چکاپ تهران در پارلمان محلی

گروه مسکن - بهشاد بهرامی: شورای شهر تهران در پی موافقت شورای نگهبان با طرح «امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران»، اجرای برخی تکالیف قیدشده در این قانون تازه مصوب را به صورت مستقل و اختیاری آغاز کرده و برای بررسی «انتقال پایتخت» کارگروه‌های تخصصی تشکیل داده است.

۱۴ عضو موثر و کلیدی پارلمان محلی پایتخت روز گذشته درباره برآوردهای اولیه از چالش‌های ریشه‌ای کلان‌شهر تهران به «دنیای‌اقتصاد» اعلام کردند: دو دسته مشکلات در تهران شامل «پیامدهای بزرگی شهر» و «عارضه‌های پایتخت بودن»، زندگی ساکنان این کلان‌شهر را تحت‌تاثیر قرار داده و ۷ بیماری اجتماعی-زیست‌محیطی برای پایتخت فعلی رقم زده است.

اعضای شورای شهر در تشریح این بیماری‌ها به «آلودگی سه عنصر طبیعی شهر شامل آب، هوا و خاک و همچنین آستانه اتمام این منابع» اشاره کردند که در کنار جمعیت اضافه‌تر از امکانات تهران، تمرکز وسیع دستگاه‌ها و نهادهای دولتی در این کلان‌شهر، رشد جمعیت حریم و سربار شدن آنها بر خدمات محدود تهران و در نهایت تبدیل پایتخت به «پارکینگ متحرک»، سبب شده ایده انتقال پایتخت اداری- سیاسی برای اصلاح وضع موجود مدنظر دولت و مجلس قرار بگیرد.

مدیریت شهری تهران در واکنش به ایده «انتقال پایتخت»، نسبت به طراحی یک راه‌حل کلی که تضمینی برای رفع دسته اول مشکلات تهران در آن وجود ندارد، هشدار داد.

در این باره رئیس شورای شهر تهران معتقد است: این احتمال که پایتخت جدید به «شهر مصرفی» تبدیل شود و نتواند خود را اداره کند باید در نظر گرفته شود؛ ضمن اینکه بعید نیست تحت تاثیر انتقال پایتخت اداری- سیاسی، از اهمیت تهران کاسته شده و رسیدگی‌های مالی و فکری به این کلان‌شهر از این هم بدتر شود. شورای شهر تهران ۶ راه‌حل موردی برای مشکلات موجود پایتخت پیشنهاد کرده که مهم‌ترین آن، تعدیل دوباره نرخ جمعیت‌پذیری تهران به سطح کمتر از رقم فعلی ۵/ ۱۰ میلیون نفر است. همچنین برنامه‌ریزی بلندمدت برای ساماندهی امور دولت و سبک‌سازی بدنه دولت نیز مطرح شده است.

اعضای پارلمان محلی پایتخت شش گزینه جایگزین انتقال پایتخت برای برون رفت از مشکلات کنونی تهران را به دولت پیشنهاد دادند. با تایید طرح «ساماندهی تهران و امکان‌سنجی انتقال پایتخت» در شورای نگهبان و آغاز به کار کمیته مطالعاتی ۱۵ نفره متشکل از نمایندگان دولت و مدیریت شهری برای اجرای این قانون، روز گذشته اعضای شورای شهر تهران با تایید ریشه‌دار بودن مشکلات شهر تهران در پنج مولفه اجتماعی و زیست محیطی، انتقال پایتخت را گزینه ناکارآمد و نشدنی برای حل و فصل مشکلات موجود کلان‌شهر تهران ارزیابی کردند و با نگاهی به تجربه سایر کشورها در این زمینه به دولت توصیه کردند «انتقال پایتخت» را به‌عنوان گزینه آخر قرار دهد و در مقابل با استفاده از شش مسیر جایگزین به ساماندهی وضعیت موجود شهر تهران بپردازد.

توزیع جاذبه‌های شهر تهران در کل کشور و ایجاد قطب رقیب برای پایتخت، اصلاح مدیریت شهری در راستای استفاده درست از منابع، تعامل دولت و مدیریت شهری، تجدیدنظر در سقف جمعیت‌پذیری شهر تهران در قالب طرح جامع و طرح تفصیلی، تدوین برنامه چشم‌انداز ۳۰ ساله برای ساماندهی امور دولت و ساماندهی امور شهر تهران از طریق اصلاح طرح جامع مهم‌ترین محورهای پیشنهادی اعضای شورای شهر تهران برای اصلاح وضعیت پایتخت فعلی بدون هزینه سنگین ناشی از ایجاد پایتخت جدید است.

به گفته اعضای شورای شهر، مشکلات شهر تهران به دو دسته «مشکلات شهر» و «مشکلات پایتخت» قابل تفکیک است، آلودگی آب، هوا و خاک، ترافیک و افزایش جمعیت به‌عنوان مشکلات شهر تهران و استقرار ساختمان‌های اداری و سیاسی متعلق به وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و عمومی و همچنین تمرکز منابع اقتصادی و اشتغال نیز به‌عنوان بخشی از مشکلات تهران به‌عنوان پایتخت است. از این رو نمی‌توان تضمین داد با انتقال پایتخت، مهم‌ترین مشکلات این شهر حل شود یا آنکه به مکان جدید منتقل نشود.

به گزارش «دنیای اقتصاد» موضوع انتقال پایتخت به‌طور رسمی و علنی برای اولین بار پس از پایان جنگ تحمیلی مطرح و پیگیری شد. اما مراجع مسوول در آن زمان ساماندهی تهران را عملی‌تر و مناسب‌تر تشخیص دادند و از اجرای آن منصرف شدند. البته این تشخیص به معنای بسته شدن پرونده طرح انتقال پایتخت نبود. این طرح دوباره در اواخر دهه ۷۰ مجددا از سوی برخی مسوولان مطرح شد؛ به‌طوری که در دوره دولت سازندگی بر سر زبان‌ها افتاد و به مرور زمان به پیش فرض حل و فصل همه مشکلات تهران تبدیل شد. اما بازهم برای سال‌ها به کما رفت تا اینکه اخیرا با تایید محتوای طرح تدوین شده مجلس در شورای نگهبان، دولت مکلف شد طرح قدیمی و ناتمام «انتقال پایتخت» را در یک شورای ۱۵ نفره برای مدت حداکثر دو سال «مطالعه و امکان‌سنجی» کند. در تمام سال‌های گذشته هر سال که طرح امکان‌سنجی انتقال پایتخت از بایگانی خارج می‌شد، مسوولان به‌عنوان راهکار اصلی خروج از مشکلات تهران به آن نگاه می‌کردند.

به گفته موافقان این طرح با انتقال پایتخت حتی در ابعاد سیاسی و اداری تمامی مشکلات شهر ناشی از اندازه جمعیت و فعالیت از قبیل آلودگی هوا، ترافیک سنگین و... از یکسو و حفاظت از ارکان حکومت و امنیت ملی در برابر آسیب‌های وسیع ناشی از زلزله و سایر خطرات احتمالی از سوی دیگر مرتفع خواهد شد.

این در حالی است که برخی از کارشناسان معتقدند: تهران به‌عنوان پایتخت، یک مرکز سیاسی و یک مرکز اقتصادی و فرهنگی است، به‌طور طبیعی اغلب وزارتخانه‌ها و کارخانه‌ها و صنایع در این منطقه متمرکز شده‌اند؛ بنابراین جابه‌جایی کلی پایتخت از تهران در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و فقط شاید بتوان بخش‌هایی از حکومت و فعالیت‌ها را به خارج از تهران منتقل کرد. به گفته مخالفان این طرح بازسازی و استحکام بخشیدن به زیرساخت‌های شهر تهران کم‌هزینه‌تر از جابه‌جایی پایتخت است؛ ضمن اینکه خطر زلزله اغلب شهرهای ایران را تهدید می‌کند و موضوع زلزله احتمالی تهران نمی‌تواند دلیلی برای انتقال پایتخت سیاسی- اداری کشور باشد. در این میان اعضای پارلمان محلی پایتخت نیز بر اصلاح روش‌های مدیریت پایتخت و حل مشکلات موجود به جای انتخاب گزینه انتقال پایتخت تاکید دارند.

افزایش هزینه‌ها راهکار نیست

رضا تقی‌پور، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران با بیان اینکه موضوع انتقال پایتخت در کمیته اقتصادی شورا که زیرمجموعه کمیسیون برنامه و بودجه است، بررسی شده است به «دنیای اقتصاد» گفت: این مضوع باید از ابعاد مختلف مورد بحث گذاشته شود؛ اما آنچه واضح است این موضوع است که ریشه اصلی مشکلات تهران تمرکز بیش از حد فعالیت‌ها در تمامی جنبه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و اداری است.

او ادامه داد: موضوع انتقال پایتخت نیز در این کمیته بررسی شد و نهایتا به این نتیجه رسیدیم که هیچ از این چنین راه‌حل‌هایی به تنهایی پاسخگو نیست؛ ضمن آنکه قطعا افزایش هزینه‌های زندگی در پایتخت از طریق راهکارهایی همچون اخذ عوارض مختلف فقط زحمت مردم را زیاد می‌کند.

تقی پور تصریح کرد: اما می‌توان با توزیع جاذبه‌ها در کل کشور و تدوین یک طرح جامع امور تهران را ساماندهی کنیم و تا حدود زیادی مسائل تهران که بخشی از آن به پایتخت بودن آن مربوط می‌شود و بخش دیگر به خود شهر تهران را به صورت تفکیک‌شده، شناسایی و به شکل موردی برای آنها راه‌حل طراحی کنیم.

از مدیریت با آزمون وخطا دوری کنیم

فاطمه دانشور، عضو دیگر شورای شهر تهران نیز با اشاره به تجربه حضور دوساله در پارلمان محلی پایتخت به «دنیای اقتصاد» گفت: این تجربه نشان می‌دهد در حال حاضر برای ساماندهی وضعیت شهر تهران باید در مرحله اول مدیریت امور اصلاح شود. او افزود: در حال حاضر بسیاری از مواقع، منابع و بودجه کافی برای اداره شهر وجود دارد، اما مدیریت خوب نیست. این در حالی است که می‌توان با مدیریت صحیح، هم منابع را به درستی هزینه کنیم و هم از بروز خسارت‌های سنگین هنگام وقوع بحران همچون زلزله جلوگیری کنیم. این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه با مدیریت تخصصی و کارشناسی می‌توانیم از حجم مهاجرت‌ها به شهر تهران بکاهیم، اظهار کرد: اگرچه با این راهکار می‌توان از بروز بسیاری مشکلات در شهر پیشگیری کرد؛ اما هم‌اکنون بسیاری از مدیران با آزمون و خطا در حوزه کاری خود فعالیت می‌کنند و بعد از مدتی که آموزش می‌بینند، تغییر می‌کنند.

انتقال پایتخت نشدنی است

احمددنیامالی، رئیس کمیسیون عمران و حمل ونقل شورا نیز با تاکید بر اینکه بحث در این خصوص نیاز به مطالعه کارشناسی عمیق دارد، گفت: به نظر می‌رسد انتقال پایتخت از جمله گزینه‌های نشدنی برای حل مشکلات شهر تهران باشد.

او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» تاکید کرد: حتی به نظر می‌رسد انتقال پایتخت اداری- سیاسی نیز به منابع عظیمی نیاز دارد حتی در حد منابع عمرانی یک دوره برنامه پنج ساله کل کشور برای این کار شاید نیاز باشد. نکته مهم دیگر آنکه شهرهای بزرگ‌تر از تهران وجود دارد که با مشکلات شهر تهران همچون ترافیک و آلودگی گرفتار نشده‌اند. از این رو در تهران تعامل بیشتر میان دولت و مدیریت شهری می‌تواند خیلی از این مشکلات را حل کند.

پایتخت جدید، شهر مصرفی می‌شود

مهدی چمران، رئیس شورای شهر نیز با تاکید بر اینکه شبیه قانون تازه به تصویب رسیده «امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران»، در طول این سال‌ها چند بار مورد بررسی قرار گرفته است، تصریح کرد: شاید مشکلات دولت با انتقال پایتخت حل شود؛ اما مشکلات شهر تهران با جا‌به‌جایی پایتخت حل نمی‌شود ضمن آنکه با انتقال پایتخت میزان رسیدگی به شهر تهران در ابعاد مختلف مالی، برنامه‌ریزی و فکری کمتر از سطح کنونی خواهد شد.

او به تجربه ناموفق برخی کشورها در انتقال پایتخت اداری-سیاسی اشاره کرد و افزود: در دوره‌های گذشته پیشنهاد ایجاد شهری با جمعیت ۶۰۰ هزار نفر برای انتقال مراکز سیاسی - اداری مطرح شده بود اما نهایتا به این نتیجه رسیدیم که این شهر یک شهر مصرفی است که نمی‌تواند منابع خود را تامین کند و ضمن آنکه چه تضمینی وجود دارد که شهر جدید مثل شهرهای آمریکای جنوبی خودش به یک شهر چند میلیون نفری تبدیل نشود.

تعدیل دوباره سقف جمعیتی

محمد حقانی، رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران نیز با تاکید بر اینکه این کمیته در راستای قانون تازه مصوب، به صورت مستقل و اختیاری، امکان‌سنجی انتقال پایتخت در شورا را مدنظر دارد، گفت: در حال حاضر بحث انتقال پایتخت مطرح نیست. فعلا امکان سنجی انتقال مطرح است و باید شورای ۱۵ نفره به این سوال پاسخ دهد که آیا اصلا می‌توان پایتخت سیاسی- اداری را از تهران جدا کرد یا خیر؟

او ادامه داد: اما از طرف دیگر اگر قرار باشد پایتخت را از تهران ببریم، سوال اصلی مبنی بر اینکه مشکلات تهران چگونه حل می‌شود؟ همچنان بدون پاسخ خواهد ماند. الان از نظر مشکلات آلودگی آب، هوا و خاک در هر سه عنصر طبیعی و حیاتی شهر در مضیقه هستیم بالاخره در شهر تهران بین ۸ تا ۱۲ میلیون نفر زندگی می‌کنند. تکلیف شهروندان تهرانی چه می‌شود بنابراین باید به دنبال راه حل مشکلات تهران باشیم؛ به نظر می‌رسد انتقال پایتخت، مشکلی را حل نمی‌کند.

او به راهکار پیشنهادی دوم که در یک بازه زمانی میان مدت قابل اجرا است اشاره و اظهار کرد: نخست آنکه باید از نظر جمعیت‌پذیری شهر تهران برابر با طرح جامع و تفصیلی اگر لازم باشد از سقف ۵/ ۱۰ میلیون نفر فعلی کمتر کرده و روی نرخ جدید تجدید نظرکنیم. تهران بیش از این ظرفیت پذیرش جمعیت را با توجه به منابع طبیعی آن ندارد. راهکار تعدیل جمعیتی هم این است که پتانسیل‌ها و امکاناتی که در تهران وجود دارد را کم کنیم و با توجه به طرح آمایش سرزمین و ظرفیت‌هایی که در سایر نقاط کشورتعریف شده است این امکانات را به آن نقاط ببریم. خواهی نخواهی این جمعیت به این نقاط رجوع می‌کنند.

تضمین «حل مشکلات» وجود ندارد

علی صابری، عضو کمیسیون نظارتی شورا نیز به «دنیای اقتصاد» گفت: انتقال پایتخت هیچ مسیر منطقی را طی نخواهد کرد، چرا که چه تضمینی وجود دارد که با انتقال پایتخت مشکلات تهران به پایتخت جدید منتقل نشود، بنابراین باید راهکار دیگری که با ذهنیت شهروندان همخوانی دارد را اجرایی کنیم.

تهران، پارکینگ متحرک

ابوالفضل قناعتی، عضو هیات رئیسه شورای شهر نیز با بیان اینکه به شخصه با طرح انتقال پایتخت در ابعاد سیاسی- اداری موافق هستم، اظهار کرد: در حال حاضر تهران به یک پارکینگ متحرک تبدیل شده است به ویژه آنکه شرایط اقلیمی تهران به‌گونه‌ای است که منجر به بروز بیماری‌های خطرناک در میان شهروندان تهرانی شده است به این مشکلات باید مسائل اقتصادی و اجتماعی شهر را نیز اضافه کنیم. او اضافه کرد: بحث دیگر کمبود آب مصرفی و گستردگی خدمات‌رسانی به شهروندان به دلیل توسعه حوزه نفوذ شهر است. از سوی دیگر اگر راهکارهایی همچون اخذ عوارض سنگین از مالکان املاک اجرایی شود بازهم به دلیل جاذبه‌های شهر تهران نمی‌توان مانع از جذب جمعیت اضافه شد.

این عضو شورای شهر تهران پیشنهاد داد: برای حل مسائل تهران باید یک برنامه چشم انداز ۳۰ ساله تدوین و تصویب شود تا اجرای طرح انتقال پایتخت سیاسی-اداری بر دوش یک دولت نیفتد و هر دولتی که بر سر کار می‌آید مکلف به اجرای آن باشد. از این طریق شیوه نامه‌ای به تصویب می‌رسد که با یک شیب ملایم به ساماندهی مشکلات پایتخت می‌پردازد.