نجات مرکز تهران از «شب‌ مردگی»

دنیای اقتصاد: مدیریت شهری تهران برای مهار پدیده «تخلیه جمعیتی» در مرکز پایتخت، فاز اول طرح «احیای محدوده مرکزی» در مناطق حدفاصل ۴ بزرگراه اصلی را آغاز کرد.این طرح در کلان‌شهرهای دنیا با عنوان DownTown پیاده‌ شده و در تهران طی ۵ فاز، با هدف نجات دست‌کم ۴ منطقه از «شب‌زدگی» و تغییر چهره مرکز شهر از کار و فعالیت به محیط‌‌های گردشگری، عملیاتی می‌شود.شتاب تغییر کاربری مسکونی به مجتمع‌های اداری در مناطق ۶ ، ۷ ، ۱۱ و ۱۲، جمعیت هسته تهران را به نصف پوسته (مناطق اطراف) رسانده و مشکل‌ساز شده است.

بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» از پراکندگی نامتوازن جمعیتی در مناطق ۲۲گانه تهران نشان می‌دهد: در چهار منطقه ۶، ۷، ۱۱ و ۱۲ شهر تهران که هسته پایتخت را شکل داده‌‌اند، فقط ۱۳ درصد از کل جمعیت ۸ میلیون و ۱۷۶ هزار نفری این کلان‌شهر در آنها سکونت دارند و به‌طور متوسط ۲۵۰ هزار نفر در هر یک از این ۴ منطقه شهری ساکن هستند، این در حالی است که متوسط حجم ساکنان مناطق اطراف هسته مرکزی، بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر است. آمارهای رسمی حاکی است، در فاصله سال‌های ۹۰ تا ۹۲، تحت‌تاثیر تغییر کاربری‌ ساختمان‌های مسکونی به عمدتا اداری و بعضا تجاری در مناطق مرکزی شهر تهران، بین یک تا سه هزار نفر از جمعیت هر یک از ۴ منطقه شکل‌دهنده هسته شهر کاسته شده است. تحقیقات کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر در این باره نشان می‌دهد: در برخی از این مناطق، شتاب تبدیل ساختمان‌های مسکونی به مجتمع‌های اداری ۵۵ درصد افزایش یافته است و چهره غالب محدوده مرکزی تهران که در گذشته کاملا مسکونی بود، هم‌اکنون به کار و فعالیت تبدیل شده است. در مناطق مرکزی به تناسب کاهش جمعیت ساکن، جمعیت روز ناشی از افزایش ساختمان‌های اداری، مشکلات متعددی از جمله ترافیک را برای باقی‌مانده ساکنان این مناطق رقم زده است. در حال حاضر مدیریت شهری تهران با علم به اینکه روند کاهش جمعیت ساکن شب در هسته پایتخت، غیرطبیعی شده است، برنامه‌ای تحت عنوان احیای محدوده مرکزی (DownTown) را در دستور کار قرار داده است. این برنامه سال گذشته در معاونت شهرسازی و معماری شهرداری کلید خورد و هم‌اکنون به‌واسطه انعقاد قرارداد با مشاور منتخب، در ۵ فاز مطالعه، طراحی و اجرا طراحی شده است.

برنامه احیای محدوده مرکزی با هدف مهار دافعه جمعیتی در مناطق حدفاصل اتوبان‌های همت، چمران، امام علی(ع) و بزرگراه بعثت، در نظر دارد از طریق ایجاد محیط‌های تفریحی و گردشگری در هسته پایتخت، چهره مناطق واقع در این محدوده را از «شب‌مردگی» به پویایی سکونتی تغییر دهد. این برنامه با حفظ وضعیت ساختمان‌های مسکونی باقی‌مانده در مناطق مرکزی، اجرا خواهد شد.

راهکار شهرداری برای ایجاد پویایی در عرصه‌های مرکزی شهر

شهرداری تهران در راستای اجرایی کردن سیاست‌های کلان و خرد طرح‌های جامع و تفصیلی، بنا دارد با تکمیل مطالعات طرح «محدوده مرکزی» یا همان (DownTown) ضمن تبیین مبانی کیفی در این زمینه به القای پویایی در عرصه‌های شهری این محدوده بپردازد و با تدوین راهکارهای ایجاد فضاهای مطلوب شهری و تسهیل در ارائه خدمات، از گسترش شب مردگی در دل شهر جلوگیری کند.

معاون اداره کل شهرسازی و طرح‌های شهری از ادامه روند مطالعاتی این طرح در مجموعه شهرداری خبر داد و به «دنیای اقتصاد» گفت: محدوده مرکزی شهر تهران در نتیجه توسعه هسته اولیه شهر شکل گرفته که در آن طیف متنوعی از هویت‌های تاریخی، فرهنگی، سکونت و کار و فعالیت وجود دارد که ضمن وجود ارزش‌های بسیار مدنی و شهری در این محدوده، مسائل و مشکلات عدیده‌ای در نتیجه توسعه شهر در این محدوده به‌وجود آمده است. از این رو و به منظور برنامه‌ریزی و توانمندسازی بافت‌های شهری محدوده مذکور، با در نظر گرفتن ملزومات هر یک از هویت‌ها و توجه به کیفی سازی فضای شهری، پروژه محدوده مرکزی از سال گذشته در دستور کار معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قرار گرفت. به عنوان مثال محدوده مرکزی شهر که طیف وسیعی از فعالیت‌های متنوع در آن جریان دارد، به دلیل افزایش تقاضای بهره‌مندی از خدمات شهری این محدوده که ناشی از افزایش روزافزون جمعیت شهر است، دچار چالش‌های عدیده‌ای شده که از آن جمله می‌توان به وضعیت شبکه دسترسی‌ها و حمل و نقل شهری این محدوده اشاره کرد که به عنوان نمونه در این رابطه کاهش حجم تردد وسایل نقلیه شخصی، توسعه حمل و نقل عمومی و نیز ساماندهی پیاده‌راه‌ها می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای موثر در رفع مشکلات این محدوده مد نظر قرار گیرد. حمیدرضا آخوندی با بیان اینکه برای پیشبرد این پروژه در سال گذشته با مشاور منتخب قرارداد منعقد شده است، اظهار کرد: اجرای این طرح در گرو انجام پنج گام مطالعاتی- عملیاتی است. گام اول این طرح به شناخت موضوع اختصاص دارد که می‌تواند با استفاده از مطالعه اسناد فرادست شهری نظیر سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی، برنامه پنج ساله، طرح‌های جامع و تفصیلی و ... در کنار ارزیابی طرح‌های مشابه جهانی و دریافت اطلاعات آنها صورت پذیرد. گام دوم به شناخت دقیق ویژگی‌های شهر تهران بازمی‌گردد، به این معنا که باید در این مرحله ویژگی حوزه‌های مختلف هویتی در هر یک از لایه‌های کالبدی،کارکردی، هویتی، محیط زیست، منظر شهری فرهنگی و تاریخی در مناطق مختلف شهر مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. آخوندی گام سوم را تطبیق دو مرحله اول و دوم دانست و تصریح کرد: در گام سوم باید حوزه‌های هویتی شناسایی شده در محدوده مرکزی مورد سیاست‌گذاری قرار گیرد. به تعبیر دیگر در این مرحله تمامی ابعاد ترافیکی، محیط زیست و... در حوزه‌های شناسایی شده مورد سیاست‌گذاری و تدوین راهکار قرارخواهد گرفت. در گام چهارم حوزه‌های سیاست‌گذاری شده، مورد برنامه ریزی و تدوین چارچوب طراحی شهری قرار می‌گیرند و در گام پنجم نحوه تحقق برنامه‌ها مورد توجه است. به گفته وی، هم اکنون این طرح در مرحله شناخت قرار دارد. معاون اداره کل شهرسازی و طرح‌های شهری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، محدوده مطالعاتی این طرح را از شمال به بزرگراه همت از جنوب به بزرگراه بعثت، از شرق به بزرگراه امام علی (ع) و از غرب به بزرگراه چمران عنوان کرد. او در پاسخ به این سوال که با توجه به تذکر شورای شهر بابت گسترش تغییر کاربری‌های مسکونی به اداری در مرکز شهر، آیا مدیریت شهری در تضاد با اهداف طرح محدوده مرکزی عمل نمی‌کند؟ ضمن تاکید بر ضرورت پایبندی به اسناد طرح تفصیلی شهر تهران گفت: یکی از اهداف تهیه طرح محدوده مرکزی ، جلوگیری از ایجاد «شب مردگی» در هسته مرکزی شهر است که با توجه به حوزه‌های مختلف هویتی و برنامه‌ریزی راهکارهای پویایی فعالیت در هر یک از این حوزه‌ها و نیز ارتقای کیفی بافت‌های مسکونی، اسباب جلوگیری از شب مردگی در محدوده مورد طراحی فراهم می‌شود.

تهدیدهای اجتماعی در محله‌های اداری

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، گسترش دامنه تغییر کاربری ساختمان‌های مسکونی به فضاهای اداری در مرکز شهر واکنش پارلمان محلی پایتخت را در صحن علنی به دنبال داشت. ماه گذشته رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران از افزایش ۵۵درصدی حجم تغییر کاربری مسکونی به اداری در مناطق مرکزی شهر خبر داد و نسبت به ایجاد پدیده «شب مردگی» در مرکز پایتخت هشدار داد.

به گزارش «دنیای اقتصاد» محمدسالاری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری در جلسه علنی اخیر پارلمان محلی پایتخت از کاهش کاربری‌های مسکونی در تعدادی از مناطق مرکزی شهر همچون ۶ و ۳ و افزایش کاربری‌های اداری خبر داد و آن را تهدیدی برای بروز آسیب‌های اجتماعی خواند. پیش از این اوایل سال گذشته برخی مدیران شهرداری از اجرای طرح «محدوده مرکزی شهر» (Downtown)، خبر داده بودند. این طرح الگوی تجربه‌شده در بسیاری از کلان‌شهرهای توسعه یافته دنیا است که براساس آن، امکانات و فضاهای تفریحی‌-گردشگری در مناطق مرکزی شهر متمرکز می‌شود و چهره غالب در این مناطق از وضعیت کار و فعالیت و کاربری‌های تجاری و اداری به کاربری «گردشگری-تفریحی» تغییر می‌کند. با اجرای طرح محدوده مرکزی که نمونه‌های موفقی از آن در قرن جاری میلادی در برخی کشورها اجرایی شده، مرکز تهران شب‌ها زنده و پویا می‌ماند. در اجرای طرح محدوده مرکزی، بدون آنکه تملک املاک اتفاق بیفتد، بافت تاریخی و گردشگری احیا و مرکز شهر از «شب‌مردگی» خارج می‌شود.

اما حالا با مجوزهایی که از سوی مدیریت شهری برای تغییر کاربری‌های مسکونی به اداری داده می‌شود عملا مناطق مرکزی شهر به سمت «شب مردگی» پیش خواهد رفت. موضوعی که تذکر رئیس کمیسیون شهرسازی شورا را در پی داشت. او درباره تحقیقات اخیر کمیسیون شهرسازی شورا با استناد به آمارهای ارائه شده از سوی شهرداری‌های مناطق اظهار کرد: تجربه نشان داده است هر منطقه از تهران که خالی از سکنه شود و فضای سکونتگاهی در آن محله کم شود؛ پدیده شب مردگی در آنجا بروز پیدا می‌کند که نتیجه آن شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی خواهد بود. سالاری در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» منطقه 12 تهران را نمونه در حال شکل‌گیری از پدیده شب مردگی در پایتخت معرفی کرد و گفت: نمونه این نوع از معضلات اجتماعی را در منطقه 12 همچون محله هرندی یا در بافت‌های تاریخی این منطقه شاهد هستیم. این منطقه اگرچه جزو هویت و پیشینه تهران است اما افزایش تعداد بناهای تاریخی خالی از سکنه این محلات را آماده بروز آسیب‌های اجتماعی کرده است. او افزود: این در حالی است که می‌توان برای جلوگیری از خالی شدن این بناها با تشویق سرمایه‌گذاران بخش خصوصی کاربری این نوع املاک را به هتل یا فضای تفرجگاهی تغییر داد تا زمینه حضور مردم در آنها فراهم شود. رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر با اشاره به تحقیقات انجام شده توسط کمیسیون شهرسازی تصریح کرد: چنین چشم‌اندازی برای منطقه 6 و حتی برخی محلات منطقه 3 شهر تهران نیز قابل تصور است. آماری که شهرداری منطقه 6 به شورا ارائه کرده، نشان می‌دهد که طی چند سال اخیر در این منطقه حجم تغییر کاربری‌های مسکونی به اداری 55 درصد رشد داشته است و همین امر سبب می‌شود به تدریج کل منازل مسکونی این منطقه به دلیل نیازهایی که از سوی سازمان‌ها برای ایجاد شرکت‌های اداری و خدماتی وجود دارد تخلیه و تغییرکاربری داده شود.

حرکت خلاف برای طرح تفصیلی

او در پاسخ به این سوال که آیا شورای شهر پس از این تذکر بنای مقابله با شکل گیری این پدیده را دارد یا خیر، تاکید کرد: مجموعه مدیریت شهری باید نسبت به این موضوع تصمیم‌گیری اساسی انجام دهد و این تهدید را در نظر داشته باشد. لازم است صدور مجوزهای تغییر کاربری‌های مسکونی به اداری در کوچه‌ها و محلات مسکونی مناطق مرکزی شهر محدود شود؛ چراکه بر مبنای طرح تفصیلی راسته‌ها و بورس‌های تجاری و اداری به شکل مستقل از محلات مسکونی تعریف شده‌اند. اما از آنجا که چنین تغییر کاربری‌هایی از یکسو برای مالکان توجیه اقتصادی دارد و از سوی دیگر شهرداری در کوتاه مدت می‌تواند منابع مالی خوبی از این محل کسب کند به صورت گسترده اتفاق می‌افتد؛ البته در بلندمدت هزینه‌های زیادی را بر شهر و مدیریت شهری تحمیل خواهد کرد. قرار است کمیته‌ای با حضور صاحب‌نظران برای تدوین راهکارهای جلوگیری از ایجاد شب مردگی در مناطق مرکزی شهر تشکیل شود.