امداد‌رسانی به دو بورس چین

احسان عسکری فیروزجایی

کارشناس مسوول مدیریت تحقیق و توسعه بورس

سقوط ۵/ ۸ درصدی بورس شانگهای در هفته جاری، که از سال ۲۰۰۷ بی سابقه بود شرایطی را به وجودآورد که نگرانی‌ها میان دیگر اقتصادهای بزرگ جهان را تشدید کرد.

روند نزولی بورس شانگهای در روز‌های بعد نیز متوقف نشد به‌طوری‌که در دوروز کاری افت 11درصدی سهام این کشور را به همراه داشت. در این بین و با افزایش ترس و نگرانی میان سرمایه‌گذاران، سازمان اوراق بهادار این کشور با همکاری بانک مرکزی تصمیماتی اتخاذ کرد که منجر به توقف روند نزولی و رشد 5/ 3 درصدی این بازار در روز گذشته شد. توجه به حجم بزرگ این بازار در اقتصاد جهانی و همچنین تاثیر تصمیمات این نهاد‌ها بر کاهش زیان‌دهی شرکت‌های مهم چینی از مباحثی است که در این گزارش به آن پرداخته شده است.

دو بورس‌ بزرگ اوراق بهادار کشور چین، بورس‌های شانگهای و شنزن هستند. در پایان ماه مه ‌۲۰۱۵، بورس شانگهای چین با ارزش بازاری ۰۶۳/ ۳۶ تریلیون یوآن (معادل ۸۱/ ۵ تریلیون دلار) جزو سه بورس بزرگ دنیا محسوب می‌شود. بورس اوراق بهادار شنزن نیز دارای ارزش بازار معادل ۶۸۴/ ۲۶ تریلیون یوآن (معادل ۳/ ۴ تریلیون دلار) در تاریخ یادشده است. این دو بورس در یک‌ سال گذشته رشد قابل توجهی را تجربه کرده‌اند.

برخی تحلیلگران از این رشد بی‌سابقه به‌عنوان دوره‌ شکل‌گیری حباب قیمتی در این بازارها نام می‌برند، همچنین تحقیق بانک مریل‌لینچ آمریکا نشان می‌دهد که از هر 10 نفر سرمایه‌گذار خارجی، 7 نفر بر این باور بودند که بازار سهام چین دچار حباب شده است.

دلایل رشد دوبازار سهام بزرگ چین

عوامل متعددی توسط کارشناسان در ارتباط با رشد قابل توجه این دو بازار در یک سال گذشته ارائه شده است. یکی از دلایل اصلی، حجم بالای عرضه‌های اولیه بوده است. گزارش‌های مربوط به عرضه‌های اولیه نشان می‌دهد که بورس شنزن و شانگهای از نظر ارزش عرضه‌های اولیه در سال ۲۰۱۴ پس از بورس‌های هنگ‌کنگ (۳۰ میلیارد دلار)، استرالیا (۱۶ میلیارد دلار) و توکیو (۴/ ۱۰ میلیارد دلار)، با ۸/ ۵ و ۲/ ۵ میلیارد دلار در رتبه‌های چهارم و پنجم دنیا قرار گرفته بودند. علاوه‌براین، بیشترین سهم از عرضه‌های اولیه در بورس‌های خارجی (به خصوص در بورس‌های ایالات متحده آمریکا) در سال۲۰۱۴ در اختیار شرکت‌های ناشر چینی قرار داشته است. همچنین بررسی‌ عرضه‌های اولیه در نیمه اول سال ۲۰۱۵ نشان ‌می‌دهد که دو بورس شنزن و شانگهای از نظر حجم و ارزش عرضه‌های اولیه در دنیا در صدر قرار گرفته‌اند بنابراین حجم بالای عرضه‌های اولیه‌ در این بورس‌ها که عمدتا سودآوری مناسبی را به همراه داشتند، سرمایه‌گذاران را برای ورود بیشتر نقدینگی تشویق کرده است.

دلیل دیگر، رشد بی‌رویه قیمت‌ها و تشکیل حباب قیمتی، نبود دانش کافی نزد سرمایه‌گذاران فعال در بورس‌های اوراق بهادار چین است. عموم سرمایه‌گذاران به تئوری « احمق بزرگ‌تر» در بازارهای سهام اعتقاد دارند. این تئوری می‌گوید: زمانی که قیمت یک ورقه‌ بهادار به‌طور غیرمنطقی بالاتر از ارزش ذاتی آن است، ارزش خرید خواهد داشت اگر سرمایه‌گذار دیگری در بازار حاضر شود قیمت‌های بالاتری برای خرید آن ورقه بپردازد. در نتیجه اگر سرمایه‌گذاران دانش سرمایه‌گذاری و دانشگاهی داشته باشند، احتمال بروز رفتار عجولانه برای ورود به بازار سهام و خرید اوراق بهادار به قیمت‌های بالاتر از ارزش ذاتی کاهش خواهد یافت.

سومین دلیل، رشد اقتصادی مناسب کشور چین در طول چند سال اخیر بوده که موجب شکل‌گیری انتظارات مثبت نزد سرمایه‌گذاران نسبت به تداوم آن در آینده شد. این در حالی است که با انتشار گزارش‌های مربوط به تولید ناخالص داخلی کشور چین (که در سه ماه ابتدایی سال ۲۰۱۵، کمترین رشد را از سال ۲۰۰۹ تاکنون داشته است) و کاهش فروش خرده‌فروشی و حجم سرمایه‌گذاری‌ها، انتظارات سرمایه‌گذاران تغییر کرده و اقدام به عرضه‌ سهام کردند.

چهارمین عامل رونق بازار سهام چین، سیاست‌های پولی انبساطی از طریق اعطای وام در سال‌های اخیر بوده است. گزارش موسسه‌ آمریکایی اینترپرایز نشان می‌دهد که حجم شبه پول (M2) به‌عنوان معیاری از حجم نقدینگی در گردش اقتصاد کشور، برای چین در پایان سال 2014، 20 تریلیون دلار بوده که به‌طور باورنکردنی 70 درصد بزرگ‌تر از این شاخص در ایالات متحده آمریکا است. کشور چین همانند کشورهای آمریکا و انگلیس، برای تحرک اقتصاد، سیاست پولی انبساطی را در پیش گرفت که این سیاست به رشد بازارهای اوراق بهادار منتهی شد.

آخرین عامل افزایش بی رویه‌ استفاده از اعتبارات برای خرید اوراق بهادار بوده است. این رقم در یک سال گذشته بیش از ۳ برابر شده که ریسک سقوط بازار را افزایش داده است. در چند سال گذشته امکان استقراض از سیستم بانکی و سرمایه‌گذاری آن منابع در بازار سهام موجب افزایش تقاضا و رشد سریع قیمت سهام شده است.

رشد کند در دو بورس بزرگ چین

کارشناسان بازارهای مالی بر این عقیده‌اند که «حالت ترس و نگرانی» در سرمایه‌گذاران چین که دومین اقتصاد بزرگ جهان است، تشدید شده و موجی از فروش را در بازار ایجاد کرده است.

دو بورس شانگهای و شنزن در طول یک سال گذشته روندی صعودی با نوسان کمی را طی کرده‌اند و شاخص‌های آنها تا اواسط ماه ژوئن به بالاترین مقدار خود رسید.

از اواسط ماه ژوئن 2015، دوره‌ رشد بازارهای سهام چین به پایان رسید و بورس‌ها سقوط کردند به‌طوری‌که طی سه هفته از 12 ژوئن، شاخص سهام در بورس شانگهای حدود 32 درصد و شاخص سهام در بورس شنزن که بیشتر شرکت‌های فعال در صنعت تکنولوژی را در اختیار دارد، حدود 41 درصد کاهش یافت.

در این مدت حدود سه تریلیون و ۲۵۰ میلیارد دلار از ارزش بازار اوراق بهادار چین کاهش یافت که این کاهش تقریبا معادل ارزش بورس کشور فرانسه، حدود ۶۰ درصد از ارزش بورس کشور ژاپن و بیش از ۱۰ برابر اندازه‌ کل اقتصاد یونان بیان شده است.

توقف سقوط با اتخاذ تدابیر جدید

مقام قانون‌گذار اوراق بهادار و دولت چین برای جلوگیری از سقوط بیشتر بازار، تدابیر و تصمیم‌های جدیدی را اتخاذ کرده‌اند که هدف آن متوقف کردن روند فروش سهام بوده است. البته این اقدامات از نگاه سرمایه‌گذاران و به خصوص سرمایه‌گذاران خارجی می‌تواند به‌عنوان دستکاری در شرایط بازار تلقی شود و سرمایه‌گذاران خارجی را برای مدت طولانی از بازار اوراق بهادار چین دور کند. البته بنا بر اعلام کپیتال اکونومیست، سرمایه‌گذاران خارجی صرفا 5/ 1 درصد از سهام چین را در اختیار دارند و چنین اقداماتی از سوی دولت نمی‌تواند تاثیر منفی زیادی بر فعالیت سرمایه‌گذاران و بازار سرمایه چین‌ داشته باشد. بنا به گزارش‌ها و تحلیل‌های ارائه‌شده در بخش‌های اقتصادی و تجاری خبرگزاری‌هایی مانند بلومبرگ، سی‌ان‌ان، گاردین، اکونومیست و... اقدامات و تصمیم‌های زیر برای جلوگیری از تداوم ریزش بازار سهام در چین، توسط دولت و مسوولان بورس‌ها اجرا شده است:

۱- ایجاد محدودیت در عرضه‌ اولیه سهام: این اقدام مانع از افزایش عرضه‌ سهام در بازار و کاهش تقاضا برای سهام موجود در بازار می‌شود. بعد از اعلام این موضوع توسط دولت چین، ۲۸ شرکت چینی که در حال برنامه‌ریزی برای عرضه‌ اولیه سهام خود در بازارهای اوراق بهادار شانگهای و شنزن بودند، برنامه عرضه‌ خود را به دلیل نوسان‌های موجود در بازار لغو کرده‌اند.

2- دولت با حمایت بانک مرکزی، منابع نقدینگی لازم را برای اعطای تسهیلات به کارگزاران در راستای خرید سهام فراهم کرده است. قبل از آن دولت استفاده از اعتبارات سیستم بانکی برای خرید سهام را محدود کرده بود.

۳- همچنین قانون‌گذاران مجموعه دارایی‌هایی را که سرمایه‌گذار می‌تواند از آن به‌عنوان وثیقه‌ خرید اعتباری سهام استفاده کند، افزایش دادند؛ به‌طوری‌که طبق اعلام بلومبرگ در حال حاضر شرایط وثیقه‌گذاری سند ملک مسکونی برای اخذ وام در بورس‌های اوراق بهادار چین فراهم شده است.

4- با هدف کاهش حجم عرضه‌ سهام در بازار، سرمایه‌گذاران نهادی که بیش از 5 درصد سهام یک شرکت را در اختیار دارند، به مدت 6 ماه از فروش سهام تحت مالکیت خود منع شده‌اند.

۵- شرکت تامین مالی اوراق بهادار چین اعلام کرده است که پس از کسب پشتیبانی نقدینگی از سوی بانک مرکزی، برای ۲۱ کارگزار بزرگ و برتر اوراق بهادار رقم ۲۶۰ میلیارد یوآن (معادل ۴۲ میلیارد دلار) خط اعتباری فراهم می‌کند تا در صندوق‌های قابل معامله در سهام Blue Chip سرمایه‌گذاری کنند.

6- شرکت سرمایه‌گذاری اوراق بهادار چین خود را متعهد به خرید سهام اکثر شرکت‌های کوچک و متوسط کرده هر چند که تعداد سهام قابل خریداری یا مبلغ اختصاص یافته را تعیین نکرده است.

۷- کارگزاران برتر فعال در بورس چین اعلام کردند حداقل ۱۲۰ میلیارد یوآن معادل ۳/ ۱۹ میلیارد دلار از دارایی‌های خود را با هدف کمک به تثبیت بازارهای سهام به خرید سهام اختصاص می‌دهند.

8- بانک مرکزی چین برای جلوگیری از فروش اوراق بهادار به دلیل ترس و نگرانی سرمایه‌گذاران و ثبات بازار، در اقدامی غیرمنتظره نرخ‌های بهره‌ بانکی و ذخیره‌ قانونی بانک‌ها را کاهش داد تا از این طریق هزینه‌های وام‌گیری برای خرید اعتباری کاهش یافته و پول بیشتری به سوی بازار سرمایه سرازیر شود.

۹- مقام ناظر چین، بیش از ۵۰ درصد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس‌های اوراق بهادار را مجاز دانسته که معاملات اوراق بهادار خود را به حالت تعلیق درآورند. حداقل ۱,۴۳۰ شرکت از ۲,۸۰۰ شرکت قابل معامله در چین انتخاب شده‌ و معاملات سهام آنها تا زمانی‌که بازار در حالت نوسان‌های شدید قرار دارد معلق خواهند ماند. علت درخواست تعلیق معاملات از سوی ناشران، وجود نااطمینانی نسبت به شرایط موجود بازار، اجتناب از نوسان‌های غیرمعمول در قیمت سهام و حفاظت از منافع سرمایه‌گذاران اعلام شده است.

سهام شرکت‌ها می‌تواند با تایید مقام ناظر بورس برای ماه‌ها و حتی سال‌ها متوقف باشد. نکته قابل توجه آن است که در ماه جولای ارزش یوآن چین در مقابل دلار آمریکا به شدت کاهش یافته است و این احتمال وجود دارد که کاهش ارزش فوق ادامه‌دار شود بنابراین یوآن ضعیف‌تر می‌تواند به صادرات چین به آمریکا و سایر کشورها با بهای تمام شده‌ ارزان‌تر منجر شود. در نتیجه این موضوع می‌تواند به رشد سریع سودآوری شرکت‌های صادرات‌‌محور و در نتیجه بهبود وضعیت بازار سرمایه چین کمک کند.

الگوبرداری از تصمیمات اقتصاد بزرگ جهان

با توجه به اقدامات و تصمیم‌های اتخاذشده توسط نهادهای تصمیم‌ساز کشور چین در طول دوره‌ سقوط بازارهای سهام، نگاهی به سیستم نظارت و تنظیم مقررات بازارهای مالی چین مفید خواهد بود. سیستم نظارت و قانون‌گذاری در بازارهای مالی چین به گونه‌ای است که هر یک از بازارهای مالی اعم از بانک، بورس و بیمه، مقام ناظر و قانون‌گذار جدا از یکدیگر دارد و از این نظر به سیستم نظارت و تنظیم مقررات بازارهای مالی کشور ایران شباهت دارد. صنعت اوراق بهادار کشور چین توسط کمیسیون تنظیم مقررات اوراق بهادار چین اداره می‌شود. این نهاد در قانون در سطح وزارتخانه قلمداد می‌شود و تنظیم‌کننده‌ اصلی بازارهای اوراق بهادار است.

مشاهده می‌شود که به‌‌رغم تفکیک وظایف نظارت و تنظیم مقررات در بازارهای پول و سرمایه کشور چین، همزمان با سقوط بازار سرمایه در یک‌ماه اخیر، همکاری در خور توجهی میان بورس‌های اوراق بهادار و بانک مرکزی این کشور برای حمایت از تمامیت و انسجام بازار و حفظ منافع سرمایه‌گذاران صورت گرفته است. بانک مرکزی تصمیم‌هایی از قبیل کاهش نرخ‌های بهره، کاهش نرخ ذخیره‌ قانونی بانک‌ها، تسهیل شرایط اخذ تسهیلات برای خرید اعتباری، ارائه‌ منابع مالی به شرکت تامین مالی اوراق بهادار و امثال آن را با هدف حمایت از بازار سرمایه و مشارکت‌کنندگان در آن اتخاذ کرده است.