وزیران تعیین تکلیف و سپس به پارلمان اروپا فرستاده شود که اگر حسن نیت لازم در این امر وجود داشته باشد حداکثر یک تا دو ماه زمان برای لغو تحریم‌های اتحادیه اروپا لازم است. اما به نظر می‌رسد که غرب می‌خواهد به جای لغو تحریم‌ها، آنها را به حالت تعلیق دربیاورد، آن هم بخش اقتصادی تحریم‌ها را نه بخش مربوط به تسلیحاتی و تاسیسات هسته‌ای را، زیرا هر زمان خواست مجددا تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کند.

در رابطه با تحریم‎های شورای امنیت نیز باید گفت چون ۵ عضو اصلی و دائم شورای امنیت در مذاکرات حاضر هستند و قاعدتا نظر مثبتی هم برای توافق نهایی وجود خواهد داشت و وتویی در این امر صورت نخواهد گرفت، می‌توانیم توافق نهایی را برای تصویب به شورای امنیت بفرستیم. مصوبات شورای امنیت نیازمند ۹ رای مثبت از ۱۵ رای است و وقتی توافق نهایی به شورای امنیت برود باید ۴ رای مثبت دیگر برای تثبیت قطعنامه داشته باشیم. در شورای امنیت برای خروج یک کشور از فصل ۷ شورای امنیت فرآیندی وجود دارد و به این دلیل که ایران جزو بند ۴۳ فصل ۷ منشور سازمان ملل است خروج از این فرآیند می‌تواند با سرعت بیشتری صورت بگیرد. اگر توافق نهایی بین ایران و ۱+۵ امضا و به شورای امنیت فرستاده شود، طبیعتاً مصوبات قبلی کان لم یکن تلقی می‌شود و با این اقدام نیز روند لغو تحریم‌ها سرعت بیشتری خواهد گرفت و اگر شورای امنیت رای مثبت لازم به توافق نهایی ایران و ۱+۵ بدهد ضمانت بین‌المللی برای این توافق به وجود خواهد آمد و شرایط لغو قطعنامه‌های قبلی فراهم خواهد شد هر چند ۳ تا ۵ ماه زمان برای این اقدام لازم است.

درواقع اگر توافق نهایی ایران و ۱+۵ در شورای امنیت مصوب و مقدمات لغو قطعنامه‌های قبلی فراهم شود، برای اولین بار در طول تاریخ شورای امنیت سازمان ملل است که مشکلات کشوری که زیر نظر فصل ۷ منشور شورای امنیت است، از طریق گفت‌وگو و مذاکره حل شده زیرا فصل ۷ شورای امنیت در مورد کشورهایی به کار می‌رود که مخل امنیت جهانی هستند و اقدام نظامی در مورد آنها اجرا شده و مساله پایان پذیرفته است.

موضوع اساسی آن است که آمریکا در مواردی همچون مذاکرات هسته‌ای بیشتر از آنکه آرمانگرا باشد، ‌عملگراست و اکنون دنبال آن است که بتواند حداکثر امتیاز را به‌دست بیاورد. از این‌رو آمریکا در مذاکرات هسته‌ای در حال چانه زنی است. برخی معتقدند شکست دموکرات‌ها در انتخابات میاندوره‌ای کنگره، ‌تغییر رفتار آینده آمریکا در قبال مذاکرات هسته‌ای را به‌دنبال خواهد داشت. این در حالی است اگر تحلیل‌ها از آینده مذاکرات هسته‌ای واقع بینانه باشد باید گفت که آمریکا هنوز به این جمع بندی نرسیده که سیاست اعمال تحریم‌ها فایده نداشته و باید از این سیاست دست بردارد. آمریکا قصد دارد هرطور شده تحریم‌ها علیه ایران باقی بماند و این عامل اصلی به تأخیر افتادن حصول توافق جامع هسته‌ای است. بنابراین اگر آمریکایی‌ها به این جمع‌بندی برسند تأثیر زیادی در تغییر رفتار و رسیدن به توافق جامع هسته‌ای دارد.